Bu kitobchani katta yoshdagi odamga bagHshlaganim uchun bolalardan kechirim so‘rayman. 0 ‘zimni oqlash
Yüklə 6,15 Mb. Pdf görüntüsü
|
| pyiliuli.
Hesh yuz million bu, haligi... bor-ku har zamonda »nioiKla ko‘rinib qoladigan? ** Nima ekan u, pashshami? I'- yo‘g‘-e, bor-ku kichkina, yaltiroq... * Arimi? * Yo‘g‘e! Mitti-mitti, tilladek charaqlaydi, istagan B l«k unga boqishi bilan xayoli qochib ketadi. Men ||y (Klamman. Xayol surishga aslo vaqtim yo‘q. 45 — Ha, yulduzlarmi? — E, topding, yulduz. — Besh yuz million yulduz, degin? Nima qilasai ularni? — Besh yuz million-u olti yuz yigirma ikki min yetti yuz o‘ttiz bitta. Men jiddiy odamman, aniqlikn yoqtiraman. — Xo‘sh, shuncha yulduzni nima qilasan? — Nima qilasan, deysanmi? — Ha. — Hech narsa qilmayman. Men ularga egali qilaman, xolos. — Yulduzlarga egalik qilasanmi? — Ha. — Lekin men yo‘lda bir qirolni ko‘rdim, u... — Qirollar hech kimga egalik qilolmaydi. Ular faqa hukmronlik qiladi. Bu butunlay boshqa narsa. — Yulduzlarga egalik qilishning senga nima kerag bor? — Boy bo'lish uchun-da, nimaga bo‘lardi. — Boy bo‘lishning nima keragi bor? —Boy bo'lish, kimdir yangi yulduzlami kashf etsal ularga ham egalik qilish uchun kerak. «Buyam xuddi boyagi piyonistaga o‘xshab fikr layapti», deya ko‘nglidan o‘tkazdi Kichkina shahzod va yana so‘roqni davom ettirdi: — Yulduzlarga qanday egalik qilish mumkin? — Yulduzlar kimniki? — deb so‘radi korchalo: ensasi qotib. — Bilmadim. Hech kimniki. —Demak, meniki bo‘ladi. Chunki men buni bi rinchi bo‘lib o‘ylab topdim. — Shuning o‘zi basmi? 46 — Albatta-da. Aytaylik, ko‘chadan olmos topib olsang-u egasi boim asa, u seniki bo‘ladi. Agar miyangga to‘satdan biron-bir fikr kelib qolsa, darrov unga patent olasan: u endi butkul seniki. Men yul- duzlarga shuning uchun ham egalik qilamanki, mengacha hech kim ularga egalik qilishni xayoliga ham keltirmagan edi. — To‘g‘ri, — dedi Kichkina shahzoda. — Har qalay, ayt-chi, sen ularni nima qilasan? — Ular ustidan hukmimni yurgizaman, — dedi korchalon. — Tinimsiz sanab turaman. Bu judayam qiyin ish. Ammo men jiddiy odammanr Biroq Kichkina shahzodaga bu izon kifoya qilmadi. — Deylik, mening shohi ro‘molcham bo‘lsa, uni bo‘ynimga o‘rab o‘zim bilan olib ketishim mumkin, - dedi u. — Mabodo mening bir gulim bo‘Isa, uzib olib ketishim mumkin. Lekin sen yulduzlarni o‘zing bilan birga olib ketolmaysan-ku! — To‘g‘ri, ammo men ularni bankka qo‘yishim mumkin. — Qanday qilib? — Mana bunday qilib: qog‘ozga qancha yulduzim borligini yozib chiqaman-da, keyin shu qog‘ozni tortmaga solib qulflab qo‘yaman. — Bo‘ldimi shu bilan? — Shuning o‘zi kifoya. «Qizig‘-a! — deb o‘yladi Kichkina shahzoda. — Hat to shoirona ham. Ammo unchalik jiddiy ish emas». Nima jiddiy, nima nojiddiy — buni Kichkina shahzoda kattalar singari emas, o‘zicha tushunardi. — Mening feruza gulim bor, uni har kuni ertalab sug‘oraman, — dedi u. — Uchta vulqonim bor, har haftada ularni tozalab turaman. Bittasi so‘ngan, uni 47 ham tozalayman, har ehtimolga qarshi. Gulimga ham, vulqonlarimga ham mening ularga egalik qilishimdanj naf bor. Yulduzlarga esa sening egaligingdan zig‘irdak ham naf yo‘q... Korchalon nimadir demoqchi bo‘lib og‘iz juft- ladi-yu, biroq javob topolmadi. Kichkina shahzoda yo‘ligajo‘nadi. «Yo‘q, kattalar chindan ham nihoyatda antiqa xalq», deya soddalik bilan ko‘nglidan kechirdi u yo‘lida