Azərbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan miLLİ konservatoriyasi
Yüklə 4,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
“K o ns er v a to riy a ” ju rn alı 20 16 No 3( 3 3 ) 100 Polemika UOT 82-991,1 Abbasqulu Nəcəfzadə – Yetərincə mütaliə etməliyik 100 şəkildə düşüb”. Mən 10 il (1979-1989) həmin ansamblın musiqi rəhbəri olmuşam. B.Mahmudoğlu oxuyacağı hər hansı musiqi haqqında öncə bizə, ansamblın üzvlərinə ətraflı məlumat verirdi. Sonra həmin melodiyanı məşq edib lentə alırdıq. “Kəsmə şikəstə”ni də Azərbaycan radiosunun fondu üçün belə ifa etmişik. Göründüyü kimi, Musazadə Rafiqin “cəfəng” adlandırdığı bu fikri uydur- mamışıq. Adını çəkdiyim hörmətli sənətkarlarımız həmin zərbli muğamın ilkin adının “Bakı şikəstəsi” olduğunu bildirirlər. “Qədeş” sözünə də kinayə ilə yanaşmaq lazım deyil. Kökü “qardaş” olub, əzizlənmə mənasındadır. Bu söz, abşeronluların, o cümlədən xızılıların çox işlətdiyi və sevdiyi bir ifadədir. Hətta bəzi ailələrdə uşaqlar atalarına da qədeş deyə müraciət edirlər. “Qədeş” sözü haqqında dilçi, filoloq və ensiklopediyaçı, türkçülüyün bayraqdarı, dahi Mahmud ibn əl-Hüseyn ibn Məhəmməd əl-Kaşğari (1008-1095) “Divani-lüğat- it-Türk” (“Türk dillərinin qamusu”) əsərində bilgi verir (29, I c., s. 151-1, 405-7, II c., s. 132-9, III c. 146-11, 159-18). M.Kaşğari “Divani-lüğat-it-Türk” əsərini ərəbcə yazıb. Əsəri məşhur ictimai-siyasi xadim, alim və şərqşünas, Türk Dil Qurumunun banilərindən biri Bəsim Atalay (1882-1965) türk dilinə tərcümə edib. Azərbaycan dilinə isə həmin əsəri filologiya üzrə elmlər doktoru, professor Ramiz Əskər tərcümə etmişdir. Muğamların terminologiyası ilə bağlı uzun illər araşdırmalar aparıb, muğam bili- cilərindən öyrənərək əlyazma halında bir əsər hazırlamışam. Bura hətta məhəlli de- yimləri də daxil etmişəm. “Qədeşi şikəstə”, “Fatma şikəstə” də belə ifadələrdəndir. Musazadə yazır: “İndi kim zəmanət verə bilər ki, belə bir elmi kitabda nəşr olunan məqalədəki məlumatlar əsasında 30-40 ildən sonra meydana gələn diletant alimlərin dilində “Kəsmə şikəstə” “Lotu şikəstəsi” kimi adlanmayacaq? Dönə-dönə hər yerdə söyləmişik ki, yolda, maşında, çay süfrəsi arxasında əldə etdiyiniz hər cür məlumat- ları elmə gətirməyin!” (1, s. 20). Elmi ədəbiyyatda “diletanat alim” ifadəsi yoxdur. Lüğətlərdə bildirilir ki, diletant fransız sözüdür, “xüsusi hazırlığı, sistematik biliyi olmadan hər hansı bir elm və ya sənətlə məşğul olan adam; həvəskar” deməkdir. Hələ 62 il bundan əvvəl, 1954-cü ildə Əziz Özər “Türkiyədə Azərbaycan türkü və oyun havaları” adlı əsərində“Bakı şikəstəsi”ndən bəhs edir (3, s. 28). Qeyd etdiyimiz kimi, Faiq Çələbiyev də indi “Kəsmə şikəstə” adlanan zərbli muğamı elmi dəlillərlə bir vaxtlar “Bakı şikəstəsi” (“Qədeşi şikəstə”) olduğunu sübuta yetirib. O, bu fikirləri söyləyərkən ustadları Mirzə Mənsur və Bəhram Mansurovlara istinad edir. F.Çələbiyev hətta Məmmədsaleh İsmayılovun (1912- 1994) bu barədə çıxışının lent yazılarını şəxsi arxivində saxladığını söyləyir. “Bakı şikəstəsi” (eləcə də “Qədeşi şikəstə”) zərbli muğamının adını F.Çələbiyev elmi dairələrdə aprobasiyadan keçmiş dissertasiya işində çəkir (12, s. 427). R.Musazadənin “Qədeşi şikəstə” ilə eyniləşdirdiyi “Lotu şikəstəsi” ifadəsi isə çox gülünc və uğursuz alınıb. Yerli əhali bəzən ailənin ağsaqqalına da “qədeş” deyə müraciət edir. Kimsə, kriminal aləmə, yəni “cinayətkar dünyası”na aid edilən “lotu” ifadəsini ailədə işlətmir... “Kəsmə şikəstəsi”nin ilkin adının “Bakı şikəstəsi” olduğunu təsdiqləyən faktların ən mühümü etnoqrafik, xalqın yaddaşından süzülüb gələn mənbələrdir. Onlardan da Aşıq Məhəmmədin, Vamiq Məmmədəliyevin, Möhlət