Azԥrbaycan VII-IX ԥsrlԥRDԤ
Yüklə 2,31 Mb. Pdf görüntüsü
|
67 xԥbԥrdarl q etdi ki, hԥr kԥs xԥsislik edib öz sԥrvԥtini gizlԥtmԥsin, çünki Albaniyan n müqԥddԥrat mԥsԥlԥsi hԥll olunur.Viro Xԥzԥr ordusunun bütün rütbԥ sahiblԥri vԥ ԥyanlar üçün çoxlu hԥdiyyԥlԥri arabalara yüklԥyib, Albaniyan n bütün adl -sanl adamlar n mԥcbur etdi ki, onunla birlikdԥ düúmԥn düúԥrgԥsinԥ getsinlԥr; habelԥ bildirdi ki, belԥ hԥrԥkԥt etmԥkdԥn "mԥqsԥd sizinlԥ birlikdԥ bir tԥbԥԥ sifԥtilԥ onun [xaqan n] yan na gediúimiz ona inand r c görünsün" 1 .
ordugah na sa÷-salamat çatd . Burada Xԥzԥr mԥnsԥb sahiblԥri "hԥdiylԥri ԥllԥrinԥ al b, tԥkcԥ katolikosu úahzadԥnin oturdu÷u içԥri çad ra apard lar" 2 . ùahzadԥ hԥdiyyԥlԥri al b, Viroya dedi ki, ԥmr edԥcԥk onun qoúunlar öz düúԥrgԥlԥrinԥ qay ts n vԥ basq n dayand rs nlar. Lakin katolikosdan tԥlԥb etdi ki, ölkԥnin bütün qaçq n ԥhalisi öz yerlԥrinԥ qay d b öz iúlԥri ilԥ mԥú÷ul olsun vԥ vԥd etdi ki, bu gündԥn "xԥzԥr xaqan n n ԥbԥdi mülkü" say lan ölkԥnin bundan sonra da÷ d lmas n dayand racaqd r 3 . Viro ölkԥni da÷ lmaqdan xilas etmԥk xatirinԥ ùat n bütün tԥlԥblԥrini qԥbul etmԥyԥ mԥcbur oldu vԥ Albaniya ԥyanlar ad ndan ona belԥ dedi: "Biz - mԥn vԥ ölkԥnin bütün ԥhalisi - sԥnin atan n vԥ sԥnin bԥndԥlԥrinik. Bizԥ öz nökԥrlԥrin kimi rԥhm et vԥ öz q l nc n bizim üstümüzdԥn qald r ki, biz Sasanilԥrԥ qulluq etdiyimiz kimi sԥnin atana vԥ sԥnԥ qulluq edԥk" 4 .
Viro ondan xahiú etdi, Albaniyan n bütün yaúay ú mԥntԥqԥlԥrinԥ xԥzԥr caniúinlԥri göndԥrsin ki, xԥzԥrlԥrin bundan sonrak basq nlar na mane olsunlar; bir dԥ indi ki, Albaniya xԥzԥrlԥrin tabeliyinԥ keçmiúdir, ùatdan belԥ bir sԥrԥncam vermԥsini tԥlԥb etdi: "Sԥnin qoúunlar n tԥrԥfindԥn ԥsir al n b çad rlar nda saxlanan kiúi vԥ 1 ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 125/98; müqayisԥ et: Ʌ.Ɇ.Ɇɟɥɢɤɫɟɬ-Ȼɟɤ. ɏɚɡɚɪɵ ɩɨ ɞɪɟɜɧɟɚɩɦɹɧɫɤɢɦ ɢɫɬɨɱɧɢɤɚɦ, ɫɬɪ. 116. 2 ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 126/100. 3 ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 126/100; müqayisԥ et: M.