BöLÜM. 1918-1939-cü illərdə beynəlxalq münasibətlər
Yüklə 2,54 Kb. Pdf görüntüsü
|
yüksək hərbi rəhbərlərin iştirakı ilə keçirdikləri görüş mühüm rol oynadı. Konfransda müzakirə edilən əsas məsələ müttəfiqlərin apardığı hərbi əməliyyatların perspektivləri və Şimali Afrikada düşmən məğlub edildikdən sonra döyüşləri Avropanın cənubuna - İtaliya və Yunanıstana keçinnək niyyətləri barədə idi. Konfransda siyasi problemlərə də diqqət yetirildi. Fransanı antihitlerçi koalisiyaya qoşmaq və fransız müqavimət hərəkatına yardım göstənnək məsələsi müzakirə edildi. Şari de Qollun Kasablankaya gəlməsi fransız müqavimət qüvvələrinin nüfuzunun artdığını göstərirdi. Konfrans iştirakçıları müharibədə Türkiyənin mövqeyi barədə məsələni də müzakirə etdilər. Türkiyəni Almaniya bloku ölkələrinə qarşı müharibəyə qoşmaq barədə qərar qəbul olundu. Konfransda müstəmləkələrin müharibədən sonrakı taleyi, Sakit okeanda müharibənin aparılması və s. məsələlər də müzakirə edildi. Qəbul edilən bəyannamədə müharibə dövründə tərəflərin birgə fəaliyyət göstərməsi, hücum kampaniyasının planlaşdırılması və Almaniya bloku ölkələrinin danışıqsız təslim edilməsi prinsipi irəli sürüldü. Müharibənin Sakit okean teatrında həlledici hadisələr baş verdi. Yapon donanması Havay adaları istiqamətində amerikan qüvvələrinə qarşı hücum etsə də qarşısı alındı. Dörd yapon gəmisi batırıldı. Yüzlərlə yapon təyyarəçisi öldürüldü. Yaponiyanın hərbi qüdrətinə sarsıdıcı zərbə vuruldu. 1943-cü ilin fevral ayında yapon donanmasının Solomon adalarından vurulub çıxarılması ilə Sakit okeanda müharibədə əsaslı dönüş başa çatdı. May ayında ingilis- amerikan orduları Tunisə hücum etdilər. Almaniyanın Şimali Afrikadakı hərbi əməliyyatlara xüsusi diqqət ayırması müttəfiqlər tərəfindən Avropada ikinci cəbhənin açılmasını sürətləndirməyi zəruri edirdi. May ayında Vaşinqtonda keçirdikləri görüşdə Ruzvelt və Çerçil Avropada ikinci cəbhəni 1944-cü ilin may aymadək açmaq barədə razılığa gəldilər. 1943-cü il avqustun 14-24-də Kanadada (Kvebekdə) Kvadrant şərti adı altında keçirilən konfransda ABŞ-dan Ruzvelt, Böyük Britaniyadan Çerçil və Çindən Sun Çzı-Ven, yüksək hərbi və siyasi xadimlər iştirak 352 edirdilər. Müzakirə edilən əsas məsələ Şimali Fransaya müttəfiq qoşunlarının çıxarılması və ikinci cəbhənin açılması idi. Konfrans qərargah rəislərinin birləşmiş komitəsinin yekun məruzəsini və ikinci cəbhənin açılmasına dair Overlord əməliyyatının ilkin planını üç mərhələdən ibarət olmaqla bəyəndi. Əməliyyata 1944-cü il may ayının 1-də başlamaq qərara alındı. Konfransda Yaponiyaya qarşı müttəfiqlərin hərbi əməliyyatlara başlamaq planı da təsdiq edildi. İngilis və amerikan hökumətləri Birləşmiş Millətlər Təşkilatının yaradılması haqqında ABŞ, Böyük Britaniya, Çin və SSRİ-nin birgə bəyannaməsinin mətnini hazırladılar. Konfransda Fransa Milli Azadlıq Komitəsinin bəyanatı, SSRİ, ABŞ və Böyük Britaniya xarici işlər nazirlərinin keçiriləcək görüşü haqqında məsələ müzakirə edilərək prinsipcə bəyənildi. İştirakçılar İtaliyanın təslim olunması şərtlərini müzakirə etdilər. 