Azerbaijan-ngps

---

39
Fəsil 2
Qətlsiz Cəmiyyət üçün İmkanlar 
Əgər biz alternativləri tətbiq tmək qərarına gəliriksə 
artıq zorakılıq erasını bağlamaq üçün kifayət qədər 
bacarıqlara malik olmalıyıq.
  
David N. Daniels və Marshall F. Gilula 
Filosofiya şöbəsi, Stanford Universiteti, 1970 
Qətlsiz cəmiyyətin mümkünlüyünü düşündürən hansı əsaslardır? 
Nəyə görə insanların həyata bəşəri olaraq hörmətlə yanaşması fikri 
alqışa layiq sayılır?
Qətl törətməyən İnsan Xüsusiyyəti 
Baxmayaraq ki, biz mənəvi əsaslardan başlaya bilərdik, əvvəl tam 
dünyəvi faktları nəzərdən keçirək. Əksər insanlar öldürmür. Bütün 
insanlardan hazırda yaşayanlar, və ümumən bütün zamanlarda nə vaxtsa 
yaşamış insanlardan yalnız azlıqlar qatil olmuşlar. İstənilən cəmiyyətin 
qətl statistikasını nəzərdən keçirin. 
Həmçinin müharibədə qətlləri nəzərdən keçirin. Dünyanın hərbi və 
etnoqrafiya muzeyləri bəşəriyyətin yarısı olan qadınların, əsas döyüş 
qatilləri olduğu aydınlığı ilə sübut edir. İsbat edilmişdir ki, o qadınların 
bir qismi müharibələrdə və inqilablarda mübarizə aparmış,bir qismi 
cəmiyyət qadınınları olaraq və hətta uşaqlar da dini mərasimlə əlaqədar 
olan işgəncəsində, bəziləri məğlub edilən düşmənlərin qətlində iştirak 
etmiş və başqa biriləri də müasir orduya öldürmək üçün işə cəlb edilirlər. 
Ancaq əksər qadınlar nə döyüşçü və nə də hərbi qatill olmamışdır. Buna 
uyğun olaraq kişilərin döyüşçü kimi azlıq təşkil etməsi. Kkişilərin yalnız 

---

40
az qismi faktiki olaraq müharibələrdə vuruşur. Bunlardan da yalnız az 
qisi bilavasitə öldürür. Qatillər arasında, təcrübələrə əsasən, əksəriləri 
boyun qaçırir və sonradan öldürdüyü üçün peşiman olduğunu deyir. 
Bəlkə də yalnız iki faiz peşmanlıqsız dəfələrlə öldürə bilər. Necə ki, 
Polkovnik-leytenant Deyv Grossman müharibədə öldürməkdən kişilərin 
boyun qaçırmasını əsas icmalında izah edir, "Müharibə elə bir ətraf 
mühitdir ki, onda iştirak edənlərin 98 faizini psixoloji cəhətlən məhrum 
edir. Müharibədə dəli olmayan 2 faiz görünür, döyüş meydanına 
gəlməkdən əvvəl (Grossman 1995: 50) dəli, təcavüzkar psixopatlar 
olmuşlar". Beləliklə insanların siyasət elmi ehtimalına zidd olaraq 
təbiətən qatil olaraq doğulur, hərbi təlimlərin prinsipcə məqsədi 
"şəxslərin daxilən öldürmək müqavimətinə üstün gəlmək " –dir (295). 
İnsan nəsli sonradan qətlsizliyin mümkünlüyünə şahid olur. Əgər 
insanlar təbiətən qatillər idisə, əgər hətta bəşəriyyətin yarısı labüddən qatil 
idisə, o zaman onun müxtəlif formalarında ailə mövcud ola bilməzdi. 
Atalar anaları öldürərdi; analar ataları; valideynlər uşaqları; və uşaqlar 
valideynləri. Bunların hamısı baş verir , ancaq onlar bəşəriyyətin taleyini 
həll edən təbii qanununu təşkil etmirlər. Əgər bu elə idisə, dünya əhalisi 
çoxdan yox olmağa doğru meyl edərdi. Əksinə,dəhşətli maddi 
məhrumiyyətlərə və hədsiz dərəcədə israfçılığa baxmayaraq insan ailəsi 
davamlı yaradıcılığa və görünməmiş miqyasda həyatın inkişafına nail 
olmuşdur. 
Qətlsiz qlobal tapmacanın cavabını tpmaq və həllində uğurlu cəhdlər 
üçün bəşəriyyətdə ümumən yaşamış insanların sayını, onlardan nə 
qədərinin qatil olub, nə qədərinin isə olmadığını hesablamaq lazımdır. 1 
milyon B.E.Ə-dən B,E 2000ə dək tam insanların sayı 91 100 000 000 
olmuşdur. (Keyfitz 1966-nı Həftə-nin1996-ci ili ilə kombinasiya edərək: 
37, Ramseyin 1999 il təkrar kalkulyasiyasına əsasən). Əgər biz 
Rummelin müharibəsini və beş yüz milyon democid ölümlərini üfürüb 
şişirdəriksə, hər kəsin ayrıca qatil tərəfindən öldürüldüyü və bu sayı altı 
ilə əsassız olaraq çoxaltsaq, o zaman 1 000 B.E.Ə-dən əvvə 3 000 000 
000 qatili olduğunu səhvən güman edərik. (1 milyon B.E.Ə-dən ədədlər 
çatmayır). Ancaq hətta bu bu üfürüb şişirdilən əsassıs hesablama özü 
belə son olaraq ən azı doxsan beş faiz insanın gətl törətmədiyini deyir. 
Birləşmiş Ştatlar müasir qətli normaları təxminən əhalinin 100 000 

