Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Bakı Biznes Universiteti pedaqogika
Yüklə 2,9 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 506
7.9. Estetik tərbiyənin kütləviliyi Elmi pedaqoji ədəbiyyatda məktəbdənkənar tərbiyə müəssisələrində estetik tərbiyənin təşkili məsələləri də öz əksini tapır. Dərsliklərdə, dərs vəsaitlərində, monoqrafiyalarda, dissertasiyalarda, elmi məqalələrdə bu məsələnin mahiyyəti, məqsəd və vəzifələri, həyata keçirilməsi yollan və sair haqqında çox dəyərli mülahizələr söylənilir, ideya və müddəalar irəli sürülür, dəyərli məsləhətlər verilir. Bu, yaxşıdır. Lakin bəzi müəlliflər məktəbdənkənar tərbiyə müəssisələrində uşaqların, yeniyetmə və gənclərin estetik tərbiyəsilə bağlı qəti hökmlər verirlər. Məsələn, müəllifin biri estetik tərbiyənin həyata keçirilməsinin formalannm beş olduğunu, başqa birisi isə on olmasını hökm şəklində irəli sürür. Belə çıxır ki, məktəbin məktəbdənkənar tərbiyə müəssisələrilə əlaqəsi zamanı estetik tərbiyənin təşkili üçün konkret formalar vardır və bu formalardan savayı digər formalann müəyyənləşdirilməsinə heç bir ehtiyac yoxdur. Unutmaq olmaz ki, məktəbdənkənar tərbiyə müəssisələri termininin özündə bir nisbilik vardır. Çünki 50 il bundan qabaq məktəbdənkənar tərbiyə müəssisələri deyəndə 5-10 müəssisə nəzərdə tutulurdusa, bu gün həmin müəssisələrin sayı yüzlər- lədir. İkinci bir tərəfdən məktəbdənkənar tərbiyə müəssisələrində uşaqlann, yeniyetmə və gənclərin estetik tərbiyəsinin təşkili formalan zaman-zaman dəyişmiş, bəziləri sıradan çıxmış, yararsız sayılmış, bəziləri isə öz məzmununu günün aktual tələblərinə müvafiq olaraq dəyişmişdir. Ona görə də məktəbdənkənar tərbiyə müəssisələrində estetik tərbiyənin təşkilindən danışarkən qəti hökmlər vermək olmaz. Bəzi mütəxəssislər uşaqlann, məktəblilərin estetik tərbiyəsinin təşkilinə konkret sərhədlər qoyurlar. Belə çıxır ki, uşaqlann, məktəblilərin estetik zövqlərinin formalaşdınimasmı təlim- tərbiyə müəssisələrindən kənarda təşkil etməyin əleyhinə çıxırlar. Bizim fikrimizcə, belə bir fikirlə razılaşmaq düzgün sayıla bilməz. Əksinə, uşaqlann, məktəblilərin estetik tərbiyəsini hərtərəfli inkişaf etdirmək üçün onlan təlim- tərbiyə müəssisələrindən kənara çıxarmağın çox mühüm əhəmiyyəti vardır. Çünki uşaqlann, məktəblilərin təlim- tərbiyə müəssisələrində qazandığı estetik zövq daha geniş auditoriyada cilalanır və formalaşır. Ona görə də bu mənada estetik tərbiyənin kütləvililiyinin təmin olunması çox vacib amillərdəndir. Elmi pedaqoji ədəbiyyatda estetik tərbiyənin kütləviliyi 507 nin təmin olunması barədə ən çox Avropa, Qərb, xüsusilə rus alimləri yazsalar da, Azərbaycan pedaqoqlannm da bu məsələ barəsində söylədikləri fikirlərə də rast gəlmək olur. Bizim fıkrimizcə, estetik tərbiyənin kütləviliyinin təmin olunmasım iki mənada başa düşmək olar. Dar və geniş mənada. Bir var uşaqlar, məktəblilər, yeniyetmə və gənclər tərbiyəçinin, müəllimin və ya hər hansı bir adamın nəzarəti altında əvvəlcədən planlaşdınimış bir şəkildə kinoya, tamaşaya, gəzintiyə, ekskursiyaya, konsertə və sairə gedirlər və müəyyən zövqlər qazanırlar. Bir də var ki, onlar valideynlərilə, qohum- əqrəbalan ilə gəzintilərə, tamaşalara, şou-konsertlərə