Азярбайжан республикасы тящсил назирлийи азярбайжан дювлят игтисад университети
Yüklə 375,3 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 2.4.l. Parçanın su çəkmə qabiliyyətinin təyini.
- 2.3.2. Parçanm hava keçirmə qabiliyyətinin təyini.
- 24.3. Parçanın istilik saxlama xassəsinin təyini.
- Materialın adı: m vm 2 dərəcə/vt
- Pambıq və viskozdan olan
- Materialın adı
- 2.4.5. Parçanın tox keçirməsinin və toz tutumunun təyini.
- ƏDƏBİYYAT
41
sonra havası 100%-ə yaxın nəmliyə malik olan eksikatorda 4 saat müddətində byukslarda saxlanmışdır. Sonra byukslarm ağzı bağlanaraq çıxarılır. 0,001 qram dəqiqliklə çəkilir və hər bir nümunənin çəkisi müəyyən edilir. Nümunələr quruduqdan sonra bir də çəkilir və üç nümunənin orta sabit çəkisini tapdıqdan sonra aşağıdakı düsturla hiqroskopikliyi təyin edilir: W= go ~ g " -100% Burada: W-nümunənin rütubəti, %-lə; go-orta arifmetik hesabla eksikatorda rütubətlənmiş üç nümunənin ağırlığı; g c -nümunə quruduqdan sonra orta arifmetrik hesabla üç nümunənin ağırlığıdır. Cədvəl 8. Parçalann növü Havanın müxtəlif nisbi nəmliyində parçalann nəmliyi 65%
85% Ştapel polotnosu viskozdan 11,9
20,0 kaprondan 3,7 6,0
ipəkdən 8,9
14,0 Pambıq parça 6,0 10,0
Lavsan parça 0,7
1,0 Qarışıq iplikdən polotno ^ 70% kapron və 30% ipək 4,3
7,2 50%) kapron və 50%o ipək 6,0 10,9
30% kapron və 70% ipək 6,5
11,8 Cədvəldən göründüyü kimi hiqroskopikliyi yüksək olan ipliklərdən toxunan parçalar daha hiqroskopikdirlər.
42
2.4.l. Parçanın su çəkmə qabiliyyətinin təyini. Parçanın su çəkmə qabiliyyəti onu tam suya saldıqdan sonra özünə nə qədər su çəkməsi ilə xarakterizə olunur. Bu xassə əsasən alt paltarların keyfıyyətinin qiymətləndirilməsində əsas keyfıyyət göstəricisi kimi götürülür. Çünki təyinatına görə bu məqsədlə işlədilən parçlar başqa parçalardan fərqlənir. Bu xassə isə müəyyən olunur ki, bədəndən ayrılan tər damcılarını özünə hansı parça yaxşı hopdura bilər. Lakin bunun əksinə olaraq təyinatına görə üst geyimlər üçün olan parçalardan su çəkmə qabiliyyəti çox aşağı olmalıdır. Üst paltarlara su höpdurduqda onun istilik keçirmə xassəsi pisləşir, bu da insan bədənin daha tez soyumasına səbəb olur. Ona görə də üst geyim qrupuna daxil olan parçaların əksəriyyəti su keçirməyən maddələrlə əmal olunur. Parçaların su çəkmə qabiliyyətini yoxlamaq üçü onu 1 dəqiqə su ilə isladırlar. Sonra nümunə sudan çıxarılıb çəkilir. Onun quruduqdan sonrakı çəkisi yaş çəkisindən çıxarılır və faizlə hesablanır. Aşağıdakı şəkildə müxtəlif parçaların su çəkmə və ötürməsinin qrafık təsviri verilmişdir: w=ıoo% w=o%
Şəkil 3. Parçanın su çəkməsi Bıoo= Wı - Wo [100%] Su götürməsi isə Bo= W24 - Wı [ % ] 43
Düsturları ilə hesablanmalıdır. Burada: Wi - nümunənin isladıldıqda nəmliyi; Wo- nümunənin faktiki nəmliyi = 65%) W24-Q=100% olduqda, yəni maksimal nəmlik olduqda nümunənin çəkisi; Wı-quruma prosesində nümunənin nəmliyi. 44
Parçanın hava keçirmə qabiliyyətinə onun hava keçirməsi deyilir. Bu paçalar üçün əsas göstərici olub, bütün parçalar üçün hava keçirmə əmsalı kimi verilir. Hava keçirmə əmsalı B r ilə işarə edilərək bir saniyədə parçanın lm 3 -dən keçən havanın mm-lə miqdarıdır və aşağıdakı düsturda hesablanır:
m 3 /m 2 dəq
Parçadan havanın keçməsinin miqdarı bilavasitə təzyiqlə əlaqədar olduğu üçün adətən bu təzyiq r=50 və yaxud 100 H/m 2 ilə götürülür. Aşağıdakı cədvəldə müxtəlif parçaların hava keçimə əmsalı müxtəlif təzyiqlərində (r=10; r=100 H/m 2 ) göstərilir. Müxtəlif parçaların müxtəlif təzyiqdə, yəni Bıo və Bıoo olduqda hava keçirmə əmsalı, m-Vm 2 san ilə. Cədvəl 9. № Parçalar B ıo
B ıoo
1.
