92
olmalarına baxmayaraq, onlaрыn aшаьыdakы kиmи цmumи fяalиyyяt prиnsиpляrиni
ayыrmaq olar
1
:
1. Dюvляt suverenlиyи prиnsиpи. Bu prиnsиp aшaьыdakыlaрı nяzяrdя tutur:
- mиllи иqtиsadи maraqlar (mиllи иqtиsadиyyatыn vя daxиlи bazarыn tarazлы
иnkишafы,
mцtяrяqqи
struktur
dяyишиlиkляrиnиn
stиmullaшdырылmasы,
mиllи
иqtиsadиyyatын dцnya tяsяrцffat sиstemиnя sяmяrяlи иnteqrasиyası vя s.) nяzяrя
alынmaqla mцstяqиl xаrиcи иqtиsadи sиyasяt hяyatа keчиrmяk;
- beynяхalq иqtиsadи mцnasиbяtляr sahяsиndя baьlanılmыш mцqavиля vя
sazишляrdən иrяlи gяlяn юhdяlиklяrə qeyd-шяrtsиz яmяl etmяk;
- xarиcи иqtиsadи fяalиyyяtиn tяnzиmlяnmяsиnи hяyata keчиrяn mиllи
dюvляt orqanlarы sиsтemиnи formalaшdыrmaq (mиllи gюmrцk orqanlaрı vя s);
2. Xarиcи иqtиsadи fяalиyyяtля mяшьul olmaьыn azadлыьы prиnsиpи. Bu prиnsиp
xarиcи иqtиsadи fяalиyyяt ишtиraкчыlaры цчцн aшaьыdakы kиmи hцquqlarын tяmиn
edиlmяsиnи nяzяr dя tutur. Юlkя qanunverиcиlиyи иlя nяzяrdя tutulmuш hallar
иstиsna olunmaqla, юlkяnиn bцtцn шяхсляринин xarиcи иqtиsadи fяalиyyяtиn иstяnиляn
nюvц иля məшьул olmaq hцququ;
- xarиcи иqtиsadи яlaqяляrя (mяшьулиййят fomasынdan vя dиgяr яlamяtlяrиndяn
asılы olmayaraq) kюnцllц daxиl olmaq hцququ;
- xarиcи иqtиsadи fяalиyyяtdяn яldя olunmuш vasиtя sahиb olмаq, sяrяncam
vermяk vя иstиfadя etmяk hцquгу;
- baшга дювлятлярин яаризисиндя hяmиn dявлятлярин qanunlarнa uyьun olaraq
юz nцmayяndяlиkляrиnи aчmaq hцququ;
- mиllи vя beynялхалг qeyrи -hюkцmяt иqtиsadи tяшkиlat vя bиrlиkляrdя ишtиrak
етмяк щцгугу;
3. Xarиcи иqtиsadи fяalиyyяtиn иштиракчыларынын hцquqи bяrabяrlиyи vя onlara
mцnasиbяtdя ayrы-сeчkиlиk qoymama prиnsиpи. Бу prиnsиp aшaьыdakыlarы nяzяrdя
tutur:
- xarиcи иqtиsadи fяalиyyяtиn bцtцn subyektlяrиnиn (mцlkиyyяt formasından vя
dиgяr яlamяtlяrиndяn aslы olmayaraq) hцquq bяrabяrlиyи;
1
Авдокушин
Е.Ф. Международные экономические отношения, Москва, 2001
93
-
dюvlяtиn
xarиcи
иqtиsadи
fяalиyyяt
subyektlяrиnиn
hцquqlarын
mяhdudlaшdыrmaьa vя ayры -seчkиlиk qoymaьa yюnяldиlmиш hяr hansы bиr hяrяkяtиn
qadaьan edиlmяsи;
- xarиcи иqtиsadи fяalиyyяtиn hяr hansы bиr subyektи tяrяфинdяn
mяhdudlaшdыrыcы sиyasяtиn yol verиlmяzlиyи:
4. Qanunun alиlиyи prиnsиpи. Bu prиnsиp aшaьыdakыlaры nяzяrdя tutur:
- xarиcи иqtиsadи fяalиyyяtиn yalnыz дювлятин qanunlarы иlя tяnzиmlяnmяsи;
-xarиcи иqtиsadи fяalиyyяtиn bцtцn ишtиrakчылырыныn юz фяалиййятини hяyata
keчиrяrkяn dюvlяt qanunlaры иlя mцяyyяn olunmuш qaydalara rиayяt etmяk
vяzиfяsи;
- xarиcи иqtиsadи fяalиyyяtиn subyektbrиnя dюvлят qanunlarыnын mцяyyяn
etdиyиndяn яlverишsиz шяraиt yaradan qanunun qцввяlи aktlardan vя yerlи иdarяetmя
orqanlarынын aktlarынdan иstиfadя edиlmяsиnиn qadaьan edиlmяsи;
- xarиcи иqtиsadи fяalиyyяtиn subyektbrиnиn hцquqlarынын vя qanunи
maraqlaрынын дювлят tяrяfиndяn mцdafияsи.
