BuludHeyderEliyev indd
Yüklə 1,93 Mb. Pdf görüntüsü
|
226 adamlar imiş. Onlarla danışıb və onlara anlatdırıb. Amma mən də Yusif kimi Azərbaycan dilini yalnız “türk dili” adlandırmağın əleyhinəyəm. Bunu mən yalnız bu gün yox, yalnız komissiyanın keçən dəfəki iclasında yox, üç il bundan əvvəl – 1992-ci ildə həmin məclisin çıxar- dığı qərardan sonra mətbuatda dəfələrlə demişəm və indi də təkrar eləyirəm. Nə üçün? Ona görə ki, bu aydın məsələ- dir ki, - birini qoyub, o birisini deyirəm, - bu, aydın məsələ- dir ki, “türk” sözünün kökü çox qədimdir. Azərbaycan dili 1936-cı ilə qədər “türk dili” adlanıb. Hərçənd ki, Azərbay- can dili istifadədə olub və onun da tarixi qədimdir. Mən qısa demək istəyirəm, ona görə bunu yalnız “türk dili” adlan- dırmağın əleyhinəyəm ki, bu altmış ildə “Azərbaycan dili” ifadəsi Azərbaycan xalqının arasında vətəndaşlıq hüququ qazanıb və hər bir azərbaycanlının, Azərbaycan xalqının mənəviyyatına daxil olubdur, onun mənəviyyatının tərkib hissəsidir, atributlarından birisidir. Bu, “Azərbaycan dili” ifadəsidir. Fikirləşirəm ki, əgər mən, tutalım, Azərbaycan dilini yalnız “türk dili” adlandırıramsa, onda Azərbaycan ədəbiyyatına nə deməliyəm? Çünki Azərbaycan ədəbiyya- tı, aydın məsələdir ki, dillə bağlı bir şeydir, dilin üzərində qurulmuş bir şeydir. Əgər mən Azərbaycan dilinə yalnız “türk dili” deyirəmsə, onda Azərbaycan ədəbiyyatına nə deməliyəm? Onda “türk ədəbiyyatı” deməliyəm. Və bu zaman çox böyük qarışıqlıq əmələ gəlir və bizim bugünkü məclisimiz də, keçən ayın 31-dəki məclis də onu göstərir ki, hətta ən görkəmli ziyalılarımız belə bunu qarışıq salırlar. Nə üçün, burada bu fikir də söylənildi axı. Bu günün həqiqi, obyektiv gerçəkliyi ondan ibarətdir ki, “türk dili” deyəndə türkcə, türklərin dili nəzərdə tutulur. Bizim bu 227 bünövrəmiz yoxdur. Dünənəcən bizdə “türk dili” deyilir- di, orada “Osmanlı dili” deyilirdi, “Osmanlı ləhcəsi” yox. “Osmanlı dili” ifadəsi bilirsiniz ki, Firudin bəy Köçərlinin, Sultanməcid Qənizadənin əsərlərində var. Mən yadıma düşənləri deyirəm. Onda “türk dili” deyəndə məlum idi ki, bu, bəli, Azərbaycandakı türklərin, bizim dilimizdir. Mən belə hesab eləyirəm ki, onlar çox düzgün olaraq bizdən əv- vəl bu məsələni həll elədilər və bu böyük məmləkətin, bu böyük dövlətin, bizim qardaşımızın, sevimlimizin, əzizi- mizin dövlət dili türk dilidir. Biz indi təzədən öz dilimizi “türk dili” adlandıranda istər – istəməz qarışıq düşəcək. Bu o demək deyil ki, biz əgər desək ki, “türk dili”, o saat başlayacağıq danışmağa: “gəliyoram, gediyoram” və sairə. Bunu qarşı – qarşıya qoymaq qəti surətdə düzgün deyil. Bu, tamam başqa məsələdir. Amma hər halda, bu, qarışıq- lıq əmələ gətirəcək. Bu, bizim Azərbaycan ədəbiyyatı məf- humuna bir qarışıqlıq gətirəcək. Azərbaycan mədəniyyəti məfhumuna bir qarışıqlıq gətirəcək və sairə. Digər tərəfdən, “Azərbaycan dili” ifadəsinə biz niyə qa- rışmalıyıq? Mən keçən dəfə də bunu dedim, yenə də tək- rar eləyirəm. 60 il ərzində dünya ədəbiyyatının şah əsərləri Azərbaycan dilinə tərcümə olunub, dünya elminin böyük nümunələri Azərbaycan dilinə tərcümə olunub – bilavasitə bir az qismi orijinaldan, böyük əksəriyyəti rus dilindən. Azərbaycan dilindən nə qədər əsər tərcümə olunub, çap olunub, bunların hamısında yazılıb ki, Azərbaycan dilin- dən tərcümədir. Yenə də təkrar eləyirəm dediyim sözü ki, bu “Azərbaycan dili” ifadəsi son 60 ildə Azərbaycan xalqı- nın nəinki mənşəyinə daxil olub; bu, Azərbaycan xalqının özünün ifadəsinə, bir hissəsinə çevrilib. 228 Buna görə də mənim təklifim o vaxt da və indi də bun- dan ibarət olub ki, Azərbaycan Respublikasının dövlət dili Azərbaycan (türk) dilidir. Burada bu mötərizə var. Burada böyük, görkəmli dilçi alimlərimiz əyləşib, onlara mənim deməyim artıqdır. Bu mötərizə bizdə çox məsələləri həll elə- yir. Bax, belə bir eybəcər vəziyyət əmələ gəlir: tutaq ki, Mir- zə Cəlil yazır “Molla Nəsrəddin” jurnalını türk dilində elə çıxarmaq lazımdır ki, xalq bunu başa düşsün və s. Biz Mirzə Cəlilin əsərlərini çap edəndə sözün üstündə ulduz qoyuruq, aşağıda yazırıq ki, “Azərbaycan dili” nəzərdə tutulur! Mən belə hesab edirəm ki, bu, eybəcər bir şeydir. Bu hər hansı bir xalqa, özünə hörmət edən xalqa layiq məsələ deyil. Ona görə də bu cür məsələləri də aradan götürməkdən ötrü biz Əsas Qanunumuzda birdəfəlik Azərbaycan dilinin bizim üçün nə olduğunu və Azərbaycan dili deyəndə nəyi nəzər- də tutduğumuzu aydın edir, yəni mötərizədə deyirik ki, bu, türk dilidir. Ondan sonra sən heç bir ulduz qoymamalısan. Bu, kiçik bir misaldır, uzatmaq istəmirəm, böyütmək istəmirəm. Amma bu, çox böyük məsələləri, problemləri aradan çıxaran bir məsələdir. Eyni zamanda, məişətimizə daxil olan, psixologiyamıza daxil olan, güzəranımıza daxil olan, mənəviyyatımıza daxil olan bu gözəl “Azərbaycan dili” sözü də davam edir, inkişaf edir. Azərbaycan xalqı bu 60 ildə, - düzdür, tarixi çox qədimdən gəlir, xüsusən bu 60 ildə - çox mükəmməl ədəbi dilini yaradıb. Mən deyər- dim ki, başqa türkdilli dövlətlərin arasında dilimiz bəlkə də ən mükəmməl ədəbi dillərdən biridir. Azərbaycan ədəbi dili yaranıb, Azərbaycan ədəbi dilinin normaları yaranıb. Hamısı öz qaydasındadır. Bir bu məsələni ki, deyirəm və bunu yalnız şəxsi fikrim olaraq deyirəm, bu məsələ ilə, bu Yüklə 1,93 Mb. Dostları ilə paylaş:
|