ø.Artamonov. Ad çԥkilԥn ԥsԥri, sԥh. 63 4 Yenԥ orada, sԥh. 127/100. 68 qad nlar, o÷lan vԥ q zlar burax ls n ki, atalar öz o÷ullar ndan, analar da öz q zlar ndan ayr düúmԥsinlԥr" 1 . Vironun bu xahiúi yerinԥ yetirildi vԥ albanlardan al nan bütün ԥsirlԥr burax ld . Bundan ԥlavԥ Viro, Cebu xaqan n o÷lu ùat Xԥzԥrin yan nda Ermԥnistan vԥ Gürcüstandan olan ԥsirlԥri dԥ buraxd rd 2 . Belԥliklԥ, Albaniya, "øran úah Ԥrdԥúir Qubad o÷lunun ikinci ilindԥ, o öz iradԥsi ilԥ úahl q edԥrkԥn" 3 , yԥni 629-cu ilin sentyabr ilԥ 630-cu ilin apreli aras ndak dövrdԥ, xԥzԥrlԥr tԥrԥf ndԥn istila edildi. Xԥzԥrlԥrin Albaniya üzԥrinԥ etdiklԥri da÷ d c basq nlar vԥ ԥhalini kütlԥvi surԥtdԥ sürüb aparmalar nԥticԥsindԥ, ölkԥdԥ heç kԥs torpa÷ becԥrmirdi, buna görԥ dԥ 630-cu ilin yaz nda "üç sԥrkԥrdԥ - Acl q, Q l nc vԥ onlar n kömԥkçisi Ölüm Albaniyan " tutdular 4 . Ölkԥni epidemiya bürüdü. Ԥzab çԥkԥn xalqa kömԥk etmԥk üçün katolikos Viro yenidԥn öz sԥy vԥ bacar ÷ n iúlԥtmԥli oldu. O, "xԥstԥliyԥ tutulanlar n ac nacaql hal na günlԥrlԥ göz yaú ax d rd " 5 vԥ görünür, özü dԥ xԥstԥliyԥ tutuldu. Katolikos Vira 630-cu ildԥ epidemiya zaman öldü. Orta ԥsr Albaniyas n n görkԥmli xadimlԥrindԥn biri olan vԥ Mxitar Qoú demiúkԥn "xeyirxahl ÷ ilԥ parlayan pak insan" katolikos Vironun hԥyat bu cür sona çatd 6 .
Albaniyadan bac almaqda davam edirdilԥr. Xԥzԥr xaqan - "úimal ԥmiri" q z l, gümüú, dԥmir filizi vԥ mis ç xarmaqda biliyi olan müxtԥlif peúԥ sahiblԥrini tapmaq üçün öz nԥzarԥtçilԥrini göndԥrdi, øran úahlar n n kadastr na uy÷un olaraq tacirlԥrdԥn, böyük Kür vԥ 1 Yenԥ orada, sԥh. 128/100. 2 Yenԥ orada, sԥh. 281/229; Ʉɢɪɚɤɨɫ Ƚɚɧɞɡɚɤɟɰɢ, ɫɬɪ. 101. 3 ɂɫɬɨɪɢ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 131/104. III Ԥrdԥúirin hökmranl ÷ n n ikinci ili 629-cu il iyunun 17-dԥ baúlad vԥ 630-cu il aprelin 27-dԥ onun edam ilԥ bitdi (Ɍɚɛɚɪɢ-ɇɟɥɶɞɟɤɟ, ɫɬɪ. 386). 4 Yenԥ orada, sԥh. 130/103. 5 Yenԥ orada, sԥh. 129/103; Ɇɯɢɬɚɪ Ⱥɣɪɢɜɚɧɰɢ, ɫɬɪ. 76. 6 Ɇɯɢɬɚɪ. Ƚɨɲ. Ⱥɥɛɚɧɫɤɚɹ ɯɪɨɧɢɤɚ, ɫɬɪ. 9. 