Азярбайжан республикасы тящсил назирлийи азярбайжан дювлят игтисад университети

NƏTİCƏ VƏ TƏKLİFLƏR
Qloballaşma əsrində informasiya və kommunikasiya texnologiyaları, mütərəqqi yenilikləri özündə ehtiva edən çoxşaxəli innovasiya sistemləri hər bir dövlətin ümumi inkişaf səviyyəsindən və potensialından xəbər verən, sosial-iqtisadi, mədəni-intellektual yüksəlişi təmin edən vacib meyarlardan birinə çevrilmişdir. İqtisadi tərəqqi, demokratikləşmə və insan hüquqlarının etibarlı təminatı baxımından özünün yüksək inkişaf mərhələsinə çatmış dövlətlərin bu nailiyyətləri eyni zamanda informasiya iqtisadiyyatına əsaslanan mütərəqqi biliklər nəticəsində əldə etdiyi danılmaz həqiqətdir. Təcrübə göstərir ki, iqtisadi inkişaf strategiyasını elmi-texniki əsaslar üzərində qurmaqla innovasiya inkişafını dövlət quruculuğu prosesinin mühüm təminatı sayan, hər zaman proqressiv ənənələrə istinad edən dövlətlər milli tərəqqiyə olur, dünya arenasında özünəlayiq yer tuturlar.

Bütövlükdə iqtisadi dinamikanın inkişafı yuxarıda qeyd olunduğu kimi uzunmüddətli xarakterli meyllər əsasında formalaşan artım nəzəriyyələri ilə izah olunur. Lakin iqtisadi inkişafın artım nəzəriyyəsi ilə yanaşı iqtisadi fəallığın rəqslərinin xarakterini əsas götürülən «inkişafın dövrülüyü» nəzəriyyələri daha çox istifadə olunur.

İqtisadi inkişafın dövrülüyü nəzəriyyələri iqtisadiyyatın tarazlıq inkişafını xarakterizə edən göstəricilər toplusunun vəziyyəti ilə «iqtisadi konyukturanı» qiymətləndirməyə imkan verir.

İqtisadi inkişafın dövrülüyünün fiziki proseslərlə izah edən nəzəriyyələrini bəziləri onun institutsional xarakterindən tam imtina etmir. Bu tipli nəzəriyyələrin ən mühümlərindən biri Verner Zombartın nəzəriyyəsidir. Bu nəzəriyyəyə görə üzvü və qeyri-üzvü xammalı emal edən sənaye sahələrinin dinamikası fərqli ritmlərə malikdir. Məsələn, polad sənayesi və pambıq mahlıcı sənayesinin inkişafında müxtəlif dövrlər ola bilir. Zombart nəzəriyyəsinin əsas nəticəsi ondadır ki, iqtisadi böhranlar fiziki və iqtisadi proseslərin uyğunsuzluğu ilə bağlıdır.

İqtisadi islahatların ardıcıl və sistemli şəkildə aparılmasının tərəfdarı kimi çıxış edən Azərbaycan yeni mərhələdə, ilk növbədə, dövlət mülkiyyətinin özəlləşdirilməsi vacibliyini önə çəkmiş, bu proses keçid dövrünün bəzi xırda çatışmazlıqlarına rəğmən uğurla başa çatdırılmışdır. Azərbaycan yaxşı başa düşürdü ki, dövlət mülkiyyətinin xalqın mənafeyinə uyğun formada özəlləşdirilməsi sərbəst bazar rəqabəti prinsiplərinin, xüsusi mülkiyyətçiliyin bərqərar olması, habelə milli iqtisadiyyatın dünya iqtisadi sisteminə inteqrasiyası, insanların şüurunda, həyat tərzində əsaslı dəyişiklik deməkdir. Ölkədə həyata keçirilmiş özəlləşdirmə prosesinin məqsədi də məhz hər bir vətəndaşın iqtisadi islahatlarda şəxsi marağını təmin etmək, əhalinin həyat səviyyəsini yaxşılaşdırmaq, sağlam rəqabətə əsaslanan istehsal üçün şərait yaratmaq olmuşdur. İqtisadiyatın bütün sahələrini əhatə edən özəlləşdirmə prosesi müstəqil respublikamızda bazar iqtisadiyatı meyarlarının sürətlə formalaşmasına, ölkənin xarici iqtisadi əlaqələrinin yüksəlməsinə ciddi zəmin yaratmışlar.

