Bu kitobchani katta yoshdagi odamga bagHshlaganim uchun bolalardan kechirim so‘rayman. 0 ‘zimni oqlash
Yüklə 6,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
| O
7 + Rossiya va Hindiston charog‘bonlariga gal tegardi. Ke- yin esa — Afrika va Yevropa, undan so‘ng Janubiy Ame rika va nihoyat, Shimoliy Amerikadagi charog‘bon- larning navbati yetardi. Shu tariqa hech kim hech qa- chon adashib ketmas, hamma «sahna»ga o‘z vaqtida chi- qardi. Ha, bu chindan ham qoyilmaqom tomosha edi! Faqat, shimoliy qutbdagi yagona fonusni yoqishi lozim bo‘lgan charog‘bon bilan uning janubiy qutbdagi hamkasbiga hammadan ham maza edi, ikkalasi ham ortiqcha tashvish-taraddudsiz yashardi: ular o‘z hu- narini yilda ikki martagina ko‘rsatardi, xolos. XVII Ba’zan haddan tashqari suxandonlik qilging kelib qolganda ozmi-ko‘pmi mubolag‘a qilasan kishi. Mana, men ham charog‘bonlar haqida so‘zlay turib, haqi- qatga birmuncha xilof ish tutdim. Ishqilib, sayyora- mizni yaxshi bilmaydiganlarda u haqda noto‘g‘ri tu- shuncha paydo bo‘lmasa bas! Aslida odamlar Yer yuzida unchalik ko‘p joyni egallamaydi. Agar unda istiqomat qiladigan ikki milliard odam to‘planib, xuddi miting- dagidek yelkama-yelka tursa, ular ortiqcha qiynalib- netmay, uzunasi va kengligi yigirma mil keladigan maydonga bemalol joylashgan bo‘lur edi. Butun in- soniyatni Tinch okeandagi tangadekkina orolchaga ham sig‘dirib yuborish mumkin. Kattalar, albatta, bu gapingizga ishonmaydilar. Ular o‘zlarini juda ko‘p joyni egallaydigan chog‘lay- dilar, o ‘zlarini xuddi baobablardek bahaybat va ulug‘vor hisoblaydilar. Siz shunda ularga aniq hisob- kitob qilib chiqishni taklif eting. Bu gap ularga ma’qul bo‘ladi, axir ular raqam desa o‘lib qolishadi-ku. Siz esa bu bo‘lmag‘ur arifmetika bilan boshingizni qotirib — Kimgaki tegsam, uni asliga — tuproqqa aylanti- raman, — dedi u. — Ammo sen yulduzdan tushib kel- gansan, yulduzdek poksan... Kichkina shahzoda indamay turaverdi. — Senga rahmim keladi, — deya davom etdi ilon. — Tosh-metin bu zaminda sen shu qadar zaif, ojizsanr ki... Yodingda b o ‘lsin, qachonki olisda qolgan sayyorangni eslab yuraging g‘ussaga to‘lsa, men senga yordam qilishim mumkin. Men... — Gapingni juda yaxshi tushundim, — dedi Kichkina shahzoda. — Ammo nega doim jumboq bilan so‘zlaysan? — Men hamma jumboqlarni hal etaman, — dedi ilon. Ikkalasi tag‘in jimib qoldi. XVIII Kichkina shahzoda sahroni kesib o‘tdi-yu, hech kimni uchratmadi. Yo‘lda faqat nimjongina, rangpar bir gulga duch keldi. — Salom, — dedi Kichkina shahzoda. - Salom, - deb javob qaytardi gul. - Odamlar qayoqda? — deb muloyim ohangda so‘- radi Kichkina shahzoda. Kunlarning birida yonginasidan o‘tib ketayotgan karvonga gulning ko‘zi tushib qolgan edi. - Odamlar deysanmi? Ha-a... Ular, chamasi, beshtami-oltita edi. Men ulami ko‘p yil burun ko‘rgan eil im. Ammo ularni qayerdan izlash kerakligini bil- mayman. Shamoldek uchib yurishadi, ildizi yo‘q ular ni ng, shuning uchun ham topish qiyin. - Xayr, yaxshi qol, — dedi Kichkina shahzoda. - Xayr, — dedi gul. XIX Kichkina shahzoda baland toqqa chiqib borardi. SIui paytgacha u o‘zining tizzasidan keladigan uchta