69 Araz çaylar bal qç lar ndan al nan vergi vԥ dirhԥm (didrak, mayk) mԥblԥ÷ini müԥyyԥn etdi 1 . 629-630-cu ildԥ xaqan, yoxlama vaxt ölkԥdԥki ԥrzaq ehtiyat ndan heç bir úeyin ondan gizlԥdilmԥdiyini yԥqin edԥndԥn sonra, Ermԥnistana vԥ onunla qonúu ölkԥlԥr üzԥrinԥ yerimԥyԥ haz rlaúd vԥ hücuma keçdi. Ԥvvԥlcԥ Çorpan Tarxan n 2 baúç l ÷ ilԥ üç min nԥfԥrlik dԥstԥ göndԥrdi ki, özü üçün tԥhlükԥsiz bir yol haz rlas n, sonra özü dԥ qoúunla yürüúԥ baúlad 3 . Xԥzԥrlԥr Göyçԥ gölü yax nl ÷ nda "10 min nԥfԥrlik øran qoúununu mԥ÷lub etdilԥr, meyitlԥrin üzԥrindԥki úeylԥri qarԥt edib, atlar n bԥzԥk úeylԥrini toplad lar, onlar n nizԥlԥrini vԥ yunanl lar tԥrԥfindԥn mԥharԥtlԥ qay r l b q z la tutulmuú q l nc, qalxan vԥ paltarlar n y ÷d lar, bunlar n ham s n öz aralar nda bölüúdürdülԥr 4 . M ø.Artamonov belԥ hesab edir ki, xԥzԥrlԥrin Albaniyadak üçillik hökmranl ÷ bununla baúa çat r vԥ A.Y.Kr mski 5 iddia etdiyi kimi xԥzԥrlԥrin bu ölkԥdԥ "yüzillik hökmranl ÷ barԥsindԥ heç söz ola bilmԥz"
6 . O öz iddias n ԥsasland rmaq üçün M.Kalankatukluya istinad edir ki, o da belԥ yaz r: xԥzԥrlԥr 10 minlik øran ordusunu darmada÷ n etdikdԥn sonra, yenidԥn "keçidlԥrlԥ üç dövlԥtԥ Ermԥnistan, Gürcüstan vԥ Albaniyaya tԥrԥf üz qoydular" 7 , lakin "mԥ÷lub edildilԥr" 8 . M.ø.Artamonov xԥzԥrlԥr tarixinԥ dair son tԥdqiqat nda xԥzԥrlԥrin Albaniyada qalmalar müddԥtinin nԥ qԥdԥr uzun oldu÷u barԥdԥ ԥvvԥlki nöqteyi-nԥzԥrini dԥyiúdirib belԥ deyir: 1 ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 131/104. 2 Türk termini "tarxan", "tarkan" haqq nda bax: E.Chavannes. Documents, p. 19, n. 2; D.M.Dunlop. Ad çԥkilԥn ԥsԥri, sԥh. 72. 3 ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ. 132/104. 4 Yenԥ orada, sԥh. 133/105-106. 5 Ⱥ.ȿ.Ʉɪɵɦɫɤɢɣ. ɋɬɪɚɧɢɰɵ ɢɡ ɢɫɬɨɪɢɢ ɋɟɜɟɪɧɨɝɨ ɢɥɢ Ʉɚɜɤɚɡɫɤɨɝɨ Ⱥɡɟɪɛɚɣɞɠɚɧɚ, ɫɬɪ. 298. 6 M.ø.Artamonov. Ad çԥkilԥn ԥsԥri, sԥh. 65; hԥmçinin onun: Ⱦɪɟɜɧɢɣ Ⱦɟɪɛɟɧɬ, ɫɬɪ. 137. 7 ɂɫɬɨɪɢɹ Ⱥɝɜɚɧ, ɫɬɪ.134/106. 8 M.ø.Artamonov. Ad çԥkilԥn ԥsԥri, sԥh. 64-65. Yüklə 2,31 Mb. Dostları ilə paylaş:
|