müstəqil şəkildə gedirlər. Bu zaman onlar həm zövq alır, həm özündən yaşlılann bu tədbirləri izləməsinin şahidi olur, həmin tədbirlər haqqında görkəınli şəxslərin, hətta dövlət adamlarmın fikirlərini müşahidə edir. Bu zaman onlann bəziləri bu tədbirlərdən daha çox mütəəssir olur, özü də bu tədbirlərin iştirakçısı olmağa cəhd göstərir. Ya kinıəsə gül verir, ya kimdənsə avtoqraf alır, ya görkəmli bir incəsənət xadimilə əl- ələ verir, ondan təşəkkür qazanır və s. Bu isə estetik tərbiyənin kütləviliyinin daha geniş mənada başa düşülməsi deməkdir. Bugünkü məktəbli üçün ardıcıl vasitələr artıq bir o qədər də maraq doğurmur. Onlar vizual vasitələrin, kompüter texnologiyasının, İnternet şəbəkəsinin gücündən istifadə etməyə daha çox meyl göstərirlər. Çünki onlar bu vasitələrin köməyilə daha çox zövq alır və daha geniş dünyagörüşü qazanırlar. Ona görə də onlar dünya şöhrətli estrada ulduzlan, incəsənət xadimlərilə görüşməyə^ onlara qulaq asmağa, tamaşa etməyə üstünlük verirlər. Biz estetik tərbiyənin kütləviliyinin təmin olunması, deyəndə əgər bir tərəfdən uşaqlann, yeniyetmə və gənclərin belə tədbirlərə cəlb edilməsini nəzərdə tuturuqsa, digər tərəfdən belə tədbirlərin özünün respublika miqyasında kütləviləşdirilməsini nəzərdə tuturuq. Çünki şəhər mühitində belə kütləviliyin paytaxtımızda təşkili nə qədər asandırsa, onlann kənd rayonlannda təşkili bir o qədər də çətindir. Estetik tərbiyənin kütləviliyindən danışarkən kütləvi tədbirlərin formalan haqqında da bir neçə söz deməyə ehtiyac duyulur. Məlumdur ki, bu gün şou-konsertlər, şou-proqramlar, estrada ulduzlann konsertlərinə daha geniş meydan verilir. Bu 508 yaxşıdır. Lakin analanmızm laylalan əsasında yaranan muğamlanmızla bağlı şou-konsertlərin, kütləvi tədbirlərin təşkili və uşaqlann, yeniyetmələrin və gənclərin belə tədbirlərə cəlb edilməsilə heç kəs maraqlanmır. Nə üçün həyata göz açan hər bir özbək uşağı öz milli tənburunu əlinə götürüb öz milli melodiyasını çala bilir, yaxud 4-5 gürcü uşağı bir yerə yığılan kimi öz milli nəğmələrini iki, üç, hətta dörd səslə oxuya bilir, yaxud hind məktəblisinin ilk nəğməsi raqa olur, yaxud yapon uşağına oxu deyəndə, qaqalm oxuyur, indoneziyalı uşaq patet oxuyur, qazax uşağı küy oxuyur, qırğız uşağı kü oxuyur, azərbaycanlı uşağına oxu deyəndə fikirləşməli olur. Bunun isə bir səbəbi var. Uşaqlanmıza muğam oxumağı, onu dinləməyi, ona tamaşa etməyi təlqin, edə bilmirik. Bəzən səbəb gətiririk ki, muğam uşaq üçün deyil, bəzən düşünürük ki, uşaq muğamı başa düşmür, bəzən isə uşağın muğam oxuması vaxtını gözləməyi bəhanə gətiririk. Altıq yavaş-yavaş unuduruq ki, muğamlanmızm kökündə, nüvəsində analanmızm laylası dayanar. Ən dəhşətlisi budur ki, evlərimizdə ana laylası, beşik nədəsi səslənmir. Bir laylanın mətninə diqqət edək: Lay-lay dedim yatasan. Qızıl gülə batasan. Qızıl gülün içində. Şirin yuxu tapasan. Görün nə qədər böyük arzu-istəkdir. Ana öz balasının qızıl güllərin içərisində uyımasmı arzu edir. Başqa bir laylada isə ana gör bir nəyi arzu edir: Mən aşiqəm gündə mən. Kölgədə sən, gündə mən. İldə qurban bir olar. Sənə qurban gündə mən. Bu laylada isə ana öz körpəsinə hər gün qurban getməyə hazır olduğunu birmənalı şəkildə arzu və bəyan edir. Özü də bu