Baki dövlet universiteti

Murray Bookchin’in hayatı ve fikri gelişimi 

431 

Bookchin,  2002'den  beri  kalbindeki  ağrılardan  sürekli  şikayetçiydi.  2005'in 

Haziran ayından sonra ağrıları bitti. İyi olduğu konusunda haberler çıktı. Ancak 30 

Temmuz  2006'da  Burlington’da  –Vermont-  bulunan  evinde  85  yaşında  öldü. 

Yakınları,  son  zamanlarda  tehditler  aldığını  ve  otopsi  yapılmasını  istedi.  Ancak 

otopsi yapılmadı ve ölüm nedenine 'kalp yetmezliği'dendi(8).  

Bookchin’in  düşünce  metodu,  diyalektik  düşüncenin  yeniden  işlenmesine 

dayanmaktadır.  Felsefi  görüşlerini,  Hegel’e  dayanan,  fakat  onun  teolojik 

yaklaşımına  uzak  olan  bir  diyalektik  düşünce  metodu  olarak  nitelemekte, 

düşüncesini  diyalektik  doğacılık  olarak  adlandırmaktadır.  Marksizm  ve  Marx‟ın 

kendi  öz  fikirleri  ayrımını  ortaya  koymak  suretiyle,  Marx’a  ait  olan,  onun  öz 

fikirlerini  benimsediğini  ifade  etmektedir.  Bookchin’e  göre,  günümüzde  ne 

anarşizm, ne de marksizm tek başlarına yeterli bir ideolojidir. İkisinin de büyük bir 

kısmı, artık bugünün dünyasında uygulanamaz niteliktedir. Bugün için, kıtlık sonrası 

topluma yaklaşmış durumda olduğumuzdan, kıtlık dönemlerine  özgü  ideolojiler ve 

mücadele  biçimleri  olan  anarşizm  ve  marksizm  aşılmış  durumdadır.  Marx’ın 

ekonomizminin  ve  anarşizm  içindeki  bazen  gizli,  bazen  de  açık  olan  bireyselliğin 

ötesine geçmek gerekmektedir. Bookchin‟in bu konudaki saptaması oldukça nettir: 

İnsanın  doğal  süreç  içerisinde  değişimini  ve  teknolojik  gelişimini  olağan  -ve 

yararlı-  bir  olgu  olarak  gören  Bookchin,  tarihî  sürece  bakışıyla  ilkelci  pek  çok 

anarşistten ayrılmaktadır. Ona göre ilkelci anarşistler, yaşanan sorunların ana nedeni 

olarak  teknolojiyi  görmektedirler.  Hatta  mizahi  bir  bakış  açısıyla,  onların 

“çakmaktaşı  araçlar”a  ve  “takas  ekonomisi”ne  geri  dönmeyi  arzuladıkları yönünde 

bir tespite sahiptir. Hâlbuki sorunların temel nedeni, sosyal ilişkilerde, kapitalizm ve 

ulus-devlette,  her  şeyin  ve  tüm  ilişkilerin  metalaştırılmasında  yatmaktadır.  Eğer 

toplum, korporatif ve insancıl bir yönde örgütlenmiş olsaydı, teknoloji sorunların en 

önemli  çözüm  yollarından  birisi  olabilirdi.  Bookchin’e  göre  ilkelci  anarşistler, 

insanlığın  çok  fazla  uygarlaştığına  inanmaktadırlar.  Oysa  ona  göre,  bu  veçhesiyle 

yeterince  uygarlaşamadığımız  bile  söylenebilir.  Karşı  karşıya  kalınan  temel  soru, 

teknolojiyi  hangi  standartlarla  ve  hangi  amaçlarla  kullanacağımız  meselesine 

ilişkindir(9, 81;82).  

