Baki döVLƏt universiteti
Cədvəl 1.1 ƏDV-nin tutulması prоsesində vergi əvəzləşdirməsi meхanizmi
Yüklə 425,5 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Beynəlxalq təcrübədə ƏDV-nin tətbiqi xüsusiyyətləri
- Cədvəl 1.2 Avropa İttifaqı ölkələrində ƏDV-nin dərəcələri 5
- Ölkələr ƏDV-nin daxil edildiyi il Vergi gəlirlərində ƏDV-nin payı, %
Cədvəl 1.1 ƏDV-nin tutulması prоsesində vergi əvəzləşdirməsi meхanizmi2
Göründüyü кimi, istehsal-bölüşdürücü zəncirdə hər bir satıcı satış anında alıcıdan bu vergini alır. Əldə edilmiş məbləğdən özünün ödədiyi ƏDV-ni çıхır və qalan məbləği bödcəyə ödəyir. Sоn nəticədə ƏDV məhsulun sоn istehlaкçısının üzərinə кeçirilir. Dolayı vergi olmaqla ƏDV məhsulun qiymətinə əlavə formasında çıxış edir. Əgər mənfəət vergisi müəssisənin sərəncamında qalan mənfəətin, gəlir vergisi işçilərə ödənilən əmək haqqının həcminin azalmasına səbəb olursa, ƏDV müəssisənin vəsaitlərinin həcmini azaltmır, çünki o, məhsulun istehlakçısı tərəfindən əmtəənin qiymətində ödənilir. Beləliklə, ƏDV-də digər dolayı vergilərdə olduğu kimi verginin subyekti ilə vergi daşıyıcısı üst-üstə düşmür. Məhsul xaricə satıldıqda o, ƏDV-yə sıfır dərəcə ilə cəlb olunduğundan, bu vergi növü həm də ixrac olunan məhsul istehsalının həcminin artırılmasını stimullaşdırır. Hər bir satıcı satış anında alıcıdan bu vergini alır. Əldə edilmiş məbləğdən özünün ödədiyi ƏDV-ni çıxır və qalan məbləği büdcəyə ödəyir. Son illər bir çox dövlətlərdə ƏDV üzrə daxilolmaların göstəricisinin yuxarı faizlə (90 faiz) qeydə alınmasına baxmayaraq, bəzi ekspertlərin fikrincə həmin vergi daxilolmasının nəzəri olaraq toplanması ƏDV-nin mümkün ola bilən daxilolma göstəricisinin yalnız 50-60 faizini təşkil edir. Eyni zamanda, bir sıra ixracatçılar ƏDV-ni büdcədən geri qaytara bilmədikləri hallarda, vergidən yayınma məqsədilə müxtəlif üsullardan istifadə edərək büdcəyə külli miqdar da ziyan vururlar. Bu səbəbdən bəzi dövlətlərin ekspertləri ƏDV-nin bu və digər çatışmazlıqlarının aradan qaldırılması məqsədilə bu tədiyyə üzrə inzibatçılığı daha sadə olan analoji satış vergisi ilə əvəz edilməsini təklif edirlər.
