Azərbaycan xalq cümhuriYYƏTİNİn keçİRİLMƏSİ ÜZRƏ DÖVLƏt komiSSİyasi
Yüklə 5,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
17
hasil olandan sonra baxaq. O varid olan etirazlar ki, deyirlər, onların nə qədər əsaslı olub olmadığına, mən öylə bilirəm, etiraz edənlərin özləri bilirlər. Amma, həqiqətən əhval öylədir ki, bizim üçün darülfünun açmaq bu surətlə deyildir ki, Rusiyada açılmışdı. Rusiya darülfünunları cəmaətdən ayrılıb başqa bir sinif üçün idi. Ümumxalq darülfünunlardan istifadə edəmirdi. Millət üçün açılacaq darülfünunlar bütün məmləkətin qisməti, kasıb-küsübun qisməti olacaq. Mən öylə bilirəm ki, eylə bir şərait hazırlanacaqdır ki, bu darülfünun yalnız xoşbaxtların istifadəsi üçün olmayıb ümum millətin bir mədəniyyət mənbəi olacaqdır. Bu şərti bilmək və indidən düşünmək lazımdır. Deyirlər bu vaxtacan darülfünunlar üçün müəyyən, hazır ustavlar vardır. O ustavlar bizim üçün qanunu ola bilməz. O ustavları özümüz yaratmalıyıq. Darülfünunu öylə təsəvvür etməməlidir ki, orası divar ilə əsaslanmış, oradaki professorlar istədikləri fikirləri, istədiyi tədbirləri bizə soxuşduracaqlar. Bu fikirlər yalnız o vaxt mümgün olardı ki, bizim üstümüzdə bir istibdad olaydı, bizim üstümüzdə hakim bir qüvvə buluna idi. Hala böylə deyil. Biz özümüz-özümüzün hakimi və ağasıyız. Keşiş buyurduğu şeylər olacaq. Bəlkə ondan izafə də olacaq. Lakin bunlar bizim üçün səbəb olmaz ki, əsassız şeylər ilə qurtaraq. Millət o qədər ayıqdır və qüvvətlidir ki, özünü idarə edə bilər, və özü üçün istədiyi darülfünunu da aça bilər. Millət burada darülfünunumuzda tədris edəcək beş-üç rus professorları vicudilə Rusiyaya tabe olacaq bir vəziyyətdə deyildir. Bu kimi xəyalat qəbilindən olan şeylə ilə kimsə bizi qorxuda bilməz. Burada başqa sözlər söyləməkə həqləri yox idi. Özünü Azərbaycan təbəəsi hesab edənlər böylə sözlər söyləməməlidir. Amma, qaldı ki, bunun texniki cəhəti, onu vücüda gətirmək məsələsi. Bu saat hankı yerdə, hankı fakultələri mümgündür açmaq. Hansı professorları əldə etmək olar. Hansı alət və ədəvat bulmaq mümgündür. Bu tərəfləri düşünmək lazımdır. Öylə olmasın ki, bunlar sözdə qalsın. Bu öylə məsələdir ki pul cəhəti nəzərə alınmaz. Pulumuz var, çünkü nə qədər lazımdır, pul xərclənəcək. Lakin öylə dairə göndərmək lazımdır ki, əhali-ümumiyyə və siyasiyyəyə görə lazım olan şeyləri əldə etmək mümgün olsun. Hazırda o şöbələri açmalıdır ki, lazım olan alət və ədvat əldə edilmək ilə bərabər tədris edəcək professorlar da mövcuddur. Qaldı o biri şöbələr üçün, bəlkə bu saat onların açılması çətin olacaq. Hər halda bunların açılmasına da əsasən etiraz yoxdur. Tarix və ədəbiyyat şöbəsi barəsində danışıldı. Birisi səni pedaqoq yapıyor, rus dilində də olsa elm öyrədir. Kim deyə bilər ki, sən öyrəndiyin elmi türkcə olaraq öyrənməyəsən. Millətə qulluq etmək üçün sənə kim mane olacaq. Bir də bizim məktəblər, aşağı sinif məktəblər o qədər hazır deyil, lazımınca milliləşməmişlər. Onun ilə bərabər biz gərək darülfünunu öylə hazırlayaq ki, aşağı məktəblər üçün pedaqoqlar hazırlansın. O vaxt edadi məktəblərdə oxuyanlar öz milli darülfünunlarına girə biləcək bir halda təhsil 18
