Bilig 49. sayı

Ercan, Gökdeniz, Girişimciliğin Gelişim Süreci ve Girişimcilik Açısından Kazakistan 
 
73 
ise, gıda endüstrisi ve hafif sanayi sektöründe faaliyette bulunan şirketlerden 
oluşmaktadır (UNESCAP 2003: 7).  
3.3. Kazakistan’daki Türkiye Kaynaklı Girişimler 
Türkiye, Kazakistan’a en fazla yatırım yapan ülkeler arasında dördüncü sıra-
da yer almaktadır. Yine Türkiye, ülkedeki en fazla sayıda şirkete sahip ülke-
dir. Hazine Müsteşarlığının 2005 yılı sonu verilerine bakıldığında, Kazakis-
tan’a Türkiye kaynaklı 53 girişim tarafından, toplam 442 milyon dolarlık 
sermaye götürüldüğü görülmektedir. Dolayısıyla Kazakistan, Türkiye’deki 
girişimciler tarafından, öncelikli tercih edilen ülkelerden biri durumuna gel-
miştir. 1998 yılında Rusya’da meydana gelen mali kriz, ihracattaki daralma 
sonucu Kazak ekonomisini ve buna bağlı olarak yabancı yatırımları olumsuz 
yönde etkilemişse de, ilerleyen dönemlerde Kazakistan, Türkiye’deki girişim-
ciler için tekrar cazibe merkezi durumuna gelmiştir (DEİK 2007: 12). 
Türkiye’den giden girişimciler Kazakistan’da 10.000’in üzerinde işgören istih-
dam etmektedir. İstihdam edilen kişilerin %14,5’i Türkiye’den giden işgörenler, 
%85,5’i ise, Kazak vatandaşı olan yerel işgörenlerdir.  İnşaat sektörü hesaba 
katılmasa bu oranların, yerel çalışanlar lehine daha da değişerek, %11,1 Türki-
ye’den giden işgören ve %88,9 yerel işgören biçiminde oluştuğu görülmekte-
dir. Diğer bir deyişle istihdam edilen her bir Türkiye’den giden işgörene karşılık, 
8 Kazak işgören işe alınmış olmaktadır. Yine toplam istihdamın %22,7’sini 
inşaat firmaları, %18’ini eğitim kurumları ve %11,6’sını ticaret sektörü firmaları 
sağlamaktadır (Yeni Avrasya Stratejileri: 58).  
Kazakistan’daki işsizlik oranları incelendiğinde, bağımsızlığın yeni kazanıldığı 
1992 yılında %0,4 civarında olan işsizliğin, 1998’de %14,1’e çıktığı (DEİK 
2007: 12), 2005’te %8,1 ve 2006 yılında ancak %7.8’e çekilebildiği görül-
mektedir. Kazakistan’da işsizlik konusunda son on beş yılda oluşan bu tablo, 
Türkiye’den bu ülkeye giden girişimcilerin Kazak istihdamına yaptıkları katkı-
ları daha net biçimde ortaya koymaktadır. Bunun yanında, Kazakistan’ın 
petrol üretim sektöründe gerçekleşen yatırımlar, son yıllarda çok hızlı bir 
şekilde artış göstermiştir. Ülkede risk etkenin olmasına rağmen bu yatırımla-
rın bundan sonra da artarak devam edeceği tahmin edilmektedir (IMF 2004: 
5). Dolayısıyla, ülkedeki işsizlik oranlarının düşmesinde, başta Tengiz petrol 
bölgelerinde olmak üzere, yapılan yatırımlarla sağlanan istihdam olanakları 
ve başkent Astana’nın yeniden yapılandırılma süreciyle birlikte inşaat sektö-
ründe meydana gelen iyileşmeler büyük öneme sahiptir. 
Kazakistan’daki Türkiye kaynaklı girişimler, yaklaşık üçte bir oranında petrol 
sahasındaki yatırımlardır. Genel olarak Türkiye kaynaklı girişimlerin, petrol, 
telekomünikasyon, otel işletmeciliği, eğitim ve bankacılık sahalarında yoğun-
laştığı görülmektedir. Bunların dışında, bölgede otel, büyük alış-veriş merkezi 