Zərif yun drap parça 2-9
2-9 2.
Cod yundan mahud parça 2-13
2-13 3.
Kostyumluq pambıq parça 7-20
7-18 4.
Sıxışdırılmış dəyişəklik parça 15-40
13-30 5.
Qreb yun parça 15-50
13-40 6.
Orta sıxlıqlı dəyişək, parça 40-75
30-52 7.
Yüngül donluq parça 200-600
123-270 8.
Tənzif - 520-840
Cədvəldən göründüyü kimi parçanın ipliyi qalın olduqda onun qahnhğı da çox, sıxlığı aşağı, həcmi çəkisi az, məsamələrinin sahəsi çox, məsamələrinin sayı az
45
olur. Buradan belə çıxır ki, iplik və sapın növü və quruluşu birbaşa parçanın istehlak xassəsinə əsaslı təsir edir.
Parçanın istilik saxlama xassəsi dedikdə, onun insan bədəninin atmosferin soyuq və isti təsirindən qorunması başa düşülür. İnsan bədəninin soyuqdan qorunmasının çox böyük gigiyenik əhəmiyyəti var. Parçaların istiliyi saxlama xassələri insan orqanizmi üçün yaradılan mikro klimatın əmələ gəlməsində böyük rol oynayır. Parçaların istilik keçirməsi onlardan keçən istiliyin miqdarı ilə ölçülür. Məlumdur ki, insan bədəninin temperaturu çox vaxt onu əhatə edən havanın temperaturundan yuxarıdır. Ona görə də istər-istəməz insan bədənindəki istiliyin miqdarı tədricən azalır və paltarın materialından asılı olaraq, hətta onu əhatə edən havanın temperaturu ilə öyrənilir. Parçanın istilik keçirməsi və həmçinin istilik saxlamasına parçanın rütubəti çox mühüm təsir göstərir. Parçaların rütubəti nə qədər çox olarsa, onun istilik saxlama xassələri bir o qədər aşaği olur. Bu onunla izah olunur ki, su damcıları parçaya hopduqca parçanın daxilindən havanı qovub çıxarır. Nəticədə suyun istilik keçirməsi havaya nisbətən 27 dəfə artıq olduğundan su istiliyi daha sürətlə keçirir və bunun nəticəsində parçanın istilik saxlaması azalır. Parçaların istilik saxlama xassəsi materialın istilik müqaviməti p ilə xarakterizə edilir. Eyni zamanda əks təqdirdə istilik ötürmə əmsalı K ilə də xarakterizə edilir: K Q t t F R 1 2 1 (м 2 dərəcə / vt) L K b b R P 1 1 (m
2 dərəcə/vt) Burada: Q- məmulatın keçən istilik selinin gücüdür, bt; b-məmulatın qalınlığı, m; 46
F-məmulatın sahəsi, m 2 ; tı və t2-məmulatın səthində temperatur fərqidir, °C ilə ölçülür İstilik müqaviməti R məmulatın lm 2 -dən keçən istiliyin enməsini dərəcə ilə göstərir. İstilik ötürmə əmsalı «K» 1 m 2 sahəsi olan məmulatın hər iki səthindəki istilik fərqini l°C-lə göstərir. Xüsusi müqavimət p və istilik keçirmə əmsalı «A» analoji xarakteristika üçün verilir. Yadda saxlamaq lazımdır ki, A və K toxuculuq materiallarında müxtəlif səbəblərdən asılıdır. Yəni onun qalınlığından, lifınin tərkib maddəsindən və məsamələrindəki havadan, hava konveksiyasından (hərəkət edən mühit) və s. Beləliklə, A və K-nın böyüklüyü ilə istilik ötürmənin və ümumi istilik keçirmənin ekvivalent əmsalı başa düşülür ki, bu da toxuculuq mallarında ümumi istilik keçirməsi qabiliyyətini xarakterizə edir. Ona görə də məmulatın istilik mühafızə etmə xassəsi istismar zamanı (geyimdə) istilik müqaavimətinin məcmuyu ilə təyin edilir. Bu aşağıdakı formul ilə xarakterizə edilir: b L t t F Q K ) ( 2 1 (vt/m 2 dərəcə) b L t t F Q L ) ( 2 1 (vt/m 2 dərəcə)
Xüsusi istilik müqaviməti p m müxtəlif materiallar üçün standart üsulla ölçülür. Parça, tirkotaj, keçə və pambıq uçun Pm — 14-30 m dərəcə/vt həddində dəyişir. Lakin parça üçün orta göstərici 21 m dərəcə/vt-dır. K.Q.