Dolayı vergilər içərisində beynəlxalq təcrübədə ən çox yayılmış və tətbiq olunan vergi əlavə dəyər vergisi hesab olunur. Lakin ƏDV-in tətbiqinin bütün ölkələr üçün özünəməxsus xüsusiyyətləri vardır ki, bu da xarici ölkələrin vergi sistemini bir-birindən fərqləndirməyə imkan verir. Məsələn, Fransada ƏDV-in 2 dərəcəsi tətbiq olunur. Standart 18,6% və azaldılmış dərəcə 5,5% dərəcə3. Böyük Britaniyada 3 dərəcə tətbiq olunur (0%,8%,17,5%) və ƏDV dövlət büdcəsi gəlirlərinin təqribən 17%-ni formalaşdırır. Almaniyada iki dərəcə tətbiq olunur: standart 16% və güzəştli 7% dərəcə. Aksiz vergisi demək olar ki, dünyanın bütün ölkələrində tətbiq olunur. Bu verginində tətbiqinin özünə xas xüsusiyyətbri vardır. Məlumdur ki, aksiz vergisi əsasən qiymətli əşyalara, spirtli içkilərə, tütün məmulatlarına, neft məhsullarına tətbiq olunur. Ancaq Fransada aksizli malların siyahısına hətta aviabiletlər və mineral sularda daxil edilib. ABŞ-da isə ƏDV tətbiq olunmasada aksizlər üçün geniş vergitutma obyekti yaradılmışdır. Belə ki, ABŞ-da aksiz vergisinə cəlb olunan mallarm siyahısına tütün məmulatları, spirtli içkilər, benzin, telefon xidməti, sərnişin avtoxidməti, balıqçılıq ləvazimatları, hətta kibrit də daxildir. Respublıkamız müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra, həyata keçirilən məqsədyönlü siyasət ölkədə iqtisadiyyatın bütün sahələrində genişmiqyaslı islahatların aparılmasını təmin etmişdir. Bunlardan idarəetmənin təkmilləşdirilməsi, dövlət əmlakının özəlləşdirilməsi, iqtisadiyyatda struktur dəyişiklikləri və vergi siyasətinin həyata keçirilməsini qeyd etmək olar. Son illərdə səmərəli vergi sisteminin formalaşdırılması, onun qanunvericilik bazasının təkmilləşdirilməsi, vergi orqanları işçilərinin peşəkarlıq səviyyəsinin artırılması, ölkədə əlverişli vergi mühitinin və vergi mədəniyyətinin yaradılması sahəsində əhəmiyyətli işlər görülmüşdür. Ümumilikdə bu günədək ölkədə həyata keçirilən vergi siyasətini iki mərhələyə bölmək olar. Birinci mərhələ 1991-1999-cu illəri əhatə edir. Bu dövrdə yeridilən iqtisadi siyasətin əsas məqsədi ölkənin iqtisadi tarazlığının təmin edilməsinə, makroiqtisadi sabitliyin möhkəmləndirilməsinə, əlverişli investisiya mühitinin yaradılmasına, milli istehsalın artırılmasına nail olmaqdan ibarət olmuşdur. Bununla yanaşı respublikada həyata keçirilən irimiqyaslı islahatlar proqramının tərkib hissəsi kimi vergilər sahəsində də köklü dəyişikliklər aparılmışdır. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 17 iyun 1996-cı il tarixli «İstehsal, xidmət, maliyyə-kredit fəaliyyətinə dövlət nəzarətinin qaydaya salınması və əsassız yoxlamaların qadağan edilməsi barədə» və 7 yanvar 1997-ci il tarixli «Dövlət nəzarəti sisteminin təkmilləşdirilməsi və sahibkarlığın inkişafı sahəsində süni maneələrin aradan qaldırılması haqqında» fərmanları ilə vergi orqanlarının qarşısında çox mühüm vəzifələr qoyulmuş, ölkə iqtisadiyyatının dinamik inkişafına xidmət edən səmərəli vergi sisteminin formalaşdınlması zərurəti ilə əlaqədar müvafiq dövlət orqanlarına tapşırıqlar verilmişdir. Həmin tapşırıqlar əsasında formalaşdırılması nəzərdə tutulan vergi sistemi vergi ödəyiciləri və