 

Murray Bookchin’in bilinen ve yayınlanan kitapları: 

Post-Scarcity  Anarchism  (1971-2004)-  The  Limits  of  the  City,  (1974)-  The 

Spanish Anarchists (1977) - Toward an Ecological Society (1981)- The Ecology of 

Fredoom,  (1991)  The  Modern  Crisis,  (1986)  The  Rise  Of  Urbanization  and  the 

---

 Faruk KURT 

432 

Decline  of  Citizenship  (1987-1992)  -The  Philosophy  of  Social  Ecology  (1990-

1996); Revoltion. Popular Movements in the Revolutionary Era (1996-2003)- Social 

Anarchism or Lifestyle Anarchism: An Unbridgeable chasm(1997)- The Politics Of 

Social  Ecology:  Libertarian  Municipalism(1997);  Anarchism,  Marxism  and  the 

future  of  the  Left.  İnterviews  and  Essaya,  (1993-1998)  konularla  ilgilenmiş  ve  hu 

konularda  yazmış  olan  Bookchin,  Ramparts,  Telos,  Our  Generation  ve 

Environmental Ethics gibi süreli yayınlara da katkıda bulunmuştur( 5, 1).  

Türkiye’de bir çok kitabi çevrileri yapılarak yayınlanmış, Toplumsal Anarşizm 

mi  Yaşam  tarzı  Anarşizm  mi  Kaos  yayınları  1998,  Köylü  isyanlarından  Fransız 

devrimine  ve  Fransız  devriminden  İkinci  Enternasyonale  2012  Dipnot  yayınları, 

Toplumu  yeniden  Kurmak  2013  Sümer  yayıncılık,  Özgürlüğün  Ekolojisi  2013 

Sümer  yayıncılık,  Ekolojik  bir  Topluma  doğru  2013  Sümer  yayıncılık,  Toplumsal 

Ekoloji  ve  Komünalizm  2013  Sümer  yayıncılık,  Kentsiz  Kentleşme  2014  Sümer 

yayıncılık, Toplumsal Ekolojinin Felsefesi 2014 Sümer yayıncılık(6, 1).  

 

Sonuçve Değerlendirme 

Bu  toplum  bir  kader  mi?  Dünyanın  bugünkü  durumu,  mümkün  olan  yegâne 

durum mu? Yoksa önceki kuşaklarca yapılmış tercihlerin mi bir sonucu? Bugün ya 

da gelecekte yeni bir toplum mümkün mü? Toplumsal Ekoloji hareketinin en önemli 

isimlerinden  Murray  Bookchin  insanlık  tarihini  yeniden  okumaya  girişiyor  ve 

buradan  hareketle  "yeni  bir  toplum"  tasarısı  öneriyor.  Bookchin'e  göre,  insanın 

insana  tahakküm  etmesi  anlayışı,  doğayı  tahakküm  altına  alma  anlayışından  önce 

oluşmuş  ve  kabile  hiyerarşileri,  erkek-egemen  avcı  ve  savaşçı  toplulukları  gibi 

yapılarla  pekişmiştir.  Bu  tahakküm  biçimleri  zamanla  doğaya  da  yansıtılmış  ve 

sonuçta  bugün  karşımızda  duran  manzarayla,  tükenmek  üzere  olan  bir  doğa, 

yırtılmış  bir  ozon  tabakası  ve  gitgide  yayılan  sınai  ve  nükleer  atıklarla  baş  başa 

kalınmıştır.  

Bookchin,  insanlık  tarihinde  egemen  olan  her  siyasal  yapının  özgürlükçü  bir 

alternatifinin  bulunduğunu  savunmaktadır:  Bugünün  toplumunun  da  alternatifi 

vardır.  Katılımcı  bir  siyaset,  yerinden  yönetim,  yaşanabilir  küçük  topluluklar 

oluşturulması,  doğaya  zarar  vermeyecek  hatta  doğal  bozuklukları  onarabilecek 

teknolojiler  kullanılması,  insan  ve  doğa  arasında  uyumlu  bir  denge  ve  alışverişin 

kurulması  gibi  yaklaşımlar  sayesinde,  dünya,  bugünkü  gidişatının  varacağı 

kaçınılmaz "kıyametten" kurtulabilir. Tarih boyunca nice acılara yol açan tahakküm 

ortadan kaldırılabilir.  

---