davom etarkan. XIV Beshinchi sayyora judayam g‘aroyib edi. U boshqa sayyoralaming hammasidan kichkina bo‘lib, sathiga bor-yo‘g‘i bitta fonus chiroq bilan charog‘bon joylash- gan edi. Kichkina shahzoda, bepoyon koinot qa’rida garddek bo‘lib ketgan, na birorta uy, na birorta tirik jon bo‘lgan bu mitti sayyorada chiroq bilan charog‘boni ning nima keragi borligiga mutlaqo tushuna olmadi. «Ehtimol, bu odam ham tentakdir. Ammo u qirol* shuhratparast, piyonista va korchalon singari tentak emas. Uning ishida, har qalay, ma’no bor. U fonusini yoqqan paytda go‘yo yana bir yulduz chaqnagandek yoki yana bir gul ochilgandek bo‘ladi. Chirog‘ini o‘chir- gan paytda esa, go‘yo yulduz so‘ngandek yoki gul so‘l- gandek bo‘ladi. Judayam ajoyib mashg‘ulot ekan. Bu chinakamiga foydali bo‘lsa kerak, chunki go‘zal ish». Sayyoraning ro‘parasiga yetib kelgach, u ehtirom bilan charog‘bonga ta’zim qildi. ! — Salom, — dedi u. — Nega hozir chirog‘ingni o‘chirding? ; — Shart shunday, — deb javob berdi charog‘bon. — Salom. ч N / I — Qanaqa shart? — Chiroqni kechqurun o‘chirishim kerak. Oqsho- ming xayrli bo‘lsin! U shunday deb chiroqni yana yoqdi. — Unday bo‘lsa, nega tag‘in yoqding? — Shart shunday, — deb takrorladi charog‘bon horg‘in. — Tushunmadim, — dedi Kichkina shahzoda tan olib. — Tushunadigan narsaning o ‘zi yo‘q, — dedi charog‘bon. — Shart bo‘lgandan keyin bajarish kerak. Salom! Shunday deb chiroqni o‘chirdi-da, qizil katakli ro‘molcha bilan peshanasini artib: — Juda kasbim og‘ir, — dedi. —Bir paytlar buning 4-Kichkina shahzoda 49 m a’nosi bor edi. Chiroqni kechqurun yoqardim, ertalab o‘chirardim. Ixtiyorimda dam olishga bir kun, uxlashga bir kecha qolardi... — Xo‘sh, keyin shart o‘zgarib qoldimi? — Shart o‘zgarmadi, — dedi charog‘bon. — Hamma balo shunda-da! Mening sayyoram kundan kunga tezroq aylanmoqda, shart esa hamon o‘sha eskiligicha qolyapti. — Endi nima qilasan? — deb so‘radi Kichkina shahzoda. — Nimayam qilardim? Sayyora bir daqiqa ichida to‘la aylanib chiqadi, nafas rostlashga bir soniya ham fursatim qolmaydi. Chiroqni har daqiqada yoqib- o‘chirishga majburman. , — Ana xolos! Rosa qiziq-ku! Demak, sening sayyorangda kunning uzunligi bor-yo‘g‘i bir daqiqa ekan-da! j — Nimasi qiziq ekan buning, — dedi charog‘bon e’tiroz bildirib. — Mana, hozir ikkalamiz bir oydan buyon gaplashib turibmiz. — Bir oydan buyon?! — Ha-da. 0 ‘ttiz daqiqa. 0 ‘ttiz kun. Oqshoming xayrli¡ boisin! ¿ U shunday deb yana chiroqni yoqdi. Kichkina shahzoda charog‘bonga tikilib qoldi. Ahdiga sodiq bu odam unga hammadan ko‘ra ko‘proq yoqqan? edi. Bir paytlar o‘zining quyosh botishini yana bir marta tomosha qilish uchun kursichani nari-beri surib¡ yurganlari yodiga tushib ketdi-yu bu yangi do‘stiga yordam bergisi keldi. — Menga qara, — dedi u charog‘bonga, — bir yo‘li bor: sen xohlagan paytingda dam olishing mumkin, faqat... — Mening doim dam olgim keladi, — dedi cha- rog‘bon. Ahdga sodiq qolib ham dangasa bo‘lish mumkin- da, axir! — Sening sayyorang shunchalik kichkinaki, — deb davom etdi Kichkina shahzoda, — uch hatlab uni aylanib chiqishing mumkin. Bilasanmi, shunday tezlik hilan yurishing kerakki, quyosh hamisha sen tarafda bo‘lishi lozim. Qachon dam olging kelsa, ketaverasan, ketaverasan... Shunda kunning uzunligi sen xohla- gancha davom etadi. — E, buning foydasi kam, — dedi charog‘bon. — Men dunyoda hamma