86
Dozəpocə (Yardımlı, Bürzünbul kəndi). Bu mikrotoponimin
izahını M.Məmmədov belə verir: «dozə talış donzə «on iki», pocə
«təpə»
222
. Belə çıxır ki, Dozəpocə «on iki təpə» deməkdir. Bizim
fikrimizcə, mikrotoponimin mənası düz açılmayıb. Hər şeydən
əvvəl, qeyd edilməlidir ki, pocə sözü «təpə» mənasında nə talış, nə
də başqa İran dillərində işlənmir. Bu söz talış po «ayaq» və cə «yer»
sözlərinin birləşməsindən yaranan mürəkkəb leksik vahid olub
«yamac» mənasını ifadə edir və həmin mənada Azərbaycan dilinin
Yardımlı rayonu şivələrinə keçmişdir. Mikrotoponimin birinci
hissəsindəki dozə isə doz < düz sözündən və talış dilində sifət
düzəldən -ə şəkilçisindən ibarətdir. Beləliklə aydın olur ki,
Dozəpocə «düz yamac, hamar yamac» deməkdir.
Böyük pocə (Yardımlı) – böyük yamac deməkdir.
Lümə pocə (Yardımlı, Vərgədüz kəndi) – talış lümə «qısa» və
pocə «yamac» sözlərindən yaranmışdır.
Serəpocə (Yardımlı, Hamarkənd kəndi) – talış ser «əzgil», ə-
şəkilçi, «əzgilli yamac» mənasını ifadə edir.
Quba-Dəvəçi zonasında tatların kompakt yaşadığı ərazidə isə
coğrafi adların tərkibində kələ sözünə rast gəlinir. Tat dilində
«böyük, uca» mənasında işlənən kədə sözü Azərbaycan dilinin
Quba dialektinə keçmiş sözlərin tərkibində də eyni mənanı ifadə
edir. Həmin zonada mikrotoponimlərin yaranmasında fəal iştirak
edir.
Kələzimi (Xaşı kəndi) – kələ və zimi «zəmi» sözlərindən
yaranmışdır. Böyük əkin sahəsinin adıdır.
Kələku//Kələkuh – Quba rayonu Puçuq kəndinin yaxınlığındakı
uca dağın adı.
Kələüşə – Qonaqkənddə nəhəng ağacları olan meşə sahəsinin
adı, «Böyük meşə» mənasını ifadə edir.
Kələdəhnə – Dəvəçi rayonunda çay adıdır.
Azərbaycanın şərq zonasında yuxarıda qeyd edilənlərdən əlavə
dərə, kəl, bataqlıq və s. adları bildirən çoxlu sayda
mikrotoponimlərə rast gəlinir ki, onların izahında dialekt və
şivələrimizin materialları mühüm rol oynayır. İki və daha çox
sözdən yaranan, mürəkkəb quruluşlu belə toponim və mikrotopo-
222
Yenə orada, s.284
87
nimlərin bəzən hər iki komponenti İran mənşəli sözlərdən, bəzən isə
bir tərəfi Azərbaycan, digər tərəfi isə İran mənşəli leksik
vahidlərdən ibarət olur. Aşağıda bu qəbildən olan bəzi toponimlər
nəzərdən keçirilir.
1. Hər iki komponenti İran mənşəli sözlərlə ifadə olunan yer
adları.
Velədi (Lənkəran rayonu) – talış vel «ayıdöşəyi « -ə şəkilçi, di
«kənd».
Biyəru (Astara rayonu) – talış bi//biyə «buz», ru «çay».
Bırsüt (Astara rayonu) – talış bır «tikanlı kol», süt < süte
«yanmaq» felinin kökü.
Qədərü (Astara rayonu) – talış qədə «kiçik, balaca» və rü
«çay».
Yoləhi (Yardımlı rayonu) – talış yol «böyük» -ə şəkilçi, hi «yer,
sahə».
Kanəkumon (Yardımlı rayonu) – talış kanə «köhnə», kümə
«tövlə», -on cəm şəkilçisi. «Köhnə tovlələr olan yer» deməkdir.
Subrədahar (Quba rayonu) – tat sübi «ağ» -rə bitişdirici ünsür,
dahar «qaya, təpə».
Kündahar//Kundahar (Quba rayonu) – tat kün//kun «dib, aşağı
hissə» və dahar «qayanın aşağı hissəsi, dibi» mənasını bildirir.
Kələsənq (Quba rayonu) – tat kələ «böyük, uca», sənq «daş».
«Böyük daş» deməkdir.
Qamov (Astara rayonu) – talış qam «isti», ov «su». «İstisu»
mənasını ifadə edir.
Yoləmarzon (Lerik rayonu) – talış yol «böyük», -ə şəkilçi, marz
«ayırıcı sərhəd, mərz», -on cəm şəkilçisidir. «Böyük mərzlər»
mənasında işlənir.
Bəleton (Lənkəran rayonu) – talış bəlet «həyət qapısı, alaqapı»,
-on cəm şəkilçisi.
2. Komponentləri Azərbaycan və İran mənşəli sözlərlə ifadə
olunan yer adları.
Qədədik (Astara rayonu) – talış qədə «balaca, kiçik» və azərb.
dik «zirvə, hündür yer». «Kiçik zirvə» mənasında işlənir.
Bandiki (Yardımlı) – talış band «dağ», azərb. dik.
Duruzəbaxça (Quba rayonu) – tat duruz «uzun» və baxça.
«Uzun baxça» mənasını ifadə edir.
88
Ləjlər (Yardımlı rayonu) – talış ləj «sucaq yer» azərb. -lər cəm
şəkilçisi.
Sitalçay (Quba) – tat sital «nadinc» və azərb. çay. «Dəli çay»
mənasında işlənir.
Köhnədahar (Abşeron rayonu) – azərb. köhnə və tat dahar
«qaya, təpə».
Mərzlər (Yardımlı rayonu) – mərz və azərb. -lər cəm şəkilçisi.
Kerlik (Lerik rayonu) – talş ker «daş» və azərb. -lik məkan
bildirən şəkilçi.
Mijnəyurd (Yardımlı rayonu) – talış müjnə > mijnə «qarışqa»
və azərb. yurd.
Yuxarıda sadalanan yer adlarını nəzərdən keçirdikdə aydın olur
ki, onların komponentlərini təşkil edən bu və ya digər İran mənşəli
söz Azərbaycan dilinin şərq qrupu dialekt və şivələrində ya müstəqil
leksik vahid kimi, ya da sözlərin tərkibində işlənir. Bu da həmin yer
adlarının öyrənilməsində dialekt və şivələrimizin materiallarından
istifadə edilməsinə geniş imkanlar açır.
Dostları ilə paylaş: |