İqtisadi inkişaf - ümumi rifahın zaman üzrə artması prosesidir. Müəyyən zaman kəsiyi üçün iqtisadi inkişaf tempi - həmin dövr ərzində ümumi rifahın faizlə ifadə olunmuş nisbi artımıdır. İqtisadi inkişafın əsas amilləri qismində aşağıdakılar çıxış edir:

• 
  insanların həyatının, yaradıcı məzmunluluğunun artması. Bu proses əhalinin təhsil səviyyəsinin artması ilə birbaşa bağlıdır;
  
• 
  əhalinin sağlamlığının artması. Bu proses orta ömür müddətinin artmasıyla birbaşa bağlıdır.
  

Müəyyən fiksə edilmiş zaman kəsiyində ictimai rifahın ölçüsünün dəyişməsi nəzərdən keçirilir. Aşağıdakı fərziyyələr nəzərdən keçirilir:

• 
  dövrün başlanğıcında əhalinin təhsil səviyyəsi E₀-a bərabərdir, əhalinin sağlamlıq səviyyəsi isə H₀-a bərabərdir. Bu göstəricilərin hasilinə bərabər olan ümumi rifahın başlanğıc ölçüsü W₀ ilə işarə olunmuşdur;
  
• 
  dövrün sonundakı təhsil səviyyəsi E təhsilə yönələn investisiyaların ölçüsündən y₁ asılıdır, özü də bu asılılıq xəttidir:
  

E=E₀+ey₁

İki ardıcıl zaman müddətindən ibarət vaxt ərzində baş verən iqtisadi inkişafı tədqiq edək. Fərz edək ki:

• 
  başlanğıc zamanda əhalinin təhsil səviyyəsi 40-a, əhalinin sağlamlıq səviyyəsi isə 54-ə bərabərdir. Bu zaman ümumi rifahın başlanğıc ölçüsü 2160-a bərabərdir;
  
• 
  təhsilə yönələn investisiyaların marjinal nəticəsi dəyişməz olaraq 2-yə bərabərdir, səhiyyəyə yönələn investisiyaların marjinal nəticəsi isə dəyişməz olaraq 3-ə bərabərdir;
  
• 
  2 zaman dövrünün hər biri üçün 2,2 həcmində inkişaf fondu ayrılmışdır.
  

ƏDƏBİYYAT SİYAHISI

1. 
   Abbasov Ə.M., Bayramov Z.Z., Quliyev H.X. «İqtisadi informasiyanın işlənməsinin kompüter texnologiyası». Dərs vəsaiti, Bakı, 2002.
   
2. 
   B.V.Korneyçuk “İnformasiya iqtisadiyyatı”, dərs vəsaiti, tərcümə, Bakı, 2010.
   
3. 
   Аббасов А. М.  Мамедова М. Г.  Методы организации баз знаний с нечеткой реляционной структурой .   Баку: "Элм". 1997. -  256 c.
   
4. 
   Quliyev H.X., Balayev R.Ə. «İqtisadi informatika və hesablama texnikası». Dərs vəsaiti, Bakı, 1998;
   
5. 
   Kərimov Ş.Q. «İnformasiya sistemləri və verilənlər bazaları». Bakı, Elm, 1999;
   
6. 
   Кərimоv S.Q., Həbibullаyеv S.B., İbrаhimzаdə T.İ. «İnfоrmаtiка». Dərsliк, Bакı, 2002;
   
7. 
   Андрейчиков А.В., Андрейчикова О.Н. Анализ, синтез и планирование решений в экономике. М.: Финансы и статистика, 2000.-368 с.
   