narsadan ham uyquni yaxshi ko‘raman. — Unda, ahvoling chatoq, — dedi Kichkina shah zoda achinib. — Ahvolim chatoq, — deb tasdiqladi charog‘bon. - Salom. Shunday deb tag‘in chiroqni o‘chirdi. «Ana odam! — dedi Kichkina shahzoda o‘zicha, yo‘lida davom etarkan. — Hoynahoy, qirol ham, shuhratparast-u piyonista ham, korchalon ham undan nafratlangan boiurdi. Ammo, menimcha, ularning orasida eng rasosi shu. Ehtimol, faqat o‘zi haqidagina o'ylamasligi uchun ham u shunaqadir». Kichkina shahzoda asta xo‘rsindi. «Mana men do‘st tutinishim mumkin bo‘lgan odam - deb o‘yladi yana. — Lekin uning sayyorasi shu qadar kichkinaki, ikki kishi sig‘maydi...» Bu ajoyib sayyoraga boshqa bir sabab tufayli ham achinayotganini tan olmoqqa u botinolmadi: bu yerda yigirma to‘rt soat mobaynida quyosh botishini bir ming kVrt yuz qirq marta tomosha qilish mumkin edi-da! 51 XV Oltinchi sayyora awalgisidan o‘n barobar katta edi. Unda yostiqdek-yostiqdek kitoblar yozadigan chol yashardi. — Ana buni qarang-a! Sayyoh keldi! — deb xitob qildi u Kichkina shahzodani ko‘rib. Kichkina shahzoda nafas rostlash uchun stol yoni- ga o‘tirdi. Benihoya ko‘p yo‘l yurib obdan charchagan edi u! — Qayerdansan? — deb so‘radi chol. — Bu katta kitobingiz nimasi? — deb so‘radi Kich kina shahzoda. — Bu yerda nima qilib o‘tiribsiz? — Men geografman, — dedi chol. — Geograf degani nima? — Bu degani — daryo-yu dengizlarning, shahar va tog‘laming, cho‘l-u biyobonlaming qayerdajoylashga- nini biladigan odam. — E, zo‘r ekan! — dedi Kichkina shahzoda. — Chindan ham, mana buni haqiqiy ish desa arziydi! U shunday deb geografning sayyorasiga nazar tashiadi.U umrida hech qachon bunday katta sayyorani ko‘rmagan edi. — Sayyorangiz judayam chiroyli ekan, — dedi u. — Ayting-chi, okeanlar bormi bu yerda? — Bunisini bilmadim, — dedi geograf. — E-e, — dedi Kichkina shahzoda hafsalasi pir bo‘lib. — Tog‘ bormi, tog‘? — Bilmayman, - dedi geograf. — Shaharlar, daryolar, sahrolar-chi? — Buniyam bilmayman. — Axir siz geografsiz-ku! — Bo‘lmasa-chi! — dedi chol viqor bilan. — Gap shunda-da: men sayyoh emas, geografman. Menga sayyohlar juda-juda yetishmaydi. Chunki shaharlar, daryo-yu tog‘lar, dengiz-u okeanlarni, cho‘l-u biyo- bonlarni geograflar hisoblab qayd etmaydi. Geograf— bu katta odam, uning sang‘ib yurishga vaqti yo‘q. U o‘z kabinetidan chiqmaydi, ammo sayohatchilami qabul qilib ularning hikoyalarini yozib oladi. Agar ulaming birortasi qiziqroq voqeani aytib bersa, geograf hujjat to‘plab, shu sayyohning bama’ni odammi yoki betayinligini tekshiradi. — Nima uchun? — Chunki sayyoh aldab uydirmalarni so‘zlagan bo‘Isa, jug‘rofiya darsliklari chalkashib ketadi-da. Agar u ko‘proq ichadigan bo‘lsa, tag‘in tashvish ortdi, deyaver. — Nega? — Negaki, piyonistalaming ko‘ziga hamma narsa ikkita bo‘lib ko‘rinadi. Uning gapiga ishonib, geograf hitta tog‘ni ikkita deb yozib qo‘yishi mumkin. — Men bir odamni bilardim... Undan yomon sayyoh chiqardi, — deb qo‘ydi Kichkina shahzoda. — Bo‘lsa bordir. Xo‘sh, shunday qilib, agar sayyoh bama’ni odam bo‘lib chiqsa, keyin uning kashflyoti tekshiriladi. — Qanday tekshiriladi? Borib ko‘rib kelinadimi? — E, yo‘q. Bu judayam murakkab ish. Shunchaki, sayyohdan kashfiyotini tasdiqlaydigan ashyoviy dalil talab etiladi, xolos. Masalan, agar u ulkan bir tog‘ni kashf etgan bo‘lsa, undan katta-katta xarsangtoshlami olib kelib