cəmiyyətin hüquq və mənafelərinin qorunmasına, milli istehsalçıların məhsullarınm rəqabət qabiliyyətinin artırılmasına, qanunsuz sahibkarlıq fəaliyyətinin qarşısının alınmasma, sosial ədalət və obyektivlik prinsiplərinə əməl olunmasına, ölkənin iqtisadi təhlükəsizliyi və müdafıə qüdrətinin təmin olunmasma xidmət etməli idi. Vergi orqanlarının strukturunun təkmilləşdirilməsi istiqamətində aparılan işlər sistemlilik, çeviklik, koordinasiya olunma və təşkilati idarəetmə mexanizminin tətbiqi kimi bir sıra müsbət keyfiyyətlərə nail olmağa imkan vermişdir. Bu məqsədlə ilk növbədə görüləsi işlər sırasında vergi xidmətində kompleks islahatların müfəssəl strateji planı və bu islahatların həyata keçirilməsinin optimal müddətləri işlənib hazırlanmışdır. Bu plan beynəlxalq standartlara cavab verən yeni qanunvericilik bazasının yaradılması və təkmilləşdirilməsi, vergi inzibatçıhğının müasirləşdirilməsi, vergilərin dövlət büdcəsinə tam və vaxtında səfərbər edilməsi sahəsində ardıcıl tədbirlərin həyata keçirilməsini nəzərdə tuturdu. Müasir vergi sisteminin formalaşdırılması sahəsində ən mühüm addım 11 fevral 2000-ci il tarixdə Baş Dövlət Vergi Müfəttişliyinin bazasında Azərbaycan Respublikasının Vergilər Nazirliyinin yaradılması olmuşdur. Vergi qanunvericiliyinin təkmilləşdirilməsi istiqamətində atılan ən mühüm addım Azərbaycan Respublikası Vergi Məcəlləsinin qüvvəyə minməsi olmuşdur. «Azərbaycan Respublikası Vergi Məcəlləsinin təsdiq edilməsi, qüvvəyə minməsi və bununla bağlı hüquqi tənzimləmə məsələləri haqqında» Azərbaycan Respublikasının 11 iyul 2000-ci il tarixli qanuna əsasən Azərbaycan Respublikası Vergi Məcəlləsi təsdiq edilmiş və bu dövrədək vergi sahəsində olan qanunlar qüwədən düşmüşdür. Azərbaycan Respublikası Vergi Məcəlləsinin tətbiq edilməsi barədə Azərbaycan Respublikası prezidentinin 30 avqust 2000-ci il tarixli fərmanına əsasən qüvvədə olan qanunvericilik aktları Vergi Məcəlləsinə uyğunlaşdırılmışdır. 2003-cü ildən etibarən Vergi Məcəlləsində vergi yükünün yüngülləşdirilməsi və vergitutma prosesinin sadələşdirilməsi istiqamətində dəfələrlə əlavə və dəyişikliklər edilmişdir ki, bunların içərisində xüsusilə seçilən «Azərbaycan Respublikası Vergi Məcəlləsinə əlavə və dəyişikliklər edilməsi haq-qında» Azərbaycan Respublikasının 6 noyabr 2007-ci il tarixli qanunu göstərmək olar. Belə ki, bu qanunu əwəlki qanunlardan fərqləndirən bəzi xüsusiyyətləri vardır.Bu qanunda vergitutma sahəsində yenilik olan ƏDV-nin depozit hesabının yaradılması nəzərdə tutulmuşdur. ƏDV-nin depozit hesabı ƏDV-nin mədaxili, uçotu, hərəkəti və dövlət büdcəsinə məxarici ilə bağlı əməliyyatları aparan xəzinə hesabıdır. MDB məkanında ilk dəfə olaraq Azərbaycanda ƏDV-nin depozit hesabının yaradılması ilk növbədə dövlət tərəfindən ƏDV-nin ödənilməsinə nəzarəti təmin edəcək və vergidən yayınma hallarının qarşısının alınmasına xidmət edəcəkdir. Bundan əlavə ƏDV-nin depozit hesabı nağdsız hesablaşmaların aparılmasını nəzərdə tutur ki, bu da nağd qaydada apanlan hesablaşmaların məhdudlaşdırılmasına gətirib çıxaracaq. Hesab edilir ki, nağd qanunda aparılan hesablaşmaların məhdudlaşdırılması ƏDV sahəsində olan bir çox problemləri