§2. Markazi va yerli idaraetma orqanlarının anlayışı,
salahiyyatlari
Fransada mərkəzi dövlət idarəetmə aparatı nazirliklərin
periferiya
xidmətlərindən fərqlənirlər. Prinsipial əhəmiyyətə malik olan bu fərq heç
vaxt diqqət mərkəzində olmamış və dəqiq müəyyənləşdirilməmişdir.
Mərkəzi idarəetmə aparatı ilə periferiya xidmətləri arasında aşkar
edilə bilən yeganə hüquqi fərq ondan ibarətdir ki, dövlət qulluqçuları şəxsi
statusa malikdirlər və işə qəbuletmə, xidmətdə irəli çəkilmə qaydaları
dövlət qulluqçularına mənsubdur.
Mərkəzi idarəetmə aparatlarının ali dövlət qulluqçuları milli
inzibati idarəetmə məktəbinin məzunları sırasından seçilirlər. Mərkəzi
idarəetmə orqanları, adətən, Parisdə yerləşir. Bəzi hallarda isə coğrafi
quruluşlara görə inzibati desentralizasiya çərçivəsində bəzi idarəetmə
orqanları əyalət şəhərlərində yerləşirlər. Xarici İşlər Nazirliyinin ayrı- ayrı
idarələri Hant şəhərində. Müdafiə Nazirliyinin bir hissəsi olan pesiya
xidmətləri Lapoşelidə yerləşir. Əksinə, bəzi nazirliklərin periferiya
xidmətləri Paris şəhərində yerləşir. 2 mart, 1982-ci il tarixli qanuna əsasən
inzibati ərazi bölgüsü aparılmış, regionlarda yerli idarəetmə orqanları
dövlətin ümumi hüquq normalarına tabe edilmişdir. Yeni inzibati ərazi
bölgüsündə əvvəlcə kommuna, ondan sonra Kon- ton, mahal departament
və nəhayət, regionlar gəlir. Konton və mahal hazırda tənəzzül dövrünü
yaşayır, regionlar isə əksinə inkişaf edirlər. Bu sistemdə əsas vəsilə olaraq
departament qalır. İngiltərədə belə hesab edirlər ki, onların bütün islahat
layihələri sabit vəsilə kimi Fransız departamentinə uyğun olan vəsilədir.
Fransada departament inqilab dövründə o zamankı coğrafi şəraiti
nəzərə almaqla yaradılmışdır, lakin son 160 il ərzində departament dövlət
idarəetməsinin başlıca vəsiləsi olaraq qalmaqdadır.
Dövlət periferiya xidmətlərinin təşkili barədə 22 iyul, 1982-ci il
tarixli qanunla onların səlahiyyətlərinə dair bəzi dəyişikliklər edilmiş və
onların səlahiyyətlərinin bir hissəsi kommunalara, departamentlərə və
regionlara verilmişdir.
7 yanvar, 1983-cü il tarixli qanunla kommunalar, departa-
mentlər, regionlar və dövlət arasında səlahiyyətlər bölüşdürülür. Bununla
da dekonsentrasiya və desentralizasiya tədbirlərinin köməyi ilə köklü
surətdə onların strukturları dəyişdirilir.
1982 - 1983-cü illərdə aparılan islahatlar nəticəsində idarəetmə
orqanları sisteminə prefektura və xüsusi periferiya
xidmətləri daxil
39
Prefektlərin sosial və siyasi hüquqları dövlət qulluqçularına
nisbətən məhdudlaşdırılmışdır. Məsələn, dövlət qulluqçularının statusuna
əsasən, onlar həmkarlar ittifaqları ilə birləşmək hüququna malikdirlər,
Prefektlərə isə belə hüquqlar verilməmişdir. Prefektlərdə İntizam Şurası
mövcud deyildir. Onlar intizam xarakterli tədbirlərə cəlb edildikdə yalnız
hakimiyyətin dekreti və ya qərarlarına əsasən tətbiq edilir. Onlar barədə
iddia qaldırılması meydana gəldikdə bu iddia barədə onlara qabaqcadan
məlumat verməlidir, çünki verilmiş iddiaların Prefektlər tərəfindən
məhkəmədə və Dövlət Şurasında rədd edilməsi və ya özünə bəraət
qazandırması üçün sübutlar toplamaqdan ötrü onlara vaxt verilir.
Dövlət qulluqçularının şəxsi dosyelərində onların siyasi, fəlsəfi və
yaxud dini baxışları göstərilmir,
dosyelərə əlavə edilmir,
dosyelərə ancaq
xidmət ilə bağlı məlumatlar əlavə edilir. Bu da ona görə edilir ki,
xidmətdə irəli çəkiləndə və yaxud intizam tədbirləri tətbiq olunan zaman
şəxs haqqında obyektiv qərar qəbul edilsin.
Desentralizasiyanı nəzərdə tutan 1982-ci il islahatı nəticəsində bir
sıra prefektlər və prefekt təmsilçiləri departamentlərdə baş katib və yaxud
intizam orqanlarının direktoru vəzifələrinə təyin edilir.
«Prefekt» və «prefekt təmsilçiləri» terminləri 1982-ci ilədək ikili
xarakter daşıyırdı, eyni zamanda onlar idarəetmədə də müvafiq vəzifəni
tuta bilərdilər. 10 may, 1982-ci il tarixli dekretdə onun adı dəyişdirilib,
region və departament səviyyəsində Respublika komissarları, nahiyə
səviyyəsində isə Respublika komissarlarının müavinlərinə həvalə edildi.
Necə
adlandırılmasından
asılı
olmayaraq.
Respublika
komissarlarının rolu 1958-ci il Fransa Konstitusiyasının 72-ci maddəsinin
3- cü paraqrafı ilə müəyyən edilmişdir: «Departamentlərdə və ərazilərdə
hökumət təmsilçiləri milli mənafeləri qoruyub saxlamaqla idarəetmə
sahəsinə nəzarəti həyata keçirməli, qanunlara riayət olunmasını təmin
etməlidirlər. 2 mart, 1982-ci il tarixli qanuna əsasən komissar «Depar-
tamentdə (və yaxud regionda) dövlət təmsilçisi və
hökumət təmsilçilərini
əvəz etməklə, dövlət xidmətlərinə rəhbərlik edir, milli mənafelərin
qorunmasına, qanunlara riayət olunmasına, ictimai asayişin qorunmasına
və idarəetməyə nəzarətin həyata keçirilməsinə cavabdehdir». Təcrübədə
Respublika komissarının həyata keçirdikləri funksiyalar daha da mü.xtəlif
olur. Komissar hökumətin informatoru kimi mühüm rol oynayır. O,
departamentdə xüsusi seçki komissiyaları dövründə, yaxud xalq
iğtişaşları zamanı hökumətə məlumat verir. O, seçkilər zamanı da mühüm
rol oynayır. Nəhayət, o, ictimai asayişin qo
41