Beyn əlxalq Çay Hövzələrinin Ətraf Mühitinin Qorunması (BÇHƏMQ) Müqavil ə №2011/279-666
Yüklə 1,19 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Şəkil 2.1. Həcmi 2 milyon m 3 - dən çox olan su anbarları
43
Şəkil 2.1. Həcmi 2 milyon m 3 - dən çox olan su anbarları
Gəncə, Şəmkir, Samux şəhərlərinin və ətraf kəndlərinin eləcə də Goranboy rayonuna məxsus yaxın kəndlərin içməli su ilə təchiz edilməsi üçün tikilməkdə olan Şəmkirçay su anbarı sistemindən ayrılan 1.6 m 3 /s qədər sudan istifadə edilməsi nəzərdə tutulur. Ümumi su tələbatı Şəmkir şəhəri üzrə 150 l/s; Gəncə şəhəri üzrə 600 l/s; Nəbiağalı şəhəri üzrə 40 l/s, cəmi 790 l/s nəzərdə tutulmuşdur. Tikilməkdə olan Şəmkirçay su anbarı aşağıdakı ölçülərə malikdir [Mənbə: DB]. •
Su anbarının ümumi həcmi: 160.0 mln kub metr •
Su anbarının faydalı həcmi: 135.0 mln kub metr •
Bəndin hündürlüyü: 150.0 metr •
Bəndin üstdən uzunuluğu: 692 metr •
Bəndin üstdən eni: 12 metr •
Su təminatının yaxşılaşdırılması: 50122 hektar •
Yeni suvarılan torpaqlar: 20834 hektar 2.4.2 İçmək məqsədilə suyun götürülməsi G əncə şəhərini təmin etmək məqsədilə səth və yeraltı sulardan istifadə olunur. İçməli su kəməri Topalh
əsənli kəndindən aşağıda, Gəncəçayın yanında yerləşən Qızılqaya ərazisindən başlayır. G əncə şəhərinin su təchizatı üçün su həmçinin Göygöldən götürülür. C ədvəl 2.5-də Gəncə şəhərinin təchizatında istifadə olunan qrunt sularının miqdarı göstərilir [M ənbə: Jesper və b.,2011].
C ədvəl 2.5. Gəncə şəhərində istifadə olunan qrunt sularının ümumi həcmi 44
Qrunt suyu İstifadə olunan qrunt suyu, min m 3 /gün
Şirin Z əif duzlu C əmi
Qızılqaya artezian lay suyu 6.80
- 6.80
İstismar olunan artezian quyuları *
67.5 15.5
83.0 Yeraltı su xətti** 26.0 2.50
28.5 C əmi, min m 3 /gün 100.3 18.0 118.3 C əmi, milyon m 3 /il 36.6
6.6 43.2
*: İstifadə olunmayan artezian quyuları köhnəliyindən və ya digər səbəblərdən istifadə olunmayanlar kimi f ərqləndirilir. **: Y əqin ki, yeraltı kəhriz sistemlərinin istifadəsi hesabınadır. 1
Qazax şəhərində əsas içməli su mənbələri Coğazçay üfiqi infiltrasiya qalereyası, Didəban su anbarından aşağıda Ağstafaçayın üfiqi infiltrasiya qalereyası, Şır-şır bulağı, 5 ədəd quyu hesab olunur. 1994-95-ci ill ərdə tikilən Coğazçay magistral su kəməri yalnız şəhəri su ilə təchiz edir. Kəmər Coğazçay çayının yatağında yerin səthi ilə çəkilmiş və hazırda korroziyaya uğramışdır. Daşqınlar zamanı AzərSu kəmərin zədələndiyini qeyd edilmişdir. Did
əban magistral su kəməri 2008-ci ildə çəkilmişdir. Onun vəziyyətinin yaxşı olması və g ələcəkdə də istismar olunması ehtimal edilir. Yay dövrl ərində su mənbələrində suyun həcmi azaldığı üçün yuxarıda qeyd edilən istehlakçıların yalnız 60%-i müvafiq şəkildə su ilə təchiz edilirlər.