Quşinin göstəricilərinə görə 20 mm qalınlığı olan pambıq xalatlar üçün 0,04-0,145 q/sm
3 , yundan olanlar üçün 27,7, xlorin-26,1, kapron-24,6-26,1, pambıq 23,2, ipək 21,5, şüşə lif-21,0 m dərəcə/vt təşkil edir. Daxili istilik müqaviməti R m = p
m v materialın qalınlığından asılı olaraq böyük sərhəddə dəyişir:
47
Bez pambıqdan 0,007-0,008 Şüşəparça 0,008-0,018 Pambıq flanel və bayka 0,024-0,036 Yunparça 0,020-0,140
Xovlu trikotaj 0,034-0,048 Adeyal 0,066-0,172 Yun və qarışıq yun vaylok 0,123-0,172 Şüşə vaylok 0,280-0,290 İstilik müqavimətinin məcmuyu-R 0 havanın sürəti 1 m/san və nümunəni 5 q/s/sm 2
ilə sıxmaqla ölçülür. Bu zaman aşağıdakılara nail olmaq olar: Materialın adı:
2 dərəcə/vt Geyim üçün vatin (400 q/m 2 )
Süni xəz
0,246 İki qat (hər bir qatı 200 q/m 2 )
Pambıq vatin 0,237
Şinel üçün mahud 0,172
Flanel
0,149 Moleskin
0,156 Yun dioqanal
0,129 Bez
0,112 Ro-havanın sürəti artdıqda azalır.
48
2.4.5. Parçanın tox keçirməsinin və toz tutumunun təyini. Parçaların toxkeçirmə qabiliyyəti ondan keçən toz və qeyri çirkləndiricilərin miqdarı ilə xarakterizə edilir. Bu göstərici ilə əlaqədar olaraq xüsusi ilə alt paltarlarına daha yüksək tələblər verilir. Parçaların toz keçirməsi hava keçirməsi ilə birbaşa əlaqədardır. Parçaların toz tutumu dedikdə, onların toz və qeyri çirkləndirici maddələri saxlaması başa düşülür. Parçaların toz götürmə xassələri onların mənfı cəhəti olub, onların gigiyenik və estetik xassələrinə ciddi təsir göstərir. Parçaların toz götürmə qabiliyyəti onun lif tərkibindən, iplik və sapınquruluşundan çox asıhdır. Parçanın səthi nə qədər hamar olarsa, onun toz götürməsi də bir o qədər az olar. Qeyri- hamar səthə malik parçalar isə çox toz götürmələri ilə fərqlənirlər. Bu baxımdan mahud, drap, tiftikli parçalar ən çox tutumuna malik parçalar hesab edilir. Bunlardan birisi parçanın açıq məsamələri və digəri isə liflərdən daxil olur. Tədqiqatlar nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, hər bir lif təbəqəsindən asılı olaraq müxtəlif şüa buraxma qabiliyyətinə malikdir. Ən yüksək şüa buraxma xassəsi ağardılmış pambıq parçalarda olur. Həmçinin viskoz, asetat və kapron lifləri də yüksək şüa buraxmaq qabiliyyətinə malikdirlər. Parçanın şüa keçirməsinə təsir edən amillərdən biri də onun quruluşundakı məsamələrin olmasıdır. Məsamə çox olduqda şüa keçirmə də çoxalır. Parçanm məsaməliliyinə bilavasitə iplik və sapın quruluşu böyük təsir göstərir.