1943-cü ilin yayında Kursk altında Almaniya qoşunlarının darmadağın edilməsi, ingilis-amerikan ordu hissələrinin Sicilyaya çıxarılması və İtaliyada Mussolinin devrilməsi hərbi əməliyyatların aparılmasına ciddi təsir göstərdi. Həmin il sentyabrın 3-də müttəfiqlər Siciliya adasında Kassibilye adlanan yerdə İtaliyaya ilə qısa barışıq şərtlərini imzaladılar. Bundan sonra ABŞ və Böyük Britaniya İtaliyaya münasibətdə siyasətlərini dəyişdirdilər. İtaliya müttəfiqlərin strateji planlarında və Balkan siyasətini həyata keçirmələrində əsas baza rolunu oynamağa başladı. Sentyabrın 29-da Malta adasında Eyzenhauer və Badalyo İtaliyanın təslim olmasının geniş şərtlərini imzaladılar. İtaliya oktyabrın 13-də Almaniyaya müharibə elan etdi. Beləliklə, Berlin-Roma oxu iflasa uğradı. Bundan sonra Almaniyanın hərbi-siyasi vəziyyəti pisləşdi. Beynəlxalq aləmdə təcrid olunması gücləndi. Alman blokunun parçalanması sürətləndi. Vəziyyətdən çıxmaq üçün alman rəhbərliyi İtaliyaya ordu hissələri çıxardı. 162-ci Türküstan diviziyası da Balkanlara yeridildi. Lakin bir çox azərbaycanlı burada yuqoslav və italyan partizanlarına qoşularaq döyüşlərdə fəal iştirak etdilər. Azərbaycan partizanlarının döyüş şücaəti ikinci dünya 353 müharibəsinin partizan hərəkatı tarixində önəmli yer tutur. İkinci cəbhənin açılması məsələsi antihitlerçi koalisiyaya daxil olan dövlətlərin qarşılıqlı münasibətlərində geniş müzakirə edilirdi. Həmin məsələyə həsr edilmiş konfransın hazırlanması, gedişi və nəticələri müttəfiqlərin münasibətlərində xüsusi yer tuturdu. Konfransın keçiriləcəyi yer məsələsi müttəfiq dövlətlər arasında mübahisələrə səbəb oldu. Ruzvelt və Çerçil üç dövlət başçısının birinci konfransının keçiriləcəyi yer kimi Alyaskada Ferbenksi, İraqda Bəsrə və Bağdadı, Türkiyədə Ankaranı, Misirdə Qahirəni, Eritreyada Asman, Stalin isə İranda Tehranı təklif edirdi. Bu məsələni hazırlamaqdan ötrü əvvəlcə üç dövlətin xarici işlər nazirlərinin Moskvada müşavirəsini keçirmək qərara alındı. Moskva konfransı 1943-cü il oktyabr ayının 19-30-da keçirildi. V.V. Molotov, K. Hell və A. İdenin iştirak etdiyi konfransda müvafiq qərarlar qəbul olundu. 1944-cü ilin yazında Fransaya ingilis-amerikan ordu hissələrini çıxannaqla ikinci cəbhəni açmaq, Türkiyəni antihitlerçi blok dövlətləri tərəfindən müharibəyə qoşmaq, bitərəf ölkə olan İsveçin öz hərbi bazalarım müttəfiqlərin ixtiyarına verməsi təklif edildi. Almaniyanın gələcək quruluşu məsələsini Londonda yaradılacaq Avropa məsləhət komissiyasında müzakirə etmək qərara alındı. İtaliya haqqında qəbul edilən bəyannamədə ölkədə faşizmin kökünü kəsmək, hərbi caniləri cəzalandırmaq və italyan məsələsinə dair Məsləhət Şurası yaratmaq qərara alındı. Konfrans iştirakçıları Avstriyanın müstəqilliyi və azad inkişafı, törədilən vəhşiliklərə görə hitlerçilərin məsuliyyəti, ümumi təhlükəsizlik məsələləri üzrə bəyannamələr qəbul etdilər, beynəlxalq sülhü və təhlükəsizliyi qoruyan təşkilatın yaradılmasını zəruri saydılar. Moskva konfransının qərarları antihitlerçi koalisiyasının möhkəmləndiyini təsdiq etdi. Üç dövlət başçısının ilk görüşü üçün zəmin hazırladı. Konfransın keçiriləcəyi yer ümumi razılığa əsasən Tehran müəyyənləşdirildi. 354 Yüklə 2,54 Kb. Dostları ilə paylaş:
|