8. Орлов А. И. Теория принятия решений: учебник. — М.: Экзамен, 2006. — 576 с;

9. Орлов А. И. Принятие решений. Теория и методы разработки управленческих решений. Учебное пособие. — М.: Март, 2005. — 496 с;

10. Сараев А.Д., Щербина О.А. Системный анализ и современные информационные технологии //Труды Крымской Академии наук. - Симферополь: СОНАТ, 2006. - С. 47-59;

11. Друкер Питер Ф. « Практика Менеджмента » Пер. с англ. : Уч. пос. - М.: Издательский дом «Вильямс» - 398 с. Москва 2000;

12. В.М.Попов, С.И.Ляпунов, В.В.Филиппов, Г.В.Медведев. «Ситуа-ционный анализ бизнеса и практика принятия решений » Уч. пос. для ВУЗов. – М.: КноРус, Москва 2001. – 384 с;

13. Герберт А. Саймон. “Теория принятия решения в экономической теории и науке о поведении”. Источник: Вехи экономической мысли. Теория потребительского поведения и спроса. Т.1. Под ред. В.М.Гальперина.- СПб.: Экономическая школа. 1999.

14. Дзюбенко А.Л. « Информационные системы в экономике » Москва 2007;

15. Ханенко В.Н. « Информационные системы » Л.: Машиностроение. 1988, 127 с;

16. Чуйкин А.М « Разработка управленческих решений » Уч. пос. Калининград 2000, 150 с;

17. Лепа Р.Н. « Информационные технологии в финансовом Менеджменте » Донецк 2001, 86 с;

18. Барановская Т.П. и др. « Информационные системы и технологии в экономике » Учебник. Москва 2006, 416 с;

19. Петров В. Н. “Информационные системы” , СПб.: Питер, 2003. — 688 с.

20. İnternet resursları.

РЕЗЮМЕ
İKT-nin dünya üzrə dinamik və stabil inkişafı nəticəsində bu gün insan sivilizasiyası əsas elementləri informasiya və bilik iqtisadiyyatı olan yeni cəmiyyət qurur.

Бяшяриййятин ХХЫ ясря гядям гойдуьу дювр инсан жямиййятинин фяалиййятинин бцтцн сфераларына йени информасийа технолоэийаларынын вя информасийа системляринин даща дяриндян нцфуз етмяси, идаряетмя вя информасийанын ишлянмяси просесляриндя компцтер васитяляриндян эениш истифадя олунмасы, щямин просеслярин принсипляри вя методларынын йенидян нязярдян кечирилмясини, тякмилляшдирилмясини, онун компцтер васитяляринин имканларына уйьунлашдырылмасыны тяляб едир.

Hal-hazırda informasiya və kommunikasiya texnologiyalarının inkişafı nəticəsində yaranan informasiya iqtisadiyyatı dünya ölkələrində ənənəvi iqtisadiyyatı üstələmiş və onun imkanları daha da genişlənir. Informasiya iqtisadiyyatında asimmetrik informasiya modellərinin qurulması aktual bir məsələyə çevrilmişdir.

Təqdim edilən magistr dissertasiya işində informasiya iqtisadiyyatının nəzəri əsasları araşdırılmış, asimmetrik informasiya modellərinin qurulmasına təsir edən amillər təhlil edilmiş və asimmetrik informasiya modelinin qurulması xüsusiyyətləri və informasiya iqtisadiyyatının inkişaf perspektivləri öyrənilmişdir.

ABSTRACT
At the moment people formating information economy and knowledge economy on the result of stabil development of information and communication technologies.

In the 21 century countries by using, complimenting and influencing information and communication technologies in the several sector of economy want to reconsider this technologies in its lives.

At this time in the result of development of information and communication technologies applying information and asymmetric economy in the country economy increased. For this regard formating asymmetric economy and models is essential issue in the country.

At this master dissertation theritic basics of information economy has investigated and factors that effect on the formating in asimmetric information model was analised and characteristics of the forming models of asymmetric information and perspectives of development information economy has studied.