vulqonidan boshqa birorta tog‘ni ko‘rmagan edi. No'ngan vulqon unga kursi bo‘lib xizmat qilardi. Shu wibabli, u hozir bu yuksak tog‘dan turib sayyorani boshdan-oyoq ko‘zdan kechirsa bo‘lar, undagi jamiki oilamlarni ham ko‘rsam kerak, degan fikrga keldi. Bi- I'oci tog4 tepasiga chiqib borgach, ignadek o‘tkir va Ingichka cho‘qqilargagina ko‘zi tushdi, xolos. - Salom, — dedi u har ehtimolga qarshi. Salom... salom... lom... — deya aks sado yangradi. - Siz kimsiz? — deb so‘radi Kichkina shahzoda. Siz kimsiz... kimsiz... kimsiz... - deya aks sado yimgradi yana. Kelinglar, do‘st bo‘laylik, men yakka-yu yol- I'l/.man, - dedi u. Yakka-yu yolg‘iz... yolg‘iz... — deya aks sado yungradi. «Shunchalik ham g‘alati sayyora bo‘ladimi! — deb 61 o‘yladi Kichkina shahzoda, — yap-yalang‘och, ta taqir, hamma tomoni igna. Odamlarida quwai hofi ham yetishmas ekan. Aytgan gapingni takrorlashd boshqa narsani bilmaydi... Uyimda feruza gulim b edi, u mening ko‘rar ko‘zim, quvonchim edi, u 1 misha birinchi bo‘lib so‘ylardi». XX Kichkina shahzoda qum barxanlari aro, qoya muzliklar aro uzoq kezib yurdi va nihoyat, yo‘lga t shib oldi. Har qanday yo‘l esa odamzot huzuriga elt — Salom, — dedi u. Uning qarshisida gul-chechaklarga to‘la bir cha- nianzor yastanib yotardi. — Salom, — deb javob qaytarishdi gullar. Shunda Kichkina shahzoda bu gullaming barchasi lining feruza guliga o‘xshash ekanini payqadi. — To'xtang, sizlar kimsiz? — deb so‘radi u lol hoMib. - Bizlar — gulmiz, — deb javob berishdi gullar. - Shunaqami... — dedi Kichkina shahzoda bo‘- shashib. So‘ng daf atan o‘zini benihoya baxtsiz sezdi. Fe- ru/.a gul unga, butun olamda men kabi zebo sanam yo'q, deb aytgan edi. Mana, hozir poyidagi bu cha- manzorda erka guli yanglig‘ gullaming besh mingtasi yal-yal tovlanib turibdi! «Agar buni ko‘rsa, u qanchalar xafa bo‘lardi-ya! deb o‘yladi Kichkina shahzoda. — Chamasi, kulgili ko'rinmaslik uchun u zo‘r berib yo‘tala boshlagan, o'/.ini hatto jon taslim qilayotgandek ko‘rsatgan bo‘lur i*ili. Men esa uning ortidan xuddi bemorning ortidan yurgandek ergashib, taskin-tasalli berishga majbur bo‘lardim, aks holda, meni tashvish-u uyatga qo'yish uchun ham u jon taslim qilardi...» Keyin xayoliga yana shunday fikr keldi: «Men, o‘zimcha dunyoda tanho gulga egaman, deb yurardim, hech qayda uning tengi-yu o ‘xshashi yo‘q, deb o‘ylardim, vaholanki, u oddiygina bir gul ekan. Mening bor bud-shudim o‘sha oddiygina gul-u bo‘yi tizzamdan keladigan uchta vulqondan iborat edi, uning ham bittasi so‘ngan, kim bilsin, balki abadiy uyg‘onmas... endi mening podsholigim qoldimi...» U maysa uzra yuztuban tushgancha, yig‘lab yubordi. XXI Xuddi shu payt ro‘parasida Tulki paydo bo‘ldi. — Salom, — dedi u. — Salom, — deya alik oldi Kichkina shahzoda xushfe’llik bilan, biroq tevarak-atrofiga alanglab, hech kimni ko‘rmadi. — Men bu yerdaman, — degan ovoz eshitildi yana. — Daraxtning tagidaman... — Sen kimsan? — deb so‘radi Kichkina shahzoda. — Bunchayam chiroylisan! — Men — Tulkiman, — dedi Tulki. — Men bilan o‘ynagin, — deb o‘tindi Kichkina shahzoda. — Bilsang, hozir shu qadar xafamanki... — Sen bilan o‘ynayolmayman, — dedi