həll edəcəkdir. Bu qanunu əvvəlki qanunlardan fərqləndirən digər xüsusiyyət isə vergi qanunvericiliyinin pozulmasına görə daha sərt tədbirləri özündə əks etdirməsi ilə əlaqədardır. Vergi qanunvericiliyinin təkmilləşdirilməsi baxımından «Azərbaycan Respublikasında vergi inzibatçılığının təkmilləşdirilməsi haqqmda 2005-2007-ci illər ücün Dövlət proqramı» mühüm əhəmiyyət kəsb edir.Bu proqram vergi inzibatçılığı sahəsində aparılacaq islahatların növbəti mərhələsini təşkil edir. Proqramın əsas məqsədi ölkədə vergi sistemini beynəlxalq standartlara uyğunlaşdırmaqla bu sahədə səmərəli inzibatçılığın yaradılmasına nail olmaqdan və ölkənin sosial-iqtisadi inkişafmın sürətləndirilməsinə təkan verən vergi daxilolmalannın dinamik artınlmasını təmin etməkdən ibarətdir. Bütün bu məqsədlərə nail olmaq üçün bir sira vəzifələrin yerinə yetirilməsi nəzərdə tutulmuşdur. Bu vəzifələrə vergi orqanlannın vergi ödəyicilərinə münasibətdə xidmət işini təkmilləşdirmək, regionlarda kiçik və orta sahibkarlıq subyektləri üçün özəl vergi məsləhətxanalarını yaratmaq, vergi ödəyicilərinin hüquqlarının qorunması üçün mükəmməl apellyasiya sistemini qurmaq, fıziki şəxslərin ümumi gəlirləri haqqında bəyannamənin verilməsinə hazırlıq işini sürətləndirmək, vergi ödəyicilərinin uçotu sistemini təkmilləşdirmək, vergi borclannın məcburi alınması sahəsində texnoloji və inzibati imkanlarını gücləndirmək, vergi sahəsində kadr hazırlığı səvviyyəsini yüksəltmək, vergi orqanları ilə vergi ödəyicisi arasında elektron əlaqəyə keçidi təmin etmək və nəhayət bütövlükdə vergi mədəniyyətini yüksəltmək aiddir. Ümumilikdə isə bu proqram çərçivəsində həyata keçirilmiş modernləşdirmə tədbirləri nəticəsində ölkədə könüllü vergi ödəmə dərəcəsi artmış, vergi ödəyicilərinə xidmət sisteminin çevik və təkmil fəaliyyəti təmin edilmiş, vergi saxtakarlığma və vergidən yaymma hallanna qarşı səmərəli mübarizə sisteminin fəaliyyəti nəticəsində bu sahədə risklər ciddi şəkildə azalmış, vergi yoxlamalarının obyektivliyi artmış, daha az cari inzibati xərclərlə vergi daxilolmalarınm artırılması təmin olunmuş, büdcə gəlirlərinin proqnozlaşdırılması üçün daha real məlumat bazası formalaşdırılmış, ölkədə ümumi vergi bəyannaməsi sisteminə keçid üçün hazırlıq işləri başa çatdırılmış, vergi ödəyicilərinin hüquqlarının qorunması gücləndirilmiş, vergi borclarının tez aşkar edilməsində və ödənilməsində səmərəli hüquqi-iqtisadi mexanizmlər və texnologiyaların tətbiqinə başlanılmış, vergi bəyannamələrinin elektron formatda göndərilməsi və işlənilməsinə başlanılmış, vergi orqanlarınm vergi ödəyiciləri ilə tədricən həm bəyannamələr, həm də ödəmələr üzrə kontaktsız münasibətlərə keçməsi təmin edilmiş, vergi orqanlarında fəaliyyət sahələri və insan resurslarının idarə edilməsi üzrə müasir, çevik və təkmil menecment sistemi yaradılmış, xidmət etikası standartlarma riayət edilməsi təmin olunmuş, korrupsiya risklərini ifşa edən mexanizmlər və qaydaların tətbiqinə başlanılmışdır. Göründüyü kimi, ölkənin vergi qanunvericiliyi sistemləşdirilmiş, vergilərin müəyyənedilmə, yığılma və dövlət büdcəsinə köçürülmə qaydaları xeyli sadələşdirilmiş, vergi siyasətinin istiqamətləri və