arzunu ana könül nəğməsilə, milli muğamımız üstündə oxuyur. Təəssüflər olsun ki, bu gün analanmız öz körpələrini yatızdırmaq üçün ana laylasından, beşik nəğməsindən yox, 3 mxu dərmanmdan istifadə edirlər. Onlar ımudurlar ki, bu nəğməni uşaqlara oxumaqla, onlan mənəvi cəhətdən 509 saflaşdınr və fiziki cəhətdən sağlam edir. Çünki layla uşağın qanına işləyir, milli koloritin bünövrəsini qoyur. Həmin səda, bu xoş ahəng uşağın təxəyyülündə ömürlük yuva salır və onun yaddaşına əbədilik hopur. Yuxu dərmanı isə onun beynini zəhərləyir. Uşaq dərmanla yatmağa alışır ki, bu da gələcək də onun digər kimyəvi dərmanlann mütəmadi qəbul etməsinə şərait yaradu*. Bugün çox az ailələr tapılar ki, onların evində «Bayatılar», «Laylalan> kitabı olsun. Deməli, analanmız, balalanna layla oxumur, laylalar qəlblərdən silinir. «Laylalan> kitabından imtina etsək, deməli, milli-mənəvi dəyərlərimizdən billə-bilə uzaqlaşınq. Heç olmasa laylalanmızı digər milli mənəvi dəyərləri- mizlə əvəz edək. Yəni layla oxumağı bilməyən analanmıza muğam ifaçılannm lent yazılarmdan istifadə etməyi məsləhət görək. Məgər Xan Şuşinskinin «Şuşanın dağlan». Fatma Mehrəlıyevanm «Kəsmə şikəstəsi». Aşıq Şakirin «Şirvan şikəstəsi», Sara Qədimovanın «Qarabağ şikəstəsi». Zeynəb Xanlarovanın «Ana» mahnısı. Aşıq Ədalətin «Yanıq Kərəmi», Habilin «Segahı», Ramiz Quliyevin «Mahm»u ana laylası qədər əziz, həzin, lirik, ürəyəyatımlı, qəlboxşayan, ruha qida verən, insanı məftun edən və ləzzətli deyilmi?! Artıq bu məsələ ilə bağlı həyəcan təbili çalmağın vaxtı çatmışdır. Gənc analanmıza laylalar, bayatılar, oxşamalar, nazlamalar öyrətməyin yollanm axtarmalıyıq. Orta ümum- təhsil məktələrimizdə proqram materiallanmızda nəzərdə tutulan muğamlanmızın dinlənilməsi mərhələsini təşkil etməyin zəruriliyi barədə müvafiq orqanlar qarşısında məsələ qaldırmalıyıq. Muğam gecələrinin təşkili ilə əlaqədar dərindən düşünməliyik. Muğam gecələrinə uşaqlann, yeniyetmələrin, gənclərin apanimasını təşkil etməliyik. Heç olmasa muğam gecələrinin lent yazılarma məktəblilərin tamaşa etməsi üçün tədbirlər prlanı hazırlamalıyıq. Əslində muğam gecələrinin təşkili də problem olaraq qalır. Buna baxmayaraq bir sıra muğam korifeylərimiz belə gecələrin təşkilinə şəxsi təşəbbüsləri ilə olsa da cəhd edirlər. Belə gecələrdən biri görkəmli kaman ustası Habil Əliyev tərəfindən çox nadir bir formada təşkil olunmasını təqdirəlayiq hadisə hesab edirik. Bu sətirlərin müəllifi həmin muğam axşamında iştirak etmiş və bu tədbiri isə estetik tərbiyənin 510 kütləviliyinin təmin olunmasının ən mühüm amili hesab edərək, onun haqqında bir tədqiqat materialı hazırlayıb gələcək nəsillərə çatdırılmasını zəruri saymışdır. «Rast»ın interaktiv təqdimatının estetik dəyəri adlandırdığımız bu materialı ona görə tədris vəsaitinə daxil etməyi məqsədəuyğun hesab etdik ki, bu materialı oxuyan məktəblilər yeniyetmələr, gənclər və digər zümrələrdən olan adamlar xalqımızın milli-mənəvi dəyərlərindən biri olan muğamlarımızın necə qüdrətli bir estetik tərbiyə vasitəsi olduğunu qiymətləndirə bilsinlər. Bu materialdan həm orta ümumtəhsil, həm orta ixtisas, həm də ali məktəblərin musiqi məşğələlərində istifadə olunması yaxşı olardı. Yüklə 2,9 Mb. Dostları ilə paylaş:
|