29
Yuxarıda göstərilditi kimi pambıq lifinə nisbətən kətan lifinin mexaniki
möhkəmliyi 3 dəfədən çox artıqdır. Bu hər şeydən əvvəl həmin liflərin yüksək
dərəcədə polimerləşməsi ilə əlaqədardır. Kətan lifınin də elstikliyi aşağıdır. Ona
görə də ondan istehsal edilən parçaloarın üzəri daha tez əzildiyindən paltarların
xarici görünüşü çox aşağı səviyyədə olur. Hiqroskopikliyinə görə kətan lifı
pambıqdan daha üstün sayılır. Belə ki, havanın nisvi rütubəti 65% temperatura
20°C olduqda lifın hiqroskopikliyi 12%-ə qədər çatır. Bu xüsusiyyətini nəzərə
alaraq, kətan lifındən istehsal edilən geyim qrupuna daxil olan parçalara əhali
tələbi böyükdür.
Kətan lifınin hiqroskopiklik xassələrindən istifadə edərək, onlardan dəsmallıq
parçalar istehsalında da istifadə edilir.
30
2.2.3. Yun lifi tərkibi, quruluşu və xassələri.
Yun lifi və onun xassəsi: yun lifı toxuculuq sənayesi üçün ən qiymətli xammal
sayılır. Bu lifin çox gözəl əyricilik xassələri, həmçinin qeyri-xassələri onlardan
daha geniş istifadə olunmasına səbəb olur. Bu lifdən istehsal olunan parçalar xarici
görünüşünə, mexaniki və gigiyenik xassələrinə əsasən bütün qeyri-liflərdən
istehsal edilən parçalardan üstün sayılır.
Ölkəmizdə qoyunçuluğun inkişafı daha çoxlu növlərdə yun lifı istehsal
edilməsinə şərait yaratmışdır.
Yunlifınin uzunluğu onlardan istehsal edilən parçanın xassələrinə təsir
göstərən əsas amillərdən biridir. Belə ki, yun lifi nə qədər uzun olursa, onun
əyiricilik qabiliyyəti də üstün olur. Pambıq lifindən fərqli olaraq yun lifınin ən qısa
uzunluğa malik olan 50-90 mm təşkil edir. Ən uzun lifı zərif cinsli qoyunlardan
istehsal edilir. Yun lifınin uzunluğunun texnoloji cəhətdən də əhəmiyyəti
böyükdür. Belə ki, uzunluğundan asılı olaraq onlara məhdudluq və komvol (şal
parçalar) yuna ayırırlar. Mahud yun lifınin uzunluğu 50 mm olur. Bunlar qısa yun
lifləridir ki, mahid parça istehsalında tətbiq edilir.
Şal parçaların istehsalında tətbiq edilən yunların uzunluğu isə 60-120 mm
olur. Bu liflər əsasən kavirkot, baston, qabardin və s. parçaların istehsalında tətbiq
edilir.
Yunli fınin nazikliyinin də çox böyük əhəmiyyəti vardır. Belə ki, yun lifı nə
qədər nazik olsa, ondan istehsal edilən məhsulun keyfıyyəti də bir o qədər yaxşı
olar.
Daxili quruluşca yun lifi qeyri-təbii liflərdən fərqlənirlər. Belə ki, bunlar
dalğavari quruluşa malik olub, əsasən spiral şəkilli olurlar. Yun lifı nə qədər nazik
olursa, o qədər də qıvrım olur ki, bu onun əyiricilik xassələrinin yüksəldilməsinə
səbəb olur. Məlum olduğu kimi, yun lifınin üzəri xırda pulcuqlarla örtülmüşdür.
Yunl ifınin pulcuqlara malşik olması yun lifındən istehsal edilən parçaların daha
yaxşı istilik saxlamasına imkan verir. Belə ki, əyiricilikdən keçirilmiş yun lifı
31
toxuculuq prosesində bir-birini yaxşı yapışır və eyni zamanda pulcuqlar arasında
müəyyən miqdar hərəkət etməyən hava kütləsi qalır ki, bu onların istilik
saxlanılmasının artımasına səbəb olur. Ədəbiyyat mənbələrindən məlumdur ki,
hava istiliyi ən az keçirən təbəqə hesab edilir.
Yun lifınin forması bir neçə cür olur ki, bunlar parça istehsalında istifadə
edildikdən müəyyən qarşıqlar halında tətbiq edilir.
Yun lifınin tərkibinin bir çox qeyri-üzvi maddələrlə xüsusi ilə keratin maddəsi
ilə zəngin olması onların turşuya qarşı davamlılığını artırır. Bu xassəsi yun lifin
materiallardan texniki məqsədlərdə istifadə edilməsinə səbəb olur.
Başqa liflərdən fərqli olaraq yun lifı qələvilərin təsirinə davamsızdırlar. Bu
yenə də onların tərkibindəki maddələrin qələvi təsirindən tez parçalanması ilə
əlaqədardır.
Yun lifınin işıq təsirinə qarşı davamlılığı onun ən yaxşı xassələrindən biridir.
Belə ki, yun lifındən istehsal edilən paltarların əksəriyyəti gün altında
geyildiyindən (palto, kostyum və s.) gün işığının daimi təsiri altında olur.
Yun lifınin gün işığına qarşı davamlılığı heyvanların cinsindən, onların
sağlamlığından və yemlənmə şəraitindən də çox asılıdır.
Yun lifınin dartılmağa qarşı orta davamlılığı 15-18 qs/mm
2
götürülür.
Göründüyü kimi bu qeyri-təbii liflərə qarşı daha az göstəricidir. Buna baxmayaraq,
yun parçalardan başqa liflərə nisbətən daha çox istifadə olunur. Bu hər şeydən
əvvəl onunla izah edilir ki, yun lifınin pulcuq qatı elastik və plastik uzanmaya qarşı
daha davamlıdır, həmçinin sürtünmə təsirindən öz xassələrini az dəyişir.
Dartınma zamanı uzanma qeyri-liflərə nisbətən yun lifındə daha çoxdur.
Müxtəlif növ uzanma yun lifındə 25-35% təşkil edir. Yunlifı isti şəraitdə özünün
elastikliyə qarşı uzanması ilə də fərqlənir. Bu hər şeydən əvvəl yun lifınin
qıvrılması ilə əlaqədardır. Məhz bu xassələri yun lifındən istehsal edilən parçaların
mexaniki, fiziki xassələrinin yaxşılaşmasına və bu məmulatların başqaları ilə
müqyisədə daha keyfıyyətli olmasına səbəb olur.
Bu xassələri ilə yanaşı, yun lifı yüksək hiqroskopiklik xassələrə də malikdir.
Havanın nisbi eütubətinin normal, temperaturasının 20°C olarkən yun lifındə 40-