---

bilig, Bahar / 2009, sayı 49 
 
74 
işletmeciliği, otomotiv ve yapı malzemeleri alanlarında da Türkiye’den giden 
girişimciler çok büyük yatırımlara imza atmışlardır. Kazakistan’da, yaklaşık 
300 adet Türkiye kaynaklı girişim bulunmaktadır. Bunların %90’ı sadece 12 
şirket tarafından gerçekleştirilmiştir. Kalan kısmı ise, KOBİ düzeyinde faaliyet 
gösteren girişimcilere aittir. Bu girişimlerin yaklaşık %25’i Kazak firmalarıyla 
ortaklık ve %5’lik kısmı da diğer yabancı yatırımlarla joint-venture türü ortak-
lıklar şeklinde kurulmuş işletmelerdir (DEİK 2007: 12).  
3.4. Kazakistan’daki Girişim Fırsatları ve Engelleri 
Kazakistan’da vergi geliri, resmi para birimi olan ‘tenge’ üzerinden hesap-
lanmaktadır. Ayrıca yabancı para birimlerinin konu olduğu ticari işlemler, o 
gün itibariyle Kazakistan Cumhuriyeti Ulusal Bankası resmi kuru üzerinden 
yine Tenge olarak hesaba katılmaktadır. Ülkede KDV oranı %20, gelir vergisi 
oranları %25 ila %35, kurumlar vergisi oranı banka ve sigorta şirketleri için 
%45, diğer girişimler için %30’dur. Ayrıca ithalatta gümrük vergilerinin ya-
nında %20 oranında KDV vergisi uygulanmaktadır. Tütün, alkollü içkiler ve 
lüks mallar ise, ithalatta %25 ila 160 oranlarında tüketim vergisine tabi tu-
tulmaktadır (Yeni Avrasya Stratejileri: 30). Piyasa ekonomisine uyum süre-
cinde olan ülkede, birbiri ardına yeni düzenlemeler yapılmakta ve buna bağlı 
olarak vergi oranları kısa aralıklarla değişmektedir.  
Halen Kazakistan’ın birçok sektöründe Türkiye’den giden girişimciler tarafın-
dan faaliyete geçirilen işletmeler bulunmaktadır. Buna karşın, ülkenin potan-
siyeli dikkate alındığında bu girişimlerin talebi karşılama konusunda yetersiz 
kaldığı görülmektedir. Kazak devletinin açıkladığı öncelikli yatırım sahaları 
Tablo 4’te verilmiştir (DEİK 2007: 17). 
Tablo 4: Kazakistan Devletinin Desteklediği Öncelikli Yatırım Alanları 
ALTYAPI 
Demiryolları, karayolları, hava limanları, deniz ve nehir limanları, köprü ve 
geçitler, termal santraller, elektrik hatları ve telekomünikasyon hatları. 
İMALAT 
Tekstil ve konfeksiyon, mobilya, tarım ürünleri işleme, gübre, balıkçılık, 
çocuk gıdası, şekerleme, içecek, ileri teknoloji ekipmanları, elektrikli ev 
aletleri, ilaç, veteriner aletleri, parfüm ve kozmetik, ileri teknoloji ile demir ve 
alüminyum işleme, yapı malzemeleri, atık yönetimi. 
SOSYAL 
SEKTÖR 
Sağlık, eğitim, spor, kültür, konut yapımı alanlarındaki yatırımlar. 
Kaynak: (Dış Ekonomik İlişkiler Kurulu 2007: 17)’den yararlanılarak hazırlanmıştır. 
Tablo 4’e göre, Kazakistan piyasasına açılmak isteyen girişimciler için gıda, 
sabun, kozmetik, gübre, yem üretimi, deterjan tesisleri, kargo taşımacılığı, 
demiryolu, uydu yer istasyonu, ulaşım, telekomünikasyon, enerji, bakır çu-
buk, kurşun- çinko işleme, elektrik motoru, röntgen cihazı, elektrikli ev aletle-
ri, otomotiv yan sanayi, tıbbi ilaç, ilaç malzemeleri, kağıt ve karton üretimi, 

---