12
Bakы
HUQUQ
Jurnalы
Hazыrkы qanunvericiliyin vяziyyяti
vя tяkliflяr
Səhmdar cəmiyyətlərdə bu növ müqavilə korporativ
mübahisələrin həlli, minoritar və majoritar səhmdarlar
arasında münasibətlərin tənzimlənməsində ideal vasitə
kimi çıxış edə bilər. Hazırkı qanunvericilikdə səhmdar
razılaşmasının bağlanması nəzərdə tutulmayıb, ancaq
konkret qadağa da yoxdur. Bu sahənin tənzimlənməməsi
səbəbindən bu müqaviləni bağlamaq istəyən yer-
li şirkətlər bir çox problemlərlə üzləşməli olurlar.
Nəzərə alsaq ki, səhmdarlar müqaviləsinin bağlanması
tendensiyası artmaqdadır, bu institutun Azərbaycanda
qanuniləşdirilməsi zərurəti yaranır.
Yerli qanunvericilik bu məsələləri tənzimləmə-
diyindən səhmdar müqavilə çərçivəsində yaranan
münasibətlərin Mülki Məcəllənin və digər qanunların
normalarına nə dərəcədə uyğun olub-olmaması sual
altındadır. Təəssüf ki, bu sahədə məhkəmə təcrübəsi
olmadığından məhkəmələrin münasibətlərini də
proqnozlaşdırmaq çətindir.
Səhmdarlar müqaviləsi vasitəsilə səhmdarlar
cəmiyyətin idarəetməsində daha geniş imkanlara ma-
lik olurlar. Tərəflərin müqavilə azadlığı prinsipindən
istifadə edərək öz münasibətlərini daha geniş
tənzimləmələrini bazar iqtisadiyyatının tələblərindən
biri hesab etmək olar.
Səhmdarlar müqaviləsi bir çox hallarda səhmlərin
alqı-satqısını məhdudaşdırması və ya səhmlərin xüsu-
si qaydada geri alınması məsələlərini tənzimləyir. Bu
müqavilə vasitəsilə minoritar səhmdarların hüquqları
müdafiə oluna bilər, məsələn, majoritar səhmdarların
səhmləri satıldıqda, minoritar səhmdarların tələbi ilə
onların səhmlərinin eyni qiymətə məcburi satılması
şərti əks oluna bilər.
6
Həmçinin üçüncü şəxslərin
cəmiyyətə səhmdar kimi daxilolma imkanlarını
məhdudlaşdıran şərtlər də müqavilədə əks olunaraq
tərəflərin maraqlarının qorunmasına xidmət edə bilər.
Hazırkı qanunvericilikdə səhmlərin alqı-satqı
hüququnun məhdudlaşdırılması imkanları nəzərdə
tutulmayıb və hətta Mülki Məcəllənin (maddə 44.3)
nöqteyi-nəzərindən belə şərtin mövcudluğu fiziki
şəxs olan səhmdarların fəaliyyət qabiliyyətinin və
hüquqi qabiliyyətinin məhdudlaşdırılması hesab olu-
na bilər. Nəticədə səhmdarın müəyyən hüququnu
məhdudlaşdıran müqavilə şərti əhəmiyyətsiz hesab
edilir və heç bir hüquqi nəticə doğurmur. Hüquqi
şəxs olan səhmdarlara aid oxşar norma qüvvədədir.
Yeganə fərq ondan ibarətdir ki, hüquqi şəxsin fəaliyyət
qabiliyyətinin məhdudlaşdırılması mübahisəli məsələ-
lərə aiddir, əhəmiyyətsiz deyil.
İstənilən halda səhmlərin alqı-satqısını məhdud-
laşdıran razılaşma Mülki Məcəllənin 99.1 maddəsinə
zidd hesab ediləcək və qanunvericilik tərəfindən
tənzimlənən əmlakdan sərbəst istifadə, sahiblik və
sərəncam vermək qarantiyalarına zidd olan şərtlər kimi
mübahisələndirilə bilər.