Müslümovun, Faiq Çələ- biyevin, Valeh Rəhimovun, Vüqar Əhmədin, Elxan Müzəffərovun dediklərinə “K o ns er v a to riy a ” ju rn alı 20 16 No 3( 3 3 ) Polemika UOT 82-991,1 Abbasqulu Nəcəfzadə – Yetərincə mütaliə etməliyik 101 əsaslanırıq. Xalq artisti, professor Möhlət Müslümovun fikirləri: “Bu zərbli muğam bakılıların ana laylasıdır və onun ritmi, poetik mətni və melodiyası Abşeron camaatının ümumi ruhuna uyğun yaradılıb”. Dünya şöhrətli xanəndə, xalq artisti, professor Alim Qasımov, xalq artisti, professor Zamiq Əliyev, əməkdar artist, dosent Mirnazim Əsədullayev də haqqında söhbət açdığımız zərbli muğamın əsl adının “Bakı şikəstəsi” olduğunu təsdiqləyirlər. Alim müəllim belə dedi ki: “eşitdiyimə görə bu zərbli muğama “Bakı şikəstəsi” deyiblər. Amma qulaq günahkarı da ola bilərəm”. Zamiq müəllimdən isə “Kəsmə şikəstə” haqqında nə deyə bilərsiniz? – soruşduqda, o, fikirləşmədən dedi: “Təxminən 20 il bundan əvvəl Vahid Poeziya Evində “Kəsmə şikəstə”yə sənət möhürünü vurmuş Fatma Mehrəliyevaya həsr olunmuş televerilişə dəvət edilmişdim. Orada vurğulandı ki, əvvəllər bu zərbli muğamın adı “Bakı şikəstəsi” olub. Çəkilişdə ölkəmizin bir çox tanınmış ziyalıları iştirak edirdi: qəzəlxan Həkim Qəni (1918- 2008), virtuoz kamança çalan – Habil Əliyev (1927-2015), dünya şöhrətli opera müğənnisi Lütfiyar İmanov (1928-2008), müğənni – Məmməd Salmanov (1930- 2000), şair – Həmid Abbas (1935-1999), professor Vaqif Arzumanlı (1947-2014), xanəndələr – Sara Qədimova (1922-2005), Yaqub Məmmədov (1930-2002), Tələt Qasımov (1933-2013), İslam Rzayev (1934-2008), Əlibaba Məmmədov, Arif Babayev, virtuoz tarzən Ramiz Quliyev, Hacı Şahin Verdiyev, “Xalq” qəzetinin əməkdaşları – Rafiq Salmanov, İlham Abbasov və başqaları”. “Sarıtorpaq şikəstəsi” bugünkü ifaçılıq sənətində “Kəsmə şikəstə”dən fərqlənir, onları eyniləşdirmək olmaz. Doğrudur, ustad tarzən Mirzə Fərəc Rzayev (1847-1927) “Kəsmə şikəstə”yə “Sarıtorpaq şikəstəsi” deyildiyini yazıb (26, s. 53). Amma Faiq Çələbiyev də əsərində Şamaxıda, Şəkidə və Abşeronda Sarıtorpaq adlı məhəllələrin olduğunu bildirir. A.Əsədullayev deyir: “Abşeron bağlarının qızılı rəngdə olan torpağına Sarıtorpaq deyiblər. Bu mənada “Sarıtorpaq şikəstəsi” zərbli muğamın adı Bakıya aid edilə bilər”. AMK-nın baş müəllimi, ustad tarzən Sabir Ələkbərov Hacıbaba Hüseynova istinadən “Kəsmə şikəstə”nin “Sarıtorpaq şikəstəsi”nə çox yaxın olduğunu deyir (1, s. 21). Amma H.Hüseynovun uzun illər qulluğunda duran, onun bir oğul kimi qayğı- sına qalan Mirnazim Əsədullayev söyləyir: “Hacıbaba müəllim Bəhram müəllimlə bir məclisdə olanda bizə dedi ki, “Kəsmə şikəstə”, “Sarıtorpaq şikəstəsi”, “Bakı şi- kəstəsi” müxtəlif cür adlansa da, mahiyyətcə eyni muğamlardır. Amma Şamaxı və Şəkidə ifa olunan “Sarıtorpaq şikəstəsi” fərqlidir”. Sadaladığımız bu qədər faktın qarşısında Musazadə Rafiq “Kəsmə şikəstə”nin gerçək adının “Bakı şikəstəsi” olduğunu cəfəngiyat adlandırırsa, deməyə söz qalmır. Bu məqaləni “Naşı yazılmış bir məqaləyə cavab” da adlandırmaq olardı. Bir də professora xatırlatmaq istəyirik ki, “Bakı şikəstəsi” ilə bağlı bilgiləri sizin düşündüyünüz kimi, “yolda, maşında, çay süfrəsi arxasında” əldə etməmişik. Bu fikirləri akademik, sənətşünas, pedaqogika və filologiya sahəsində çalışan alimlərin dilindən qələmə almışıq. “Dilqəmi”nin not nümunəsi verilir, qəbul edilmiş qaydalara görə, əsəri notlaşdıranın adı yazılmalıdır. R.Musazadə üç müəllifi olan mənbənin həm- müəlliflərindən birinin adını göstərməli idi. “Badamı şikəstə”nin də not nümunəsində yazıya alanın adı verilmir. R.Musazadə “Kəsmə şikəstə”nin not nümunəsində isə Yüklə 4,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|