Azərbaycan respublikasi əlyazması hüququnda OĞuz türkləRİNİn məNƏVİ MƏDƏNİYYƏt leksikasi

Tədqiqatın obyekti və predmeti. Tədqiqatın obyektini həmin dillərin mənəvi mədəniyyət leksikası təşkil edir. Tədqiqatın predmetini isə qədim və müasir oğuz qrupu türk dilləri əhatə edir.
Tədqiqatın məqsəd və vəzifələri. Qədim dövrdən müasir dövrə qədər böyük bir zaman kəsiyində türk xalqının dini, mifoloji düşüncəsini, inanc sistemini, dünyagörüşünü, gündəlik həyat tərzini-yaşayışını özündə ehtiva edən mənəvi mədəniyyət leksikasının tədqiqi həmin dillərin öyrənilməsi üçün ən əsas amillərdəndir. Tədqiqatın məqsədi həmin dillərin mənəvi mədəniyyət leksikasının müəyyən tematik qruplar üzrə etimoloji, leksik-semantik təhlilə cəlb edilməsi, yaranma mənbələrinin aşkar edilməsi, oxşar və fərqli əlamətlərinin, o cümlədən ekvivalentlərinin sistemli şəkildə araşdırılmasıdır. Bu məqsədə nail olmaq üçün aşağıdakı vəzifələrin yerinə yetirilməsi nəzərdə tutulmuşdur:
– Türkoloji dilçilikdə ayrılıqda mənəvi mədəniyyət leksikasının, bütövlükdә isә etnolinqvistikanın tədqiqi məsələlərini araşdırmaq;
– Oğuz qrupu türk dillərinin mənəvi mədəniyyət leksikasını sistemli olaraq komponentlәrinә görә müqayisəli-tarixi aspektdə tədqiqata cəlb etmək;
– Mənəvi mədəniyyət leksikasının etimoloji təhlilinə əsaslanaraq tarixi-semasioloji təkamülünü dəqiqləşdirmək;
– Mənəvi mədəniyyət leksikasının formalaşma və keçdiyi inkişaf mərhələlərini aşkar etmək;
– Oğuz qrupu türk dillərinin mənəvi mədəniyyət leksikasının qədim yazılı abidələrin dilində, o cümlədən də müasir türk dillərinin dialektlərində izlərini müəyyənləşdirmək;
– Oğuz qrupu türk dillərinin mənəvi mədəniyyət leksikasını tematik xüsusiyyətlərinə görə qruplaşdırıb leksik-semantik baxımdan təhlil etmək;
– Ekstralinqvistik və sosiolinqvistik amillərin mənəvi mədəniyyət leksikasına təsirini, yaranma mənbələrini təhlilə cəlb etmək;
Tədqiqatın metodları. Tədqiqat sinxron və diaxron aspektdə aparılmış, bu zaman müqayisəli-tarixi vә təsviri metodlardan istifadə edilmişdir.
Müdafiəyə çıxarılan əsas müddəalar. Tədqiqat işinin nəticəsi olaraq müdafiəyə təqdim olunan müddəalar aşağıdakılardır:
– Oğuz qrupu türk dillərinin mənəvi mədəniyyət leksikasının kompleks şəkildə linqvistik tədqiqi müasir dövrə qədər nə yerli, nə də xarici türkoloqlar tərəfindən aparılmamışdır. Bunu nəzərə alaraq, demək olar ki, Oğuz qrupu türk dillərinin mənəvi mədəniyyət leksikasının diaxron və sinxron, müqayisəli-tarixi, təsviri aspektdən, həmçinin müəyyən tematik, leksik-semantik formada tədqiq olunması bu dillərin qonşu dillərlə qarşılıqlı münasibətlərinin aşkarlanmasına, türk dillərinin ortaq dil xüsusiyyətlərinin, mədəni irsinin və dünya görüşünün müəyyənləşməsinə imkan verir.
– Dini səciyyə daşıyan leksik vahidlər leksik paralellərinin çox olması ilə yanaşı, alınmaların çoxluğu ilə də fərqlənir.
– Məişətdə yerinə yetirilən müəyyən mərasim və ayinlər, o cümlədən bir sıra xalq oyunları qədim inanclara əsaslanır.
– İnsan həyatının keçid mərhələlərini özündə əks etdirən leksik vahidlər daha çox milli-türk mənşəli olması ilə seçilir.
– Qədim Oğuz türk dillərinin mənəvi mədəniyyət leksikasının müəyyən bir hissəsi dilin tarixi inkişafı nəticəsində arxaikləşərək müasir ədəbi dillərin lüğət tərkibindən çıxsa da, həmin dillərin dialekt və şivələrində fonetik cəhətdən kiçik dəyişikliyə uğrayaraq qorunub saxlanmışdır.