1
K əhrizlər dağlardan sızan yeraltı suları çıxaran tunel sistemləridir. Kəhriz texnologiyası ilə tanışlıq tarixi bizim eranın birinci minilliyinə təsadüf edir.
45
2012-
ci ilin oktyabr ayında əraziyə səfər zamanı Qazax Sukanal idarəsi qeyd etmişdir ki, yay aylarında suya olan tələbi tam olaraq ödəmək mümkün olmur. Müvafiq su çatışmazlığı 6 həftəyə q ədər davam edə bilir və mövcud tələbatın 60%-inə qədər aşağı düşə bilir. Su təchizatını stabill əşdirmək məqsədilə yerli icra hakimiyyəti orqanının göstərişinə əsasən suvarma suyuna m əhdudiyyət qoyulur. Samux rayonunda əsas içməli su mənbələri şəhərdə yerləşən 15 ədəd müstəqil sub-artezian quyusundan ibar ətdir.
M ərkəzləşdirilmiş su təmizləyici sistem mövcud deyildir. Su heç bir təmizləmə prosesi keçmədən birbaşa olaraq istehlakçılara çatdırılır. Bu isə insan sağlamlığı üçün ciddi risk təhlükəsi yaradır.
Şəmkir şəhərində 9 ədəd sub-artezyan quyu var.
Su şəhərin hüdudlarından kənarda yerləşən (Qarğış dağ kəhrizi - 12 km, Cəyir çayı (kəhriz) - 7 km, K
əhriz № 1 və № 2 - şəhərdən 5 km aralı) bulaqlardan yığılaraq suötürücülərlə Şəmkir şəhərinə ötürülür. Bu suötürücül ər 1850 - 1928 illər arasında quraşdırılmış qapalı özaxını ilə gələn kanallardılar. M ərkəzləşdirilmiş su təmizləyici sistem mövcud deyildir. Su heç bir təmizləmə prosesi keçmədən birbaşa olaraq istehlakçılara çatdırılır.
Daşqından mühafizə
Son 10- 15 ilin elmi ədəbiyyat mənbələrində qeyd olunur ki, daşqınlar iqlim dəyişmələrinə çox həssasdırlar. Eyni zamanda aparılan müşahidələr daşqınların təkrarlanmasının kəskin artmasını göstərir. XX əsrin son 10 ilində dünyada qeyd olunmuş yeddi ən güclü daşqının hər birinin vurduğu ziyan10 milyard dollardan çox olmuşdur (ABŞ, Avropa, Çin, Koreya, Almaniya). Rusiyada da son 10 ildə tarixi daşqınların keçməsi nəticəsində dəyən zərərin miqdarı 5-15 milyard rubla yaxın olmuşdur. Bütün dünyada daşqınlardan ziyan çəkənlərin sayı 1,5 milyard nəfərdir. Daşqınlar 9 milyondan artıq insan həyatını məhv etmişdir. Hazırda daşqınlarla bağlı maddi ziyanların tendensiyası artım yönümlüdür.
Məlumdur ki, daşqınlar regionların infrastrukturuna dağıdıcı təsir göstərir. Lakin çaylarda qısamüddətli daşqınlar qəfildən baş verdiyi üçün onların qarşısını tamamilə almaq qeyri- mümkündür. Buna baxmayaraq, effektiv metodlardan istifadə edərək daşqınlardan dəyən ziyanın azalmasına nail olmaq mümkündür. Daşqınların idarə edilməsində istifadə olunan metodlar 2 qrupa bölünür: mühəndis və qeyri-mühəndis [UNESCO].
metodlardır :
•
Su anbarlarının tikintisi; •
Çay hövzələrinin idarəedilməsi; •
Çay sahillərinin bərkidilməsi; •
Ça y məcrasının lil və daşlardan təmizlənməsi; •
Su anbarlar ı daşqın dalğasını əhəmiyyətli dərəcədə azaldır və bənddən aşağı byefdə daşqınların pikini zəiflədir. Çay hövzəsinin idarə edilməsində əsas məqsəd daşqın dövründə səth axımının azaldılmasıdır. Daşqınlara nəzarət üçün mühəndis metodlarından Azərbaycanda geniş istifadə
Yüklə 1,19 Mb. Dostları ilə paylaş:
|