49
Bu mövzu üzərində işləyərkən uzun illər boyu alimlər tərəfindən aparılan tədqiqatlaıia yaxından tanış olub və analiz etdikdən sonra bir daha belə nəticəyə gəlmək olur ki, xammalın parçanın istənilən xassəsinə çox böyük təsiri var. Parçanın xammalın təşkil edən iplik və saplardır ki, onların da əsasını liflər təşkil edir. Lifləri dərindən öyrənmək üçün birinci növbədə təsnifləşdirmək lazımdır. Ümumiyyətlə, toxuculuqda işlədilən iplik və saplar iki əsas qruppa ayrılır: 1. Təbii liflərdən alınanlar; 2. Kimyəvi liflərdən alınanlar. Təbii liflərdən alınanlara-pambıq, kətan, kənaf, kəndir, cüt, yun, təbii ipək və s. ipliklərdir. Kimyəvi liflərdən alınanlar özlüyündə iki yerə ayrılır: süni liflər və sintetik liflər əsasında alınanlar. Süni liflərə v, 'skoz, pollinoz, asetat, diasetat, triasetat o aiddir. Sintetik liflərə poliamid, ^ÇL_ifır, poliakril, polivinilspirt, poliolefın lifləri aiddir. Xassə etibarı ilə təbii liflər bir-birinə çox yaxın və oxşardır. Bütün təbii liflər «hidrofil», yəni lifin kimyəvi quruluşunda «OH» qruppu olduğu üçün gigiyenikdir. Sintetik liflərdən isə gigiyenikliyi «sıfra» bərabərdir. Yəni, həmin liflər «Hidrofob» xassəlidir. Onların kimyəvi quruluşunda «OH» qruppu yoxdur. Digər xassələrə gəldikdə isə sintetik liflər istismar xassələrinə görə təbii və süni lifləri ötüb keçirlər, onlardan davamlıdırlar. 50
Təbii liflərin alınması çox zəhmət tələb edir. Lakin sintetik liflər XX əsrin kimya sənayesinin məhsulu olub, təbii liflərə nisbətən ucuz başa gəlir. Eyni zamanda istehlakçıların tələbini tam surətdə təbii liflərdən toxunan parçalaıia ödəmək mümküni deyil. Buna həm materiah azlığı, həm də parçaların digər xassələrini istehlakçı tələbinə uygun gəlməməsi imkan vermir. Kimyəvi liflərin qarışığı ilə müasir tələbi ödəyən parça istehsal etmək mümkündür. Elə bu baxımdan da bizim məqsədimiz hər bir iplik və sapın lif növünün xassələrini dərindən öyrənmək və lifin parçanın istehlak xassəsinə necə təsir etməsini analiz etməkdən ibarət olmuşdur. Belə ki, lifın xətti sıxlığı parçanın lm 2 çəkisinə bilavasitə təsir edən amildir. Həm də parçanın xətti sıxlığı 20 qramdan 775 qramadək intervalda dəyişir. Xammalın hiqroskopikliyindən asılı olaraq parçada hiqroskopiklik 0-30% kimi dəyişir. Lif tərkibindən asılı olaraq parçanın dartılmağa qarşı davamlılığı 10-160 kq/güc intervalında dəyişir. Təbii lifin materiallar içərisində ən qısalmaya, xüsusilə də dönməyən qısalmaya malik parçalar pambıq parçalar hesaba edilir. Bu göstəricinin vacibliyini nəzərə alaraq, onu standart göstəricilər içərisində salmışlar. Ona görə də parçaların qısalması müəyyən hədd daxılindən kənara çıxmamalıdır.
51
Bu pambıq parçalarda 3-4%, ştabel parçalarda 3-3,5%, köynəklərin istehsalında tətbiq edilən parçalarda isə 1-1,5% təşkil edilir. Beləliklə, yuxarıda edilən tədqiqatlardan irəli gələn təklifləri irəli sürürəm: 1. Respublikamız keçid dövrünü yaşadığı bir dövrdə yerli sənaye məhsullarının istehsah azaldılmışdır. Hazırda respublikamıza dünyanın hər tərəfindən həddən artıq gözəl və geniş çeşiddə parçalar gətirilir. Hansı ki, biz nə onun tərkibini, nə də ondan düzgün təyinatda istifadə edə bilərik. Çünki bütün alqı-satqı kor-təbii gedir. Eyni zamanda respublikamıza gələn mallar keyfıyyətcə lazımınca yoxlanılmır. Bu da alıcı kütləsinin müəyyən dərəcədə aldadılması xarakterini daşıyır. Ona görə də yaxşı olardı ki, respublikamıza daxil olan geniş çeşiddə parça mallarının İqtisadiyyat Nazirliyi tərəfdən müəyyən bir sistem altında, deyərdim ki, elə ticarət təsnifatı üzrə satışı təşkil olunsun. Qiymət və keyfıyyətə ixtisasçılar tərəfındən yoxlanıhb nəzarət edilsin. 2. Xaricdən ölkəmizə gələn gözəl və çox çeşidli parçalarla bərabər respublikamızda tezliklə islahatlar aparıb yerli sənayenin inkişafına kömək edilməsi arzumuzdur. Çünki ölkəmiz toxuculuq üçün zəngin xammal mənbəyinə malikdir. Bu da bizə iqtisadiyyatımızın xeyli qalxmasına və xalqımızın ucuz mala tələbatını ödəmiş olmasına nail olmaqla imkan verər.