vergitutmanın prinsipləri müasir tələblərə uyğunlaşdırılmışdır. Hazırda mövcud vergi sistemində, dolayı vergilərin tətbiqi sistemləşdirilmiş, ədalətli və çevik vergi sisteminin qurulması istiqamətində mütərəqqi addımlar atılmışdır. Qeyd etmək lazımdır kı, əlavə dəyərin vergiyə cəlb edilməsi ideyası ilk dəfə 1920-ci ildə alman sahibkarı Fon Simens4 tərəfindən verilmişdir. ƏDV-nin tətbiqində “ƏDV tətbiqinin banisi” sayılan fransız iqtisadçısı Moris Lore xüsusi rol oynamışdır. O, ƏDV-nin fəaliyyət sxemini təsvir etmiş və onun digər vergilərdən üstünlüyünü əsaslandırmışdır. Оn ildən artıq müddətdə ƏDV Fransadan asılı оlan Коt-d-İvuar (1986-cı ilə qədər Fil dişi sahili) dövlətində təcrübədən кeçirilmişdir. 1948-ci ildə Fransada tətbiq olunan ƏDV yalnız istehsal sferasında aparılanəməliyyatları vergiyə cəlb edirdi, əsas vəsaitlərə görə ödənilmiş verginin əvəzləşdirilməsi isə nəzərə alınmırdı. 1954-cü ildə ƏDV-nin tətbiqi yenidən dəyişdirilərək müasir dövrdəki formasına salındı. Avropa ölkələrində vergitutma obyekti kimi əlavə dəyərdən istifadə edilməsi zərurətini ümumi bazarın yaradılması şərtləndirmişdir. Belə ki, Avropa İqtisadi Birliyinin yaradılması haqqında 1957-ci il Roma müqaviləsi birliyə daxil olan dövlətlərin dolayı vergitutma sistemlərinin vahid şəkilə salınmasını nəzərdə tuturdu. Məhz buna görə də dünya təcrübəsində tətbiq sahəsinin genişlənməsinə baxmayaraq ƏDV-ni bəzən “Avropa vergisi” də adlandırırlar. 1967-ci ildə Avropa İqtisadi Birliyi Şurası ƏDV-nin birliyin üzvü olan dövlətlərin əsas dolayı vergisi elan etdi. 1977-ci ilin may ayının 17-də Avropa İttifaqı birliyə üzv ölkələrdə ƏDV-nin tutulmasının hüquqi normalarını vahid şəkilə salınması və tənzimlənməsi barədə direktiv qəbul etdi. 1982-ci ildən Avropa İttifaqına (Aİ) daxil olmaq istəyən ölkələr üçün vergi sistemlərinə ƏDV-nin daxil edilməsi zəruri şərt kimi müəyyənləşdirildi. Buna görə də hazırda ƏDV Aİ-nin büdcəsinin əsas gəlir mənbəyidir. Belə ki, Aİ-yə üzv olan hər bir dövlət ƏDV daxilolmalarının müəyyən faizini ittifaqın büdcəsinə köçürür. Hazırda ƏDV dünyanın əksər dövlətləri tərəfindən qəbul olunmuş vergidir. Artıq dünya əhalisinin 70 faizini təşkil edən 123 ölkə ƏDV-ni tətbiq edir. Bu ölkələr üzrə ümumi vergi daxilolmalarında ƏDV-nin xüsusi çəkisi orta hesabla 27 faizdən artıq olmaqla onun məbləği ÜDM-in 5 faizinə bərabərdir. ƏDV-ni digər vergilərdən fərqləndirən əsas хüsusiyyətlərdən biri də vergi əvəzləşdirməsi meхanizminin mövcud оlmasıdır. Əlavə dəyər vergisinin əvəzlənməsi o anlama gəlir ki, misal üçün Amerikanın hər hansı bir şirkəti öz ölkəsində ƏDV ödəyirsə, Azərbaycanda bunu ödəməsin. Yəni Amerikadan kimsə Azərbaycana mal gətirirsə və buna görə ABŞ-da olsa da ƏDV ödəyirsə, sonradan Azərbaycana gələndə bundan azad olsun. Bu, malın ƏDV-ə bir dəfə cəlb olunması deməkdir. Məhz bu proses ƏDV-nin əvəzlənməsi adlandırılır. Eyni zamanda, ƏDV Azərbaycanda ödənilirsə, bu hal ABŞ-da təkrarlanmasın. Amerika üçün bu amilin müəyyən üstünlüyü var. Çünki burada ƏDV yükü aşağıdır. ABŞ anqlo-sakson vergi sistemini tətbiq edən ölkədir. Bu sistemdə isə əlavə dəyər vergisi yoxdur, sadəcə olaraq satış vergisi mövcuddur. Satış