görmüş olsunlar. Lakin bu o demək deyil ki, ta o vaxta ki, məktəblər milliləşsin, sonra darülfünun açılsın. Əgər biz on-on beş il sonra da darülfünun açsaq, yenə də bir çox müşkülata təsadüf edəcəyik. Onda da professorlar tapa bilməyəcəyik. Yenə xaricdən professor gətirməyə məcbursan. Bir də məktəb qurtaranları məcbur edə bilməyəcəksən ki, gedib İstambulda, Firəngistanda oxuyub professor olsun. Bir tək darülfünun qurtarmaq ilə professor olmaq olmaz. Səmədağa Ağamalı oğlu - Bir neçə şeyə cəvab vermək istərdim. Biri budur ki, söylədilər, əgər içimizdə Universitet olsa tələbələrimizi ruslaşdırmaq asan olar. Mən öylə bilirəm ki, bu səhv fikirdir. Bir də türkləşmək barəsində çox danışılır. Türkləşmək və ruslaşmaq nə deməkdir. Mən elə bilirəm ki, unun tarixini, mədəniyyətini və elmini bilməkdir. Onu da elm ilə yapmaq olar, yoxsa erməniyə yavuq getməyəcəksən ki, əlin dəymək ilə murdarlaşasan. Böylə türkləşmək könlümdə də yoxdur. Müsəlmanlaşmaq, o da böylədir. Böylə olan surətdə universitet lazımdır, onun elmləri yolları açıb öz dilimizdə, öz mədəniyyətimizdə insaniyyət tapacayıq. Amma indi darülfünundan qalmaq ilə Avropadan məhrum olacağıq və vəziyyətdən də xəbərimiz olmayacaqdır. Maarif naziri Kaplanov - Məsələnin təsəvvür edilməsinə xidmət edəcək bir çox dəlillər söylənildi. Bu fikirlərə mən bir şey əlavə etməyəcəyəm. Söylənməsi icab edilən şeyləri Məmməd Əmin bəylə Vanseviç cənabları söylədilər, mən yalnız bəzi mühüm inkişafını istəyirəm. Çünkü məsələdən suyi-təhfim olacağını görür və bundan qorxuram. Əvət, əsas etibarilə heç kəs darülfünun açılmasına etiraz etməyir. Fəqət, yenə fikirlərdə də bir miyaniyyət, bir anlaşılmazlıq var. Əvvəla məlumunuzdur ki, biz darülfünunun açılması üçün gec davrandıq və çox vaxt qeyb etdik. Məəttəəssüf tədRicata ancaq on gün qalanda başlayırız. Əgər, biz Qarabəyin də təklifini qəbul edər, layihəyi bərayi-tədqiq fraksiyalara göndərərsək vaxt qayıb olacaq, əmin olun ki, darülfünun bu sənə açılmayacağı kimi, gələcək sənə də açılmayacaqdır. Mən bizə
darülfünun lazımmı, [lazım] deyilmi
haqqında danışmayacağam. Mənim yalnız müdafiə edəcəyim məsələ məclisə təklif edilən qanun layihəsi mövcibincə bu sənə darülfünunun Bakıda açılması lazımdır və ya lazım deyildir?! Məlumunuzdur ki hər hanki bir mühüm işə başlandığı vaxt, əvvəla məqsədi-əsliyyəni təhlil etmək lazımdır. Bunun üçün biz əvvəla darülfünun haqqındakı məqsədi-əslimizi təhlil etməliyik. Biz darülfünunu yalnız açıqda qalmış bir kaç müəllimi, bir kaç tələbəni hazırlamaq üçün açmayırıq. Və heç də zənn etmirəm ki, saf dil deyilik ki, bu şəraitlə qəbul edəlim, Bilirsiniz ki, hər mədəni millət və qövm darülfünün haqqındakı, fədəkarlıqdan çəkinməz. Bu mühüm və müqəddəs vəzifəni şayan çox şərait təhtində qəbul və ifa edir. Və yenə məmləkətimiz daxilində açılacaq olan darülfünun mövcudiyyətilə biz vətənimizi Yüklə 5,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|