---

41
adamına 10 nəfərin düşdüyünü deyərək, təxminən .01 faiz insanın hər il 
qətl törətdiyini bildirir. Həyata sui-qəsdlər də daxil olmaqla (274.6 nəfər 
100 000 nəfərə, 2008-ci ildə) bu kimi bütün ağırlaşdırıcı halları da 
saysaq, faktiki tam .284 faiz Birləşmiş Ştatların mövcud əhalisinə .274 
faiz də əlavə edilərsə, bütün bu insanlar qatilliyə cəhd edənlərin sayıdır. 
Ola bilsin ki, iki və ya hətta bir faizdən az müdrik sayılan adamlar öz 
insan yoldaşlarının qatilləri olmuşlar. Müəyyən cəmiyyətlərdə, əlbəttə, 
qatilliyin faizi mədəniyyətə və eraya (Keeley 1996) müvafiq olaraq çox 
dəyişə bilər. Hər halda bəşəriyyətin sağ qalması və davamiyyəti insan 
təbiətinin yaşamaq qabiliyyətinin öldürmə qabiliyəti üzərində 
hakimiyyəti səbəbindən baş tutmuşdur. 
Ruhanilik-mənəviyyat kökləri
Qətlsiz cəmiyyətin reallaşdırılmasının mümkünlüyü əsaslar 
bəşəriyyətin dini ənənələrindən bəhrələnir. Bu da bir təsadüfdür ki, dinlər 
insanı qurban verən rituallardan başlayaraq, genosiddən də dəhşətli nüvə 
müharibəsi kimi (Tompson, 1988) insan qurbanlarına da haqq 
qazandırmağa çağırmışlar. Buna baxmayaraq, Tanrının, Yaradanın, Böyük 
Ruhun çaqırış prinsipi "Ey insan, mənim sözümü eşid! Başqa insanı tap və 
onu öldür!" deyil, "Həyata Hörmət Et! Öldürmə!"- mənasında-idi.  
Gətldən imtina barədə təlimatlar dünyanın bütün mövcud dini 
inamlarında tapıla bilər. Məhz buna görə Maks Veber öldürməyə gələndə 
siyasi imperativ ilə uyğun olmayan dini öhdəliyi zəruri hesab edir. 
Caynizm və İnduizm qeyri-zorakılıq prinsipi paramo dharmasının (zor 
işlətmədən imtina həyatın ali qanunudur) təlimatını bölüşür. Buddizmin 
birinci andı "həyata qəsd etməkdən çəkinməkdir". İudaizm, Xristianlıq və 
İslam "Siz öldürməməlisiniz" ilahi vəsiyyətləri bölüşürlər. Ən qədim 
Yəhudi təlimlərindən biri, "bir şəxsin həyatını qorumaq, çox sayda 
insanların xilas edilməsinə bərabərdir. Bir şəxsin həyatını məhv etmək, 
bütün dünyanı dağıdmaq deməkdir" (Eysendras: 144). Bu təlimin kökü, 
baxmayaraq ki, təhsil ilə olsa da İslamda davam etdirilir: "Kimsə insanı, 
ölkədə korrupsiyanı yaydığı üçün və ya qətl törətdiyinə görə hallar istisna 
olmaqla, öldürürsə, by onun bütün insanlığı öldürməyinə bərabərdir; və 
kim isə bir həyat xilas edərsə o, bütün insan nəslini xilas edər (Əl Qur'an 
5:32). İudaizmin, Xristianlığın və İslamın təlimlərini verməkdə təşəbbüs 

---