Ayrı-seçkilik әleyhinә Avropa hüququ üzrә mәlumat kitabı

3.3.1.2. Konvensiyada nəzərdə tutulan
hüquqların əhatə dairəsi 
14-cü Maddənin tətbiqi zamanı AİHM, AİHK-in əhatə dairəsini geniş təfsir
edib:
• İlkin olaraq, AİHM açıq şəkildə bəyan edib ki, maddi hüququn birbaşa
pozuntusu olmadığı hallarda belə, Məhkəmə şikayətlərə maddi hüquq ilə
birlikdə götürülmüş 14-cü Maddə əsasında baxacaq;
86
• İkincisi, o, müəyyən edib ki, AİHK-in əhatə dairəsi təmin olunan hüquqlar
siyahısından kənara çıxır. Bu səbəbdən, işin faktlarının AİHK ilə müdafiəsi
nəzərdə tutulan məsələlərə aid olması yetərli ola bilər. 
Məsələn, Zarb Adami Maltaya (Zarb Adami v. Malta) qarşı işdə ərizəçi
andlılar  məhkəməsi  üzvləri  (juri)
87
xidmətinə  çağırılmış  kişilərin
sayının çox olması ilə qeyri-proporsionlallığın yaranmasına görə cinsi
ayrı-seçkilikdən  şikayət  etmişdi. AİHK-in  4(2)-ci  Maddəsi  məcburi
əməyi qadağan edir. 
Lakin,  Maddə  4(3)(d)  qeyd  edir  ki,  “normal  vətəndaş  öhdəlikləri”
özündə  “məcburi  əməyi”  ehtiva  etmir.  Buna  baxmayaraq,  AİHK
müəyyın edib ki, bu Maddə ilə “normal vətəndaş öhdəlikləri” əhatə ol-
unmasa da (başqa sözlə AİHK juri xidmətindən azad edən hüquq
təyin  etmir),  işin  faktları  bu  hüququn  əhatə  dairəsinə  düşüb.
Əsaslandırma olaraq göstərilib ki, “normal vətəndaş öhdəliyi” ayrı-
seçkilik şəraitində tətbiq edildiyi zaman “qeyri-normal” ola bilər.
Misal:  E.B.  Fransaya  qarşı (E.B.  v.  France)  işdə,  yerli  hakimiyyət
orqanları öz partnyoru ilə yaşayan lezbiyanın övladlığa götürməklə
bağlı şikayətini qəbul etməkdən imtina edib.
88
Ərizəçi 8-ci Maddənin
14-cü Maddə ilə birlikdə pozulduğunu iddia edib. AİHM qeyd edib ki,
72
Ayrı-seçkilik əleyhinə Avropa hüququ üzrə Məlumat kitabı
_____________________________________
86. Bax, məsələn, AİHM, Sommerfekd Almaniyaya qarşı( ECtHR, Sommerfeld v. Germany [GC] (No.
31871/96), 8 July 2003.)
87. AİHM Zarb Adami Maltaya qarşı (No. 17209/02), 20 İyun 2006. (ECtHR, Zarb Adami v. Malta (No.
17209/02), 20 June 2006.)
88. ECtHR, E.B. v. France [GC] (No. 43546/02), 22 January 2008.

---

bu hadisədə ondan 8-ci Maddənin pozulması ilə bağlı qərar qəbul
etmək xahiş edilməyib, belə ki, 8-ci Maddə nə ailənin qurulması, nə
də övladlığa götürmə ilə bağlı məsələləri tənzimləmir. Bununla belə,
AİHM qeyd edib ki, ayrı-seçkiliklə bağlı şikayət AHİK-də nəzərdə tu-
tulan hər hansı bir hüquqa aid olmasa belə, hər hansı xüsusi hüququn
əhatə dairəsinə düşə bilər. Məhkəmə müəyyən edib ki, Fransa milli
qanunvericiliyində  övladlığa  götürmə  ilə  bağlı  xüsusi  hüquq
olduğundan faktlar şübhəsiz 8-ci Maddənin əhatə dairəsinə düşür.
İşin faktları əsasında o, həmçinin müəyyən edib ki, ərizəçinin cinsi
oriyentasiyası  hakimiyyət  orqanlarının  onun  övladlığa  götürmə  ilə
bağlı müraciətindən imtina etməsinə təsir edib, bu isə ərizəçiyə qarşı
milli  hüquqla  övladlığa  götürməyə  icazə  verilən  digər  şəxslərlə
müqayisədə ayrı-seçkilik xarakterli münasibət idi.
Misal: Sidabras və Džiautas Litvaya qarşı (Sidabras and Džiautas v.
Lithuania) işdə ərizəçilər iddia edirdilər ki, Dövlət tərəfindən onların
dövlət  qulluğunda  və  bəzi  özəl  xidmət  sahələrində  işləməsinə
məhdudiyyətin qoyulması, onların şəxsi həyatına hörmət hüququnun
pozulmasına səbəb olub.
89
AİHK işləmək hüququna zəmanət vermir.
Bununla  belə,  AİHM  bu  şikayətin  8-ci  Maddənin  əhatə  dairəsinə
düşdüyünü  aşkar  etdi.  Buna  səbəb  hökumətin  bu  addımının
“ərizəçilərin kənar dünya ilə əlaqələrinin genişləndirilməsinə ziyan
vurmasına,  bunun  isə  onların  yaşayışını  maddi  cəhətdən  təmin
etməsində böyük çətinliklər yaratmasına və bunun nəticəsində şəxsi
həyatlarının sarsılması ilə nəticələnməsinə səbəb olması idi”
90
Misal: Karson və başqaları Böyük Britaniyaya qarşı (Carson and Oth-
ers  v.  UK)  işdə  ərizəçilər  şikayət  etmişdilər  ki,  Böyük  Britaniya
hökuməti onlara qarşı yaşayış yeri ilə bağlı ayrı-seçkