Azərbaycan Dövlət Mədəniyyət və İncəsənət universiteti

3-cü BLOK

1. 
   Klassizm ədəbi cərəyanı.Pyer Kornelin yaradıcılığı.
   

Pyer Kornelin yaradıcılığı -Fransız ədəbiyyatında klassisist faciənin ilk böyük nümayəndəsi Korneldir. Uzun və ziddiyyətli yaradıcılıq yolu keçən dramaturq gəncliyində barokko üslubunda yazmağa meyl göstərmiş və onun qalıqlarından qoca yaşlarına qədər xilas ola bilməmişdir. Yaradıcılığının ən kamil dövründə isə klassisist faciənin parlaq nümunələrini yaratmışdır. Kornel 1606-cı il iyun ayının 6-da Normandiyanın Ruanşəhərində varlı məhkəmə məmuru ailəsində anadan olmuşdur. Atasının Ruanda və onun ətraflarında mülkləri var idi. Pyer Kornelonun böyük oğlu idi. Kornel yerli yezuit kollecində oxumuş, sonra hüququ öyrənmişdir. 18 yaşında Ruanın vergilər silkinə qəbul edilən Kornel yaxşı natiq olmadığından özünü vəkilliyə o qədər də yararlı saymırdı. Boş vaxtlarında şeirlər yazırdı. 1632-ci ildə "Qarışıq şeirlər" adlı ilk şeir toplusunu nəşr etdirir. Bu şeirlərdən bir az əvvəl isə o, "Melita, yaxud saxta məktublar" adlı ilk komediyasını yazır. Bu komediyanın yazılması ilə ailə rəvayətində nəql edilir ki, guya Kornelin dostlarından biri onu öz sevdiyi qızla tanış edir. Qız Korneli öz əvvəlki sevgilisindən üstün tutub ona meyl edir. Kornel bu hadisənin komik cəhətini nəzərə alıb özünün ilk komediyasını yaradır. Parisdə Mondorinin truppası tərəfindən tamaşaya qoyulan bu komediya böyük müvəffəqiyyət qazanır. Bunun arxasınca Kornel "Klitandr", "Dul qadın", "Məhkəmə qalereyası", "Kral meydanı" və başqa komediyalarını yazıb onların oynanılmasına nail olur. Kornelin bu ilk əsərlərində faciələrində gördüyümüz ciddi siyasi məsələlər yoxdur, onların mövzusu şəxsi mənafe və məişət münasibətləri çərçivəsindən kənara çıxmır.

2)Jan Rasinin faciələri

✔️Jan Rasinin yaradıcılığı - XVI əsr Fransız ədəbiyyatının qabaqda gələn şairlərindən və faciə yazıçılarından olan Rasin yaxşı bir təhsil görmüşdür. Xüsusilə Yunan faciə şairi EURIPIDES (Öripid)dən təsirlənən Rasin, Fransız klassik tragediyasının inkişafında böyük rol oynamışdır. XIV Lui dövründə saray tarixçiliyi etmiş olan Rasin, əsərlərində Yunan mifologiyası, Fələstin tarixi və İngilis saraylarından seçilmiş mövzulara yer vermişdir. Rasin, əsərlərində ümumiyyətlə ehtiraslarına əsir olmuş kəslərə yer vermişdir.Tənzimat Dövründə yaşayan Türk ədəbiyyatçılar üzərində də əkili olan Racinenin, Andromaque (Andromak), Berenice (Berenis), Bajazet (Bayazıt), Iphigénie (İfijeni) və Phaidra (Fedra) adlı əsərləri məşhurdur.

3)Jan Batist Molyerin yaradıcılığı

✔️Jan Basit Molyer yaradıcılığı -Fransız dramaturqu, aktyor, teatr xadimi Jan Batist Molyer 1622-ci ildə Parisdə saray xidmətçisi Jan Poklenin ailəsində doğulmuşdur. 1639-cu ildə Klermon kollecini bitirmişdir. Dünyagörüşünə fransız materialist filosofu P.Qassendinin təlimi güclü təsir göstərmişdir. Gənc yaşlarında həyatını teatrla bağlamış, 1643-cü ildə "Parlaq teatr" truppasını yaratmışdır. Lakin Parisdə müvəffəqiyyət qazanmayan truppa 12 il (1645-1658) əyalət şəhərlərini gəzib dolaşmış, yalnız 1659-cu ildə xoşbəxt bir təsadüf nəticəsində paytaxta qayıda bilmişdir. Bu müddət ərzində Molyer xalq həyatını dərindən öyrənmiş, gələcək əsərləri üçün zəngin material toplamışdır. Yaradıcılığa truppası üçün xalq farsları səpgisində yazdığı şən əhval-ruhiyyəli komediyalarla ("Barbulyanın qısqanclığı", "Uçan təbib") başlamışdır.Xəsis", "Skapenin kələkləri", "Jorj Danden və yaxud aldadılmış ər", "Sqanarel", "Tartüf", "Don Juan və yaxud daş qonaq" və bir çox digər əsərləri onun şah əsərləridir.

4)Jan Batist Molyerin “Tartüf” əsərində dinin tənqidi

Əsər belə başlayır qulluqçusu Laurent, icra məmuru və yaşlı qadın, Orgonun anası Madam Pernel ikiüzlüdür. Hamısı xoşagəlməz əməllərini dindar çıxışlarla ört-basdır edir və başqalarının davranışlarını ayıq-sayıq izləyirlər. Orgonun evində yerləşir,burada sahibinin ən kiçik şıltaqlıqlarını təmin etməklə yanaşı, varlı bir varis olan qızı Marianne'yi də arvadı olaraq verməyə hazırdır. Orgone, ona xəyanət edən qutunun saxlanmasını ittiham sənədləri ilə etibar etmək də daxil olmaqla bütün sirləri gizlədir. Tartüf müvəffəq olur, çünki incə bir psixoloqdur; həssas Orgon qorxusu ilə oynayaraq, sonuncunu ona hər hansı bir sirri açmağa məcbur edir. Tartüf, məkrli planlarını dini mübahisələrlə ört-basdır edir. Gücünü yaxşı bilir və bu səbəbdən də xəsis instinktlərini cilovlamır. Marianne'yi sevmir, onun üçün yalnız qazanclı bir gəlindir, onu Tartüf"ün aldatmağa çalışdığı gözəl Elmira götürdü. Heç kimin xəbəri yoxdursa xəyanət günah deyil deyə kassuist düşüncəsi Elmiranı qəzəbləndirdi. Gizli bir yığıncağın şahidi olan Orgonun oğlu Damis cani ifşa etmək istəyir, lakin qüsurlu olduğu iddia edilən günahlara görə özünü böhtan və tövbə pozası alaraq yenidən Orgonu öz qoruyucusu edir. İkinci görüşdən sonra Tartüf bir tələyə düşəndə Orgon onu evdən qovduqda intiqam almağa başlayır, pis, pozğun və eqoist təbiətini tamamilə ortaya qoyur.

5)Jan Batist Molyerin “Xəsis” əsəri

Əhvalat Parisdə baş verir. Varlı və xəsis Harpaqonun iki övladı var: Kleant və Elis. Kleant anasıyla kasıb həyat tərzi yaşayan Marianla evlənmək istəyir, qızı Elis isə atasının qulluğunda duran Valerə aşiqdir. Uşaqlarının sevgi macəralarını bilməyən Harpaqonun fikri isə tam başqadır. O, uşaqlarının ikisini də varlı insanlarla evləndirmək istəyir. Marianı isə hiyləgər Frozin sayəsində özünə gəlin gətirmək istəyir. Atasının niyyətindən xəbərdar olan kimi Kleant təcili pul tapmağa çalışır, faizlə pul verən insanları araşdırmağa başlayır. Harpaqon isə oğurlanacağından qorxduğu qızıllarını sandığa qoyub baxçada basdırır.Harpaqon istəklərini həyata keçirmək üçün Marianı şam yeməyinə dəvət edir. Onunla birlikdə Frozin və qızını evləndirməyi düşündüyü Anselmi də çağırır. Kleant və Marian Frozindən onlara kömək etməsini istəyirlər. Frozinin fikrinə görə Harpaqonun Mariandan əl çəkməsi üçün varlı və adlı-sanlı bir qadınla rastlaşmalıdır. Həmin vaxt Harpaqon oğlunun Mariana etdiyi etirafları eşidir və evdə qiyamət qopur.Harpaqon istəklərini həyata keçirmək üçün Marianı şam yeməyinə dəvət edir. Onunla birlikdə Frozin və qızını evləndirməyi düşündüyü Anselmi də çağırır. Kleant və Marian Frozindən onlara kömək etməsini istəyirlər. Frozinin fikrinə görə Harpaqonun Mariandan əl çəkməsi üçün varlı və adlı-sanlı bir qadınla rastlaşmalıdır. Həmin vaxt Harpaqon oğlunun Mariana etdiyi etirafları eşidir və evdə qiyamət qopur.Qızıllarının yerində olmadığını görən Harpaqon evə polis çağırır və hamıdan şübhələndiyini deyir. Sandığı Kleantın xidmətçisi La Fleş tapıb sahibinə verir. Hər şeyi itirdiyini düşünən Valer öz həyat hekayəsini danışır və hekayənin sonunda Anselmin Valer və Marianın atası olduğu ortaya çıxır. Nəhayət, Harpaqon cehiz və toy xərcindən boyun qaçırmaq şərti ilə övladlarının sevdikləri insanlarla ailə həyatı qurmasına razı olur.

6)İ.V.Getenin yaradıcılığı

25 yaşında ədəbi məşhur olan Göte, "Gənc Verterin İztirabları" adlı ilk romanı (1774) ilə uğur qazandı və 1775-ci ilin noyabrında Veymara yerləşdikdən sonra ona 1782-ci ildə Saxe-Veymar şahzadəsi Karl Avqust tərəfindən zadəgan adı verildi. O, "Tufan və Həmlə" ədəbi cərəyanının erkən iştirakçısı idi. Göte Veymardakı ilk on ili ərzində şahzadənin şəxsi şurasının üzvü oldu, döyüş və əsas yol komissiyalarının başında oturdu, yaxınlıqdakı İlmenaudakı gümüş mədənlərinin yenidən açılmasına nəzarət etdi və Jena Universitetində bir sıra inzibati islahatlar həyata keçirdi. O, həmçinin Veymarın botanika parkının planlaşdırılmasına və Ducal Sarayının yenidən qurulmasına da öz töhfəsini verdi.
Götenin ilk böyük elmi işi olan "Bitkilərin metamorfozu" 1788-ci ildə İtaliyaya qastrol səfərindən qayıtdıqdan sonra nəşr olundu. 1791-ci ildə Veymar teatrının idarəedici direktoru təyin edildi və 1794-cü ildə dramaturq, tarixçi və filosof Fridrix Şiller ilə dostluğa başladı. Onun əsərləri 1805-ci ildə Şillerin ölümünə qədər premyerası idi. Bu müddətdə Göte "Vilhelm Meysterin təhsil illəri" adlı ikinci romanını, "Herman və Dorothea" adlı şeirini və 1808-ci ildə ən məşhur dram əsərinin (Faust) ilk hissəsini nəşr etdi. Onun Şiller, Yohann Gottlieb Fichte, Yohann Gottfried Herder, Alexander von Humboldt, Vilhelm fon Humboldt, Avqust və Friedrich Schlegel ilə 1790-cı illərdə etdiyi söhbətləri və müxtəlif ortaq səyləri birlikdə Veymar klassisizmi adlandırıldı. Götenin Veymara getməmişdən əvvəlki əsərlərinin ən əhəmiyyətlisi Götz von Berlichingen (1773) və romantizmin ilk dövrünü qeyd edən "fırtına və coşğu" dövründə ona bir yazıçı kimi böyük şöhrət qazandıran "Gənc Verterin iztirabları" idi. Həqiqətən də, Gənc Verterin İztirabları romantik hərəkata təkan verən "qığılcım" hesab olunur və hətta dünyanın ilk "bestseller"i adlandırıla bilər. Şiller ilə görüşmədən əvvəl Veymardakı illər ərzində "Vilhelm Meisterin təlimatçılığı"na başlamış, "İfigenie auf Tauris" (Taurisdə İfigeniya), "Egmont", "Torquato Tasso" və "Reineke Fuchs" dramlarını yazmışdır.

7)Fridrex Şillerin “Qaçaqlar” əsərinin əsas ideyası

Fridrix Şiller ilə ilk tanışlığım "Qaçaqlar" pyesi ilə oldu. Şiller bu pyesi 23 yaşında olarkən yazıb və bu dövrdə Almaniyada mürəkkəb siyasi münaqişələr dövrüydü. Ölkədə respublika yaradılması uğrunda mübarizə gedirdi və özbaşınalıq hökm sürürdü. Belə ki, bu əsərin bu dövrdə yazılması və mövzusunun da ölkədəki hadisələrə uyğun olması normaldır. Əsərin baş qəhrəmanı Karl Moor əslində bir qraf oğludur və hadisələrin gedişində qaçağa, oğruya çevrilir. O apardığı mübarizədə varlılardan qarət etdiklərini kasıblara paylayır. Əsərin ana xəttini millilik, doğma vətənə, kökə bağlılıq, azadlıq mübarizəsi təşkil edir. Karl öz daxili ziddiyyətləri, mürəkkəb xarakteri ilə mövcud ictimai siyasi şəraitlə razılaşmayan bir obrazdır. Karl'dan başqa pyesdən çox diqqəti cəlb eden obrazlardan biri də Karlin qardaşı Frans'dır. Bir-birinə zidd xüsusiyyətləri olan iki qardaş sanki yaxşılığın və pisliyin timsalı olaraq oxucuya təqdim edilir. Pyesin yeganə qadın obrazı isə Amaliyadır. Sevgisi, sadiqliyi ilə sevdiyim bir obraz oldu.️ Dünya ədəbiyyat tarixində Şiller insanların dostu, kimsəsizlərin müdafiəçisi kimi şöhrət qazanıb. Yaradıcılığı boyu məzlumların mənafeyindən çıxış edib, ədalətsizliyə biganə qalmayıb. Bu səbəbdən də yüksək təbəqənin tənqidlərinə məruz qalıb. Ən böyük etiraza isə sözsüz ki, “Qaçaqlar” dramı məruz qalıb. Mən Fridrix Şiller'in qələmini çox bəyəndim və Cəfər Cabbarlının möhtəşəm tərcüməsinin də rolu böyükdür.

8)Fridrex Şillerin “Məkr və Məhəbbət” əsərinin təhlili.

Ferdinand ordu mayoru və alman hersoq sarayında yüksək rütbəli zadəgan prezident fon Valterin oğlu, Luise Miller isə orta səviyyəli musiqiçinin qızıdır. Cütlük bir-birlərinə aşiq olur, lakin hər iki ataları onlara münasibətlərini bitirmələrini deyir. Prezident əvəzində oğlu Ferdinandı hersoqun məşuqəsi Ledi Milfordla evləndirməklə öz nüfuzunu genişləndirmək istəyir. Lakin Ferdinand atasının planına qarşı üsyan edir və Luizanı onunla qaçmağa razı salmağa çalışır. Prezident və onun katibi Vurm (Ferdinandın rəqibi) heç bir səbəb olmadan Luizanın valideynlərini həbs edərək məkrli plan qururlar. Luise, Hofmarschall von Kalb-a yazdığı sevgi məktubunda bildirir ki, o, yalnız ölümlə valideynlərini azad edə bilər. Luise də bu məktubu öz iradəsi ilə yazdığını (əslində ona məcbur edildiyini) bildirmək üçün Allaha and içməyə məcbur olur. Bu məktub Ferdinana sızdırılır və qəsdən onda qısqanclıq və intiqamçı ümidsizlik oyadır. Luise intihar edərək, Ferdinanddan əvvəl ölərək və sevgilərinin məsumluğunu bərpa edərək andından azad olmağa çalışır, lakin atası cütlüyə kütləvi mənəvi və dini təzyiqlər edərək buna son qoyur. Bu o deməkdir ki, ona qarşı irəli sürülən ittihamlara qarşı yalnız susmaq və andın tələb etdiyi yalan var. Luise ölümlə gizliliyindən azad olur, Ferdinana intriqanı açır və onu bağışlayır və Ferdinand ölüm anında atasına əlini uzatır və prezident bunu oğlunun bağışlanması kimi şərh edir. Alt süjetdə Ledi Milford orta və yuxarı siniflər arasında bir mövqedə, Ferdinanda aşiq olaraq göstərilir. O, Luizanın Ferdinanda olan saf və sadə sevgisi ilə qarşılaşır. Ledi Milfordun ona olan sevgisinə baxmayaraq, onlar evlənmək və saray dünyasından uzaqlaşmaq niyyətindədirlər.
Əsərin ideyası-İntriqa və Sevgi Sturm und Drang dövrünə aiddir və burjua faciəsi kimi təsnif edilir , Gotthold Ephraim Lessing- ə aid olan bir janr - Lessinqin öz Emilia Galotti ona əsas təsir göstərir. Faciə əvvəllər Ständeklausel və ya “əmlak bəndi” vasitəsilə zadəganlarla məhdudlaşırdı , lakin Lessinq janrı onu alman orta təbəqələrinin dünyasına açdı. İntriqa və Sevgionun dominant motivi olaraq orta sinif qüruru və aristokratik snobçuluqda orta siniflər və zadəganlar arasında qarşıdurma, mərkəzində ümumbəşəri insanlıq, açıq siyasi şikayətlərlə ittiham olunur. Bu əsərdə fərdi maraqlar, subyektiv hisslər və sinfi sıxışdırılmış cəmiyyətin məhdudiyyətlərindən azad olmaq tələbi personajlar üçün güclü hərəkətvericidir və son nəticədə fəlakətə gətirib çıxarır. Şiller, Şarlotta fon Volzogenə olan məhəbbəti ilə ( Kerolin fon Volzogenin bacısı – Karolin sonradan Şillerin arvadı olacaq Şarlotta fon Lenqefeldin bacısı idi ) məhəbbətindən, siniflər arasında məhəbbətin əzabından şəxsən xəbərdar idi.