5. Xarиcи иqtиsadи fяalиyyятин дювлят tяnzиmlяnmяsиndя иqtиsadи vasиtя vя
цsullara цстцнлцк verиlmяsи prиnsиpи. Bu prиnsиp bazar mцnasиbяtляrиnиn
tяbияtиndяn иrяlи gяlиr. Son onиllиkdя dцnyada baш verяn иctиmaи-sиyasи dяyишиlиkляr
dцnya tяsяrрцффat sиstemиnиn bцtövлянмяси vя beynялхаг иqtиsadи mцnasиbяtляринин
vahиd hцquqи, иnzиbatи vя tяшкиlatи texnиkи яsaslanмыш yaradыlmasнa zяmиn
yaratmышdыr kи, bu da ayrы-ayrы дювлятлярдя xarиcи иqtиsadи fяalиyyяtиn mиllи
tяnzиmlяnmя sиstemlяrиnя юз tяsиrини-эюстярир.
Aparыlan tяhlиl gюstяrиr kи, mцasиr дюврдя xarиcи иqtиsadи fяalиyyяtиn mиllи
tяnzиmлянмя sиstemляrи bиr sыra sяcиyyяvи xцsusиyyяtляр malиkdиr. Xarиcи иqtиsadи
fяalиyyяtиn mцasиr mиllи tяnzиmlяnmя sисteмlяrиnиn яn mцhцm xцsusиyyяtи onlarыn
mюhkяm hцquqи baza яsasынda formalaшmasыdыr. Beля kи, demяk olar kи, bцtцn
юlkяляrdя xarиcи иqtиsadи fяalиyyяtиn tяnzиmlяnmяsи bu sahяdя дювлятин иcra
hakиmиyyяtи orqanlarынын sяlahиyyяд hяdляrиnи vя xarиcи иqtиsadи fяalиyyяt
subyektbrиnиn hцquqи vя vяzиfяlяrиnи dяqиq mцяyyяn edяn qanunlara яsaslaныr.
Mцasиr дюврдя xarиcи иqtиsadи fяalиyyяtиn mиllи tяnzиmlяnmя sиstemlяrиnиn яn
94
mцhцm xцsusиyyяtlяrиndяn bиrи dя яksяr дювлятляриндя bu sиstemляrиn hцquqи,
иnzиbatи vя tяшkиlatи-texnиkи яsaslarынын uyьunlaшdыrыlmasы vя enerjиляшдирилмяси
hяmчиnиn tяnzиmlmяnиn hяyata keчиrlmя mexanиzmиnиn uzlaшдырыlmasыdыr. Харижи
иqtиsadи fяalиyyяtиn mцasиr mиllи tяnzиmlяnmя sиstemlяrиnиn sяcиyyяvи
хцсусиййятляриндян bиrи dя bu sиstemlяrиn yцksяk sяvиyyяdя texnиkи tяchиzatыdыr.
Xarиcи иqtиsadи fяalиyyяtиn mцasиr mиllи tяnzиmlяnmя sиstemляrиnиn sяcиyйяvи
xцsusиyyяtляrиndяn bиrи dя onlarын kompleks xarakter daшынmasыdыr. Bu юzцnцн
bиr-bиrиnи tamamlayan vя qarшылыглы яlaqяdя olan чoxsaylы tяnzиmlяnmя
vasиtяляrиndяn kompleks шяkиldя иstиfadя olunmasыны gюstяrиr. Xarиcи иqtиsadи
fяalиyyяtиn тянzиmlяnmя sиstemиndя иstиfadя olunan vasиtяляrи aшaьыdakы kиmи
quraшdыrыlыr
1
:
1. Иqtиsadи vasиtяляr: gюmrцk rцsumlaры, yыьымлар bяrabяrляшdиrиcи sяrhяd
vercиlяrи, mиllи ямtяя иstelahчыlarыna malиyyя yardымлаrы vя s.
2. Texnиkи vasиtяlяr: texnиkи norma vя standartlar, standartlara uyьunluьu
тяйинетмя цсуллары tяhlцkяsиzlиk qaydalarы vя normalarы, яmtяяlяrиn
sertиvиkatlaшdыrma sиstemlяrи, sanиtar- baytar normalarы, яtraf mцhцtцn
mцщавизяси иля baьlы tяdbиrляr vя s;
3. Mиllи иxracatçılara vя иxrac цчцн яmtяя иstehsal edяn иstehsalчыlarы йардым
tяdbиrbrи;
4. Valyuta-malиyyя tяdbиrlяrи: bank uчot dяrяcяsи vя borc faиzи иlя manaver
etmяkля mиllи valyuta тянзимлянмясиня tяsиr gюstяrmяk, valyuta mяhdudиyяtляrи vя
s. Dцnya тяжрцбясинин тящлили gюstяrир kи, xarиcи иqtиsadи fяalиyyяtиn иnzиbatи
tяnzиmlяnmя vasиtяlяrи yalныz fюvqəladя шяraиtdя effektlиdиr, normal иqtиsadи
иnkишaf шяraиtиndя иsя иnzиbatи vasиtяляrя иqtиsadи vasиtяlяr arasынdakы nиsbяt иqtиsadи
vasиtяlяrиn xeyиrиnя dяyишиr. Lakиn bu hal da xarиcи иqtиsadи fяalиyyяtиn
tяnzиmlяnmя vasиtяlяrиndяn konkret шяraиtиn tялябляри baxыmыndan kompleks
шяkиldя иstиfadя olunmasы daha mяqsяdя uyьуn sayыlыr.
1
Бондаренко Н.П. Таможенно-тарифное регулирование ВЭД. Издательство: МарТ, 2007 г.240 стр.
Dostları ilə paylaş: |