ko‘rsatishi kerak. — Geograf birdaniga hayajonga tushdi. — E, aytmoq-chi, o‘zing ham say- yohsan-ku! Hoynahoy, g‘oyat uzoqdan kelgandirsan. Menga o‘z sayyorang haqida gapirib ber! Geograf oldidagi qalin daftarini ochdi-da, qalam yo‘na boshladi. Sayyohlaming hikoyalari awal qalam- da yozib olinadi, kashfiyotini tasdiqlaydigan ashyo viy dalil keltirgachgina, ulaming xotiralarini siyoh bilan yozish mumkin. — Qulog‘im senda, — dedi geograf. — He, mening sayyoramda unchalik qiziq narsa yo‘q, — dedi Kichkina shahzoda. — U yerda hamma narsa nihoyatda kichkina. Uchta vulqon bor, ikkitasi uyg‘oq, bittasi allaqachon so‘ngan. Lekin bilib bo‘lmaydi-da. — Ha, bilib bo‘lmaydi, — deb ma’qulladi geograf. — Keyin, mening bir gulim bor. — Gullami hisobga olmaymiz, — dedi geograf. — Nimaga?! Axir, u judayam chiroyli-ku! — Chunki, gullar efemer sanaladi. — «Efemer»ingiz nimasi? — Jug‘rofiya kitoblari — dunyodagi eng qimmatbaho kitoblardir, — deb tushuntirdi chol. — Ular hech qachon eskirmaydi. Zero, tog'ning o‘z o‘midan qo‘z- g‘alishi kamdan-kam uchraydigan hodisa. Yoki okeanning qurib qolishi... Biz faqat mangu va turg‘un narsalar xususidagina yozamiz. — Biroq, so‘ngan vulqon qaytib uyg‘onishi mum- kin-ku, — deb uning gapini bo‘ldi Kichkina shah- /oda. — «Efemer» degani nima o‘zi? — Vulqon uyg‘oqmi, so‘nganmi, buni biz, geog- raflar uchun ahamiyati yo‘q, — dedi geograf. — Muhimi shundaki, u tog‘. Tog‘ esa o‘zgarmaydi. — «Efemer» degani nima? — deb tag‘in takrorladi Kichkina shahzoda. — Bu — hademay yo‘q bo‘ladigan narsa, degani. — Mening gulim ham hademay yo‘q bo‘ladimi? — Albatta. «Mening feruza gulim, mening yagona quvonchim mangu emas ekan, — deb anduh bilan shivirladi Kich kina shahzoda. — U balo-qazolârdan, ofat-u to‘fon- lardan o‘zini qanday asraydi? Bor-yo‘g‘i to‘rttagina tikoni bo‘lsa. Men uni tashlab ketdim, huvillagan say- yoramda yolg‘iz o‘zi qolgan edi-ya!» Shundagina u tark etilgan guliga behad achinib ket- di, dilini g‘ussa chulg‘adi. Ammo shu ondayoq jur’atini lo‘plab: — Endi men qayoqqa borsam ekan, nima maslahat hcrasiz? — deb so‘radi. — Yer degan bir sayyora bor, shunga borib ko‘r,— deb javob berdi geograf. — Uning nufuzi chakki emas... Kichkina shahzoda yo‘lga tushdi, ammo fikri yodi sayyorasida qolgan yolg‘izgina guida edi. XVI Shunday qilib, u qadamranjida qilgan yettinchi sayyora Yer edi. Yer — oddiy sayyoralardan emas! Bunda bir yuz yigirmata qirol (negr qirollari ham shunga kiradi, albatta), yetti ming geograf, to‘qqiz yuz ming kor- chalon, yetti yarim million piyonista, uch yuz o‘n bir millón shuhratparast, xullas, jami ikki milliardga yaqin katta odam mavjud. Yeming naqadar kattaligi haqida sizga birmuncha tasawur bermoq uchun shuni aytish bilangina ki- foyalanaman: elektr kashf etilguniga qadar olti qit’ada charog‘bonlarning to‘rt yuz oltmish ikki ming besh yuz o‘n bir kishidan iborat ulkan lashkari tutib turilardi. Agar chetdan razm solinsa, bu qoyilmaqom bir tomosha bo‘lardi. Bu ulkan lashkaming xatti-harakat- lari go‘yo baletdagidek aniq bir qoidaga bo‘ysunardi. «Sahna»ga birinchi bo‘lib Yangi Zelandiya va Avstra- liyadagi charog‘bonlar chiqishardi. Ular chiroqlarini yoqib, uxlagani ketishardi. Keyin xitoy charog‘- bonlarining navbati kelardi. 0 ‘z «raqsi»ni ado etib, ular ham parda ortiga g‘oyib bo‘lishardi. Ulardan so‘ng Yüklə 6,15 Mb. Dostları ilə paylaş:
|