Tulki. — Men qo‘lga o‘rgatilmaganman. — E, kechirasan, bo‘lmasa, — dedi Kichkina shahzoda, ammo biroz o‘ylanib: — «Qo‘lga o‘rgatil- magan» — degani nima? — deb so‘radi. — Bu yerlik emas ekansan-da, — dedi Tulki. — Nima izlab yuribsan bu joylarda? — Odamlarni izlayapman, — dedi Kichkina shah- /.oda. — «Qo‘lga o‘rgatish» degani nima? — Odamlarni izlayapman, degin? Ularning yonida quroli bo‘ladi, shuni taqib ovga chiqishadi. Juda chatoq- da, shunisi. Ular tovuq ham boqishadi. Yagona ma’qul ishi shu ularning. Sen tovuq izlamayapsanmi? — Yo‘q, — dedi Kichkina shahzoda. — Men do‘st i/lab yuribman. Xo‘sh, «qo‘lga o‘rgatish» degani nima? — Bu allaqachonlar unut bo‘lib ketgan tushun- cha, — deb tushuntirdi Tulki. — Bu degani — rishtalar bog'lamoq demakdir. — Rishta bog‘lamoq? < Kit likina shahzoda 65 — Xuddi shunday, — dedi Tulki. — Hozir sen m efl uchun dunyodagi o‘zingga o‘xshagan yuz ming b o la l ning birisan, xolos. Hozircha sen menga kerak e m a fl san, men ham senga kerak emasman. Men ham sengB hozir dunyodagi yuz minglab tulkining biriman, xolofl Ammo bordi-yu sen meni qo‘lga o‘rgatsang, ikkim jl bir-birimizga kerak bo‘lib qolamiz. Sen men uchufl dunyodagi yagona odamga aylanasan. Men ham s e l uchun dunyoda yagonaga aylanaman... f l — Tushungandek boiyapman, — dedi KichkiniB shahzoda. — Bir gui bor edi... chamasi, u meni qo‘l g l o‘rgatgan ekan... ■ — Bo‘lishi mumkin, — deb tasdiqladi Tulki. — YqB yuzida nimalar bo‘lmaydi, deysan. — Bu voqea Yerda bo‘lmagan, — dedi Kichkin* shahzoda. 1 Tulki hayron qoldi: .¡f — Qayerda bo‘lgan? Boshqa sayyoradami? I — Ha. > — 0 ‘sha sayyorada ham ovchilar bormi? i — Yo‘q. — E, soz ekan-ku! Tovuq bormi? — Yo‘q. — Bir kam dunyo degani shu ekan-da! — deb xo‘rsindi Tulki. Ammo zum o ‘tmay, tag‘in so‘z boshladi: — Hayotim judayam zerikarli. Men tovuqni poylayman, odamlar esa meni poylaydi. Tovuqniyam hammasi bir xil, odamniyam. Shuning uchun hayotim mudom zerikish bilan o‘tadi. Agar sen meni qo‘lga o‘rgatsang, qorong‘i turmushimga nur kirardi. Shunda sening oyoq tovushlaringni men minglab odam ichidan ajrata oladigan bo‘laman. Hozir odam sharpasini sez- sam bas, darhol bekinish payiga tushaman. Ammo meni 66 qoiga o‘rgatsang bormi, qadam olishing xuddi ohan- rabo musiqa yanglig‘ meni o‘ziga chorlaydi-yu yashi- rinib yotgan joyimdan istiqbolingga yugurib chiqaman. IJndan keyin huv anavi bug‘doyzorni ko‘ryapsanmi? Qara, bug‘doy g‘arq pishib yotibdi. Men don-dun yemayman, g‘alla bilan ishim yo‘q. Bug‘doyzor dalalar- ning men uchun hech qanday ma’nosi yo‘q. Buning qanchalar qayg‘uli ekanini bilsang edi! Sening sochla- ring ajoyib, tillarang tovlanadi. Agar meni qo‘lga o‘rgat- sang, shunday soz bo‘ladiki! Oltin tusli bug‘doyzor endi menga seni eslata boshlaydi. Va shunda men boshoq- larning shamolda chayqalishini yaxshi ko‘rib qolaman... Tulki jimib qoldi, Kichkina shahzodaga uzoq ter- inildi, nihoyat: - Iltimos... meni qo‘lga o‘rgatgin, — dedi. - Jonim bilan o‘rgatardim-u, — dedi Kichkina shahzoda, — lekin vaqtim ziqroq-da. Men hali do‘stlar nruirishim, juda ko‘p narsalarni bilib olishim kerak. — Faqat qo‘lga o‘rgatilgan