30
Faydalı model
Faydalı model nədir?
“Faydalı model”in hüquqi tərifi istehsal
vasitələri, istehlak
malları və ya onların komponentlərinin (əgər onların funksional
xüsusiyyətləri faydalıdırsa və ya praktik üstünlükləri vermək
üçün nəzərdə tutulmuşdursa) konstruktiv həll variantı mənasını
kəsb edir. Faydalı model ixtiraya bənzərdir, lakin faydalı modelə
qoyulan tələblər ixtiraya münasibətdə daha yumşaqdır. Bu
səbəbdən faydalı modelə bəzən “xırda ixtira” və ya “innovativ
patent“ deyilir
Faydalı modelin üstünlükləri hansılardır?
Faydalı modelin praktiki üstünlüklərini əl ilə görülən
işlərin yüngülləşdirilməsi, sanitar-gigiyenik və ya psixofi ziki iş
şəraitlərinin yaxşılaşdırılması, vaxta qənaət edilməsi və s. kimi
işlərdə görmək olar.
Faydalı modelin qorunma müddəti 10 il təşkil edir, yəni
faydalı modelin istifadəyə başlandığı tarixdən etibarən 10 il
ərzində faydalı modeldən istifadə üçün hüquq sahibinin razılığı
tələb olunur. “İstifadə” dedikdə, patentləşdirilmiş faydalı
modelin istifadə olunduğu istənilən məhsulu bazara çıxarmaq,
habelə patent ilə qorunan tətbiqi prosesin istifadəsi başa
düşülür.
Faydalı model nə üçün mühafi zə edilməlidir?
İxtiraçının hüquqların adına təsdiq olunması və faydalı
modelin digər üstünlüklərindən yararlanmaq üçün faydalı
modelin qeydiyyata alınması zəruridir.
Heç bir müdafi ənin olmaması
Dövlətin maraqlarına, insanlığa və ya mənəviyyata
zidd olan faydalı modellərə hüquqi qorunma şamil edilmir.
Həmçinin birmənalı şəkildə proseslər, maddələr (cisimlər),
mikroorqanizm ştammları (xəstələnmiş heyvan ya insan
31
orqanizmindən saf mikroorqanizm kulturu), bitki növləri
və ya heyvan hüceyrələri, həmçinin elmi nəzəriyyələr,
riyazi metodlar, bədii konstruktiv əsərin (layihənin) nəticəsi,
təşkilatçılıq metodları, əqli fəaliyyət və işgüzar fəaliyyət və
müəyyən oyunları oynamaq üçün qaydalar və metodlar,
alqoritmlər və kompyuterlər üçün proqramlar, informasiyanın
təqdim edilməsi metodları, simvollar, cədvəllər (qrafi klər) və
qaydalar, torpaq meliorasiyası, bitki müxtəlifl iyi və heyvan
cinsləri, xəstəliklərin diaqnostikası üçün metodlar, insanların
və ya heyvan orqanizmlərinin terapiya və cərrahiyyə metodları
və s. daxil olmaqla onlarda yeni məqsədlər üçün istifadə
edilməsi nəzərdə tutulan faydalı modellər qorunmur.
Qorunmanın tələbləri
Faydalı modellər aşağıdakı hallarda qoruna bilər:
Faydalı model yeni olduqda. “Yeni” dedikdə, heç bir
oxşar faydalı modelin ərizənin qeydə alınmasından əvvəl nəşr
edilməməsi və mövcud olan məlumatda onun əhəmiyyətli
xüsusiyyətlərinin naməlum olaraq qalması nəzərdə tutulur.
Sənayedə tətbiq oluna bilən olduqda. “Sənaye baxımından
tətbiq edilə bilən” dedikdə, məhsulun təkrar istehsalı və onun
sənaye, habelə iqtisadiyyatın hər hansı sahəsində istifadə
oluna bilməsi nəzərdə tutulur.
Beynəlxalq Qeydiyyat: Madrid Sistemi
Bu prosedur Azərbaycan Respublikasının “Əmtəə
nişanları və coğrafi göstəricilər haqqında” Qanununa əsasən
sahibkarlara Madrid Sazişi və Madrid Protokolu adlandıran
beynəlxalq sazişlərə tərəf olan ölkələrdə və ya təşkilatlarda
əmtəə nişanının qeydiyyatına imkan verir. Mühafi zənin
başqa ölkələrə genişləndirilməsi Azərbaycan Respublikası
Standartlaşdırma, Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Komitəsi
vasitəsilə edilə bilər.
32
Əmtəə nişanı, Texnologiya və Patent Axtarışları
ƏM Reyestrləri ilkin informasiya mənbəyi sayılır
Əqli mülkiyyət hüquqlarının reyestrləri külli miqdarda
informasiyaların daxil edildiyi nəhəng məlumat bazaları
sayılır. Dünyanın texniki informasiyalarının təxminən 80%-nin
toplandığı 74 milyondan yuxarı patent sənədlərini bir araya
gətirir və hər hansı informasiya məlumat axtarış sistemlərindən
istifadə etməklə çıxarıla və tərcümə edilə bilər, bu isə onu
kommersiya, marketinq və hüquqi məsələlərdə strateji qərarın
qəbul edilməsi üçün qiyməti olmayan və çox dəyərli bir resursa
çevirir.
Azərbaycanda əmtəə nişanı və patent axtarışları
qeydiyyata alına obyektlərə dair hüquqların pozulması faktını
müəyyən edə bilər. Azərbaycanda həmçinin patent ərizələrini
yoxlamaq (qabaqçıl texnika səviyyəsinin məcburi olmayaraq
tədqiq edilməsi tələbinə baxmayaraq) və ya əmtəə nişanını
qeydiyyatdan keçirmək üçün prosedurlar mövcuddur.
Məhdud (dar) təyinatlı axtarışlar (məs. müəyyən məhsul
istehsalı sektorunda qeydə alınmış əmtəə nişanlarının cari
vəziyyətinin öyrənilməsi üçün) çıxılmaz vəziyyətə salmadan
və yüksək keyfi yyətli məmulatın saxtalaşdırılmasından
uzaqlaşdırmaqla elmi tədqiqat, layihə-tikinti işləri və ya dizayn
yaradıcılığındakı iş proseslərini yüngülləşdirə bilər.
Axtarışlar həmçinin rəqabətə və ya müəyyən sektora
nəzarət və ya onun analiz edilməsi, habelə tendensiyaların
müəyyən edilməsində özünü göstərir.
Əmtəə nişanları və coğrafi göstəricilər
Əmtəə nişanları nə üçün qorunmalıdır?
Hər hansı əmtəə nişanı əmtəə və ya xidmətin identifi kasiya
olunmasında bilavasitə rol oynayan əsas elementdir. Bu
səbəbdən, əmtəə nişanı qiymətli kapital sayılır və onun bazarda