Eyni zamanda bir sıra hüquqşünaslar hesab edirlər
ki, səhmlərin özgəninkiləşdirilməsi məhdudiyyəti
haqqında şərt pozulduğu halda, maraqlı tərəf Mülki
Məcəllənin 350-ci maddəsinə istinad edərək səhmlərin
alqı-satqısını mübahisələndirə bilər. Bunun üçün, digər
tərəfin bu məhdudiyyət barədə əvvəlcədən bildiyini
sübut etməsi gərəkdir. Nəzərə alsaq ki, bir çox halda
tərəflər səhmdarlar müqaviləsinin şərtlərini konfiden-
sial saxlamağa üstünlük verirlər, digər tərəfin müvafiq
məhdudiyyət yaradan şərtlər barəsində xəbərdar olmaq
ehtimalı azdır.
Beləliklə, mübahisə yarandıqda, səhmdar razı-
laşmanın qüvvədə olan qanunvericiliyə uyğun
olmaması onun məhkəmə qaydasında etibarsız he-
sab edilməsi ilə nəticələnə bilər. Qanunvericiliyin
normalarının analizi göstərir ki, bu razılaşmaların
məcburi icrasını təmin etməyin mümkünlüyü riski
böyük olduğundan Azərbaycan hüququ çərçivəsində
belə müqavilənin bağlanması heç bir məna kəsb etmir.
Azərbaycanda bağlanan səhmdarlar müqaviləsi
ilə əlaqəli yaranan problemlərdən qaçmaq məqsədi
ilə bu müqavilələrdə xarici ölkələrin hüququ tətbiq
olunan hüquq kimi müəyyən edilir. Adətən tərəflər
bu müqavilələr Böyük Britaniya, ABŞ, İsveçrə və oxşar
hüquq sisteminə malik olan ofşor ölkələrin hüquqlarına
uyğun bağlayırlar. Bağlanmış səhmdar müqavilənin xa-
rici ölkənin yurisdiksiyasına düşməsi üçün bir çox hal-
larda tərəflər, səhmdar-hüquqi şəxslər lazım olan qey-
diyyatdan keçirlər və ya yerli şirkətin səhmləri xarici
şirkətin idarəetməsinə verilir.
Məhkəmə aidiyyətini müəyyən etdikdə tərəflər
müqavilədə əks olunan şərtlərin reallaşdırılması müm-
kün olan məhkəmələri seçirlər, məsələn, London və
Stokholm arbitrajları. Görünür, səhmdar razılaşmaların
tətbiqi Azərbaycanda yeni mərhələyə çıxması üçün
qüvvədə olan qanunvericiliyə müvafiq dəyişikliklər
edilməlidir.
İlk növbədə Mülki Məcəllənin 4-cü fəslinə
zəruri əlavələr edilməli, səhmdar razılaşmaların
Azərbaycanda bağlamasına imkan yaradılmalıdır
və xarici yurisdiksiyalarda bağlanmış müqavilələrin
tanınması təmin edilməlidir. Səhmdarlara ümumi
yığıncağın səlahiyyətlərini müqavilə ilə tənzimləmə
və razılaşdırılma hüququ verilməlidir. Bir səhmdar
tərəfindən cəmiyyətin idarəetmə orqanlarına təklif
edilən namizədlərin digər səhmdar tərəfindən məcburi
dəstəklənməsi kimi hüquq və öhdəliklərin müəyyən
edilməsinə imkan yaradılmalıdır. Razılaşmada
müəyyən edilmiş hallar baş verdikdə səhmlərin
(məcburi) alqı-satqı məsələlərində tərəflərin hüquq və
öhdəlikləri tənzimlənməlidir.
Həmçinin səhmdar razılaşmanın icra təminatı
məsələsi qanunvericilikdə öz əksini tapmalıdır. İlk
6
Д-р Ханс-Йоахим Шрамм. Правовой обзор соглашений акционеров. Университет г. Бремен. 2007