narsalamigina bilib olish mumkin, — dedi Tulki. — Hozir odamlarning biror narsani bilishga vaqti qolmagan. Hamma narsani tayyorligicha magazindan olishadi. Lekin do‘st sota- digan magazin yo‘q-da, shuning uchun ham odamlar endi do‘st orttirmaydi. Agar do‘st orttirmoqchi bo‘l- sang, meni qo‘lga o‘rgata qol! — Xo‘p, buning uchun nima qilish kerak? — deb so‘radi Kichkina shahzoda. — Sabr-toqatni bir joyga yig‘ish kerak, — deb javob berdi Tulki. — Dastlab sal uzoqroqda, huv anavi yer- dagi maysaning ustiga kelib o‘tirasan. Men senga avval biroz hadiksirab qarayman, sen bunga indamaysan, maylimi? Chunki so‘z bir-birimizni anglashimizga xa- laqit beradi, xolos. Keyin esa kun sayin asta-sekin yaqinroq kelib o‘tiraverasan... Ertasiga Kichkina shahzoda yana shu joyga keldi. — Yaxshisi, har kuni bir paytda kela qolgin, — deb iltimos qildi Tulki. — Masalan, agar soat to‘rtda keladigan bo'lsang, men soat uchdan o ‘zim ni baxtiyor his qila boshlayman. M uddat yaqinlash- gan sari bu quvonch orta boradi. Soat to‘rtda esa yuragim hayajonga to iib shodumonlik bilan tepa boshlaydi. Ana shundagina men baxt-saodatning qad- rini sezaman! Bordi-yu sen har kuni har xil vaqtda keladigan bo‘lsang, meni bu baxtiyorlik tuyg‘usidan mahrum qilasan... Rasm-rusumni to‘g‘ri bajo keltirish kerak. — Rasm-rusum nima? — deb so‘radi Kichkina shahzoda. — Buyam allaqachon unutilgan narsa, — deya tu- shuntirdi Tulki. — U shunday bir narsaki, u tufayli qaysidir bir kun boshqa kunlarga mutlaqo o‘xshamay- 68 di, u tufayli qaysidir davr boshqa davrlarga mutlaqo o‘xshamaydi. Masalan, mening payimda yuradigan ovchilarda shunday rasm-rusum bor: ular payshanba kunlari qishloqi oyimqizlar bilan ko‘ngilxushlik qilishadi. Shuning uchun ham payshanba degani juda ajoyib kunda! Shu kunlari men asta sayr qilgani chiqaman, hatto uzumzorning chekkasigacha bemalol boraman. Agar ovchilar ma’lum kunlarda emas, xoh- lagan paytlarida ko‘ngilxushlik qilaversalar, hamma kunlar bir xil bo‘lib qolardi, unda men hordiq nima- ligini bilmay o‘tib ketardim. Shu tariqa Kichkina shahzoda Tulkini qo‘lga o‘r- gatdi. Mana, nihoyat ayriliq chog‘i ham yetdi. — Endi seni eslab yig‘lab yuraman, — deya xo‘rsindi Tulki. — Ayb o‘zingda, — dedi Kichkina shahzoda. — Seni ranjitishni sira-sira istamasdim, axir, o‘zing aytgan eding-ku, meni qo‘lga o‘rgat, deb... — Ha, albatta, — dedi Tulki. — Lekin yig‘layman, deyapsan-ku! — Albatta yig‘layman-da. — Demak, seni qo‘lga o‘rgatib noto‘g‘ri qilib- manda. — Yo‘q, — deb bosh chayqadi Tulki, — bundan xafaemasman. Esingdami, oltin boshoq haqidasenga aytgan gaplarim? — U jimib qoldi, oradan sal o‘tgach, tag‘in qo‘shib qo‘ydi: — 0 ‘sha gulzorga yana bir marta borib qaragin, feruza gulingning olamda chindan ham yagona ekaniga ishonch hosil qilasan. Qaytib kel- ganingdan so‘ng, xayrlashar chog‘i seni yana bir sir- dan ogoh etaman. Mayli, bu senga mendan hadyá> bo‘lsin. Kichkina shahzoda chamanzorga qarab ketdi. — Sizlar mening feruza gulimga sirayam o ‘x-> shamaysizlar, — dedi ularga. — Sizlar hali hech nimá* emassizlar, chunki sizlarni biror kimsa qo‘lga> o ‘rgatgan emas, sizlar ham biror kimsani qo‘lga* o ‘rgatgan emassizlar. Mening Tulkim ham aw alJ shunday edi, yuz minglab boshqa tulkilardan aslo^ farqi yo‘q edi. Ammo men u bilan do‘st tutindim,' endi u men uchun yorug‘ olamdagi yagona tulkiga* aylandi. i Gullar xijolatdan qip-qizarib ketishdi. [>i — Sizlar chiroylisizlar, ammo dilingiz bo‘m-bo‘sh^ — deya davom etdi Kichkina shahzoda. — Sizlarni deb odamning qurbon bo‘lgisi kelmaydi. Albatta, feruzai gulimga tasodifan ko‘zi tushib qolgan o‘tkinchi uni so‘zsiz sizlarga o‘xshaydi, deb aytishi mumkin. AmmcT uning yolg‘iz o‘zi menga sizlaming barchangizdan ko‘ra qadrliroq. Chunki men har kuni sizlarni emas, uní* sug‘organman-da. Parda tortib, shisha qalpoq tutib’ sizlarni emas, uni izg‘irin-u sovuqlardan asrab- avaylaganman. Uni deb, kapalaklar tezroq ochilib chiqib u bilan o ‘ynasin, deb g ‘um baklar olib kelganman. Men uning arz-u dodini ham, noz-u firog‘ini ham eshitganman, hatto sukutga cho‘mgarí> ehog‘larida ham ko‘nglini sezib turganman. U — ineniki, u mening yolg‘izim, yagonam... Shundan so‘ng Kichkina shahzoda Tulkining yoniga qaytib keldi: - Xayr, yaxshi qol... — dedi u. - Xayr, yaxshi bor, — dedi Tulki. — Mana senga aytmoqchi bo‘lgan sirli gapim: faqat ko‘ngil ko‘zigina ochiq, eng asosiy narsani ko‘z bilan ko‘rolmaysan. - Eng asosiy narsani ko‘z bilan ko‘rolmaysan, — dob takrorladi Kichkina shahzoda, bu hikmatni eslab i|olish uchun. - Guling senga shuning uchun ham qadrliki, unga ko‘nglingni bergansan. - Chunki unga ko‘nglimni berganman... — deb takrorladi Kichkina shahzoda yaxshiroq eslab qolish uchun. - Odamlar bir haqiqatni unutdilar, — dedi Tulki, ammo sen aslo yodingdan chiqarma: kimniki qo‘lga o'rgatgan bo‘lsang, uning taqdiriga hamisha javobgarsan. Unutma, feruza guling uchun ham javobgarsan. - Feruza gulim uchun javobgarman... — deb lakrorladi Kichkina shahzoda yaxshiroq eslab qolish uchun... XXII - Salom, — dedi Kichkina shahzoda. Salom, — deb javob qildi bekat nazoratchisi. - Nima qilib turibsan bu yerda? — deb so‘radi Kichkina shahzoda. - Yo‘lovchilami saralayapman, — dedi nazoratchi. Mingta-mingta qilib poyezdga o‘tqazaman-da, biri- Itl o'ngga, ikkinchisini so‘lga jo‘nataman. Shu payt yop-yorug‘ derazalarining oynalarini 71 yarqiratgancha tezyurar poyezd gumburlab o‘tib qoldi. Bekat nazoratchisining do‘konchasi ham zirillab ketdi, — Namuncha shoshadi bu? — deb hayron bo‘ldi Kichkina shahzoda. — Shunchalik oshiqib nimani izlaydi? — Buni hatto mashinistning o‘ziyam bilmaydi, - dedi nazoratchi. Ikkinchi tomonga ham qarab tezyurar bir poyezd pishqirgancha shovqin solib o‘tib ketdi. — Bu boya o‘tib ketganga yetib olmoqchimi? — deb so‘radi Kichkina shahzoda. — E, qayoqda, — dedi nazoratchi. — Vagonning ichida hozir hamma yo uxlab yotibdi, yo deraza oldida qo‘l qovushtirgancha esnab o‘tiribdi. Faqat bolalargina bumilarini oynaga tirab tashqariga tikilib ketayotgan bo‘lsa kerak. — Faqat bolalargina nima izlab yurganini biladi, - dedi Kichkina shahzoda o‘zicha. — Ular latta qo‘- g‘irchoqqa ham yurak-bag‘rini berib mehr qo‘yadi, shu sababli u ularga benihoya qadrli bo‘lib qoladi. Yüklə 6,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|