52
1. П.А.Красновский, А.М.Ковалев, С.Г.Стрижков «Товар и его экспертиза»- М: Центр экономики и маркетинга-1999-240с 2.С.П.Валицкий, Е.Е.Заресенец и д. «Экспертиза потребительских свойств новых товаров»-М: «Экономика»-1981-173 3. “Коммерцеское товароведение и экспертиза” проф.Г.А.Васильева и проф.Н.А.Нагапетьянца - М: «ЮНИПИ»-1997 4.Сертификация происхождения товаров (методические пособия-М: МВШЭ, МП001-96, 1996). 5.Общие правила проведение экспертизы качества и количества товаров-М: МВВЭ ПР-002-96, 1996 6.Правила проведения независимой экологической экспертизы-М: МВШЭ пр-002-96, 1996 7.Порядок проведения экспертизы потребительских свойствновых видов товаров народного потребления М-гоздательство стандартов, 1977. 8.Э.П.Райхман, Г.Г.Азгальдов «Экспертные методы в оценки качества товаров» М: «Экономика»-1974-149 9.Ю.Сомов, М.Федоров «Потребительские качества промышленных изделий» М: Издательство стандартов, 1969 10.Ю.О.Гомлина, И.Малевинская «Экспертиза потребительских свойств» изделий, атестуемых на высшую- категорию качетсва труды. Техническая эстетика вып. 19М. 1978 11.Методическое пособие по проведению экспертизы качества и количества импортных изделий-М:-1985 12.Экспертиза качества товаров-М. «Экономика»-1984 13.М.А.Николаева Товарная экспертиза. Учебник для вуза-М: Деловая литература-1998-288 с ____ , 14.Д.Федеренко Пособие по
товароведческим экспертизам-М.»Внеш ториздат.-1963»
53
15.М.А.Николаева. Товароведение потребительских товаров. Теоретические основы М: Норма, 1997-283с 16.Инструкция о порядке проведения экспертизы товаров экспертными организациями системы торгово-промышленной палаты. 17.О.А.Семин «Организация контроля качества товаров в торговле» М: издат. «Экономика» 1972. 18.Э.П.Райхман, Г.Г.Азгальдов «Экспертные методы в оценке качества товаров» издат. «Экономика», М: 1974 19.Э.П.Райхман, Г.Г.Азгальдов «Комплексная оценка качества продукции» М, издат-во стандартов, 1971 20.Н.И.Ковалев «Органолептическая оценка готовой продукции» М, изд. «Экономика», 1968 21.ГОСТ 16431-70 «Термины и определение качества продукции, показатели качества и методы оценки уровня качества продукции» 22.İstehlakçıların hüquqlarının müdafıəsi haqqında Azərbaycan Respublikasının qanunları - Biznesmenin Bülleteni,N947-1999 23.Ciddi hesabat blankları və forma və rekvizitləri və onlardan istifadə qaydaları. Azərb.respub.qanunları- Biznesmenin Bülleteni,JY922-1999 24.Məhsulların (işlərin, xidmətlərin) sertifıkatlaşdırılması, N9İ9, Azərbaycan Respublikasının qanunları - Biznesmenin Bülleteni,N9İ9-1998 25.Yoxlamalar haqqında normativ sənədlər Azərbaycan Respublikasının qanunları - Biznesmenin Bülleteni,N932-2000 26.Ticarət, məişət və digər növ xidmət qaydaları, Azərbaycan Respublikasının qanunları - Biznesmenin Bülleteni,N9İ 1-1998 27.Ə.P.Həsənov, C.M.Vəliməmmədov və başqaları. «Toxuculuq malları» Bakı- 1992 28.Ə.P.Həsənov, C.M.Vəliməmmədov, N.N.Həsənov, T.R.Osmanov «İstehlak mallarının ekspertizasının nəzəri əsasları» Bakı-2003 29.Ə.P.Həsənov, C.M.Vəliməmmədov, N.N.Həsənov, T.R.Osmanov. «Qeyri-ərzaq mallarının keyfıyyət ekspertizası» Bakı -2006 Yüklə 375,3 Kb. Dostları ilə paylaş:
|