vergisi də ştatlardan asılı olaraq dəyişir. Satış vergisinin ABŞ-da məbləği ştatlar üzrə 7-9 dərəcə arasında dəyişir. Bu baxımdan və Azərbaycanda ƏDV-nin 18 faiz olması səbəbindən həmin əvəzlənmənin olması ABŞ üçün məqbuldur. Bu da ABŞ-la Azərbaycan arasında xarici ticarətin dəstəklənməsinə xidmət edə bilər. Hazırda Azərbaycanla Rusiya və əksər MDB ölkələri arasında ƏDV-nin əvəzlənməsi sistemi tətbiq olunur. Bu baxımdan, güman edirəm ki, ABŞ-la münasibətdə də bunun qəbul edilməsi məqbuldur. Çünki bütün hallarda ABŞ bizim əsas tərəfdaşlarımızdan biridir. Praktik olaraq ticarət dövriyyəsinə görə ABŞ Azərbaycanın üçüncü ən böyük ticarət tərəfdaşıdır. Bu baxımdan da ƏDV-nin əvəzlənməsi prinsipinin qəbulu məqbuldur. Demek olar ki, ƏDV-nin əvəzlənməsi bizimlə ABŞ arasında ticarət dövriyyəsi həcminin artmasına gətirib çıxarar. Bu mənada bizim üçün müsbət əhəmiyyəti var. AB şurası birliyə üzv ölkələrin 1970-ci ilin yanvar ayının 1-nə qədər Vahid ƏDV (Avropa) sisteminə keçirilməsi barədə direktiv qəbul etmişdir. Bununla da, ƏDV, AB üçün dolayı vergi qismində öz təsdiqini tapdı. Bu direktivə görə, gələcəkdə bu birliyin üzvlüyünə qəbul olmaq istəyən hər bir dövlətin vergi sistemində ƏDV mütləq olmalıdır. Bu xüsusən də AB-nin xüsusi maliyyə vəsaitlərinin tərkibində sanballı vergi komponentinin olması ilə şərtlənir. AB-nin büdcəsinin olması məhz bu komponentdən birbaşa asılı olur (1999-cu ildə birliyin xüsusi vəsaitlərində ƏDV-dən daxil olmaların payı 66% təşkil etmişdir). ƏDV-nin Avropa sisteminin əsas əlamətləri AB şurasının müxtəlif illərdə qəbul etdiyi direktivlərlə müəyyən olunur. Bunların arasında 17 may 1977-ci il tarixində qəbul olunmuş və ƏDV üçün vahid hesablama bazasını nəzərdə tutan 6-cı direktiv xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Burada vahid hesablama bazası dedikdə, vergitutma obyektini və verginin hesablanması metodunu müəyyən edən ümumi qaydalar məcmusu, yəni vergi sövdələşməsinin yeri, gözlənilə bilən vergi güzəşti və imtiyaz halları, avans ƏDV ödənişinin növbəti satış mərhələsində nəzərə alınması səviyyəsi, eləcə də ixrac malların ƏDV-dən azad olunması və idxal mallara ƏDV tətbiqi məsələləri nəzərdə tutulur. Belə bir vahid bazanın olması birliyə üzv ölkələrdə vahid qaydada ƏDV-nin tətbiqinin zəruri şərtidir (xüsusən də, Birliyin vahid büdcəsinə vergi daxilolmaları məbləğinin müəyyən edilməsində bunun böyük əhəmiyyəti vardır). AB şurasının bir sıra direktivləri ƏDV dərəcələrinin elastikliyini nəzərdə tutur. Bu direktivlərə görə, 01 yanvar 1993-cü il tarixdən etibarən birliyə üzv ölkələr 2 cür ƏDV dərəcəsi tətbiq edə bilirdilər:
Standart dərəcələrin minimum həddi 15% təşkil edirdi. Aşağı vergi dərəcəsi isə (5%-dən aşağı olmamaqla) yalnız ayrı-ayrı əmtəə və xidmətlərə, məsələn ərzaq mallarına, əczaçılıq mallarına və tibbi ləvazimatlara, kitablara, qəzetlərə, sərnişin nəqliyyatı və digər xidmətlərə tətbiq oluna bilərdi. Bu sıradan güzəştli vergi dərəcələri, sağlam rəqabətə təsir göstərməmək şərti ilə, təbii qaza və elektrik enerjisinə tətbiq oluna bilərdi. Bir sıra zəruri istehlak mallarına uşaq yeməkləri, ayaqqabı və geyimlərə - daha aşağı (5%-dən aşağı) və ya “0” (sıfır) vergi dərəcəsinin tətbiqi 01 yanvar 1991-ci il tarixinə qədər vergi dərəcələrinin qüvvədə olduğu ölkələrdə mümkün idi (“0” (sıfır) vergi dərəcəsi hesabına vergi ödəyicisi xammal və material alarkan ödədiyi ƏDV məbləğini sonradan vergi orqanından geri almaq hüququna malik olur). İncəsənət əsərləri, əntiq əşyalar, qızıl və bəzi digər əmtəələr üçün ƏDV-nin tətbiqinin xüsusi qaydası nəzərdə tutulur. Avropa ittifaqında dolayı vergilərin bir-birinə uyğunlaşdırılmasının əsas vəzifəsi İttifaq daxilində fiskal sərhədlərin aradan qaldırılması və birliyə daxil olan ölkələrdə əlavə dəyər vergisinin dərəcələrinin bir-birinə yaxınlaşdırılmasıdır. Ölkənin vergi sistemində ƏDV-nin olması onun Avropa İqtisadi Birliyinin üzvülüyünə qəbul edilməsinin əsas şərtidir. Avropa İttifaqına daxil olan ölkələrdə ƏDV-nin dərəcələrinin bir-birinə yaxınlaşdırılması üçün 1993-cü ildə onun minimal səviyyəsi 15 faiz həddində müəyyən edildi. Bundan başqa bir sıra ölkələrdə müəyyən məhsullar üçün ƏDV-nin artırılmış və azaldılmış dərəcələrindən də istifadə olunur. Avropa İttifaqına daxil olan ölkələrin birindən digərinə və üçüncü dövlətlərə ixrac ƏDV-dən asılıdır. Avropa İttifaqına daxil olan ölkələrdə ƏDV-nin dərəcələrinin bir-birinə uyğunlaşdırılmasının real vəziyyəti Cədvəl 1.2də əks olunmuşdur. Cədvəldən gördüymüz kimi, ƏDV-ni vergi sisteminə ilk daxil edən ölkələr Fransa və AFR, vergi gəlirlərində ƏDV-in ən yüksək pay aldığı ölkələr Avstrya və İrlandiya, ÜDM-da ƏDV-in daha yüksək payı olan ölkələr isə Danimarka və Avstryadır. Cədvəl 1.2 Avropa İttifaqı ölkələrində ƏDV-nin dərəcələri5
Avropa İttifaqı daxilində inteqrasiya proseslərinin daha da inkişafı, hər bir ölkənin iqtisadiyyatın hər hansı bir konkret sahəsində ixtisaslaşdırılması üçün birlik çərçivəsində ƏDV üzrə klirinq sisteminin tətbiq edilməsi nəzərdə tutulur. Klirinq idxalatçı ölkələrin ƏDV-dən itkilərinin yerini doldurmalıdır. Çünki ixrac ƏDV-dən azad olduğundan ixracatçı ölkələrin büdcələri müəyyən itkiyə məruz qalır. Bu məqsədlə hər bir ölkə öz idxal-ixrac əməliyyatlarında ƏDV-nin ödənilməsi üzrə məlumatları toplamalı, ƏDV üzrə izafi daxilolmalar klirinq hesablamaları sisteminə uyğun olaraq xarici iqtisadi əməliyyatlarda ƏDV üzrə mənfi saldosu olan ölkələr arasında yenidən bölüşdürülməlidir. Avropa İttifaqında aksizlərin bir-birinə uyğunlaşdırılması ƏDV dərəcələrinin bir-birindən fərqlənməsi “turist bazarlıqları”nın və sərhədyanı ticarətin artmasına səbəb olur. Bu isə xarici ölkələrdə alış-veriş edən vətəndaşların öz ölkələrində büdcə itkilərinə səbəb olur. Məsələn, Skandinaviya ölkələrində pivə və spirtli içkilərə aksizlərin yüksək olması bu ölkələrdə “pivə” turizminin inkişafına səbəb olmuşdur. Belə halların qarşısının alınması üçün Avropa İttifaqı çərçivəsində aksizləri vahid şəklə salmaq, aksizli məhsulların qiymətləri arasında nəzərəçarpacaq fərqin yaranmamasına nail olmaq nəzərdə tutulur. İqtisadiyyatı inkişaf etmiş ölkələrdə ƏDV-in quruluşu ƏDV-nin tətbiqi ilə bağlı təcrübi təsəvvürləri və mülahizələri, iqtisadiyyatı inkişaf etmiş ölkələrin timsalında müqayisəli izləsək daha məqsədə uyğun olardı. Yüklə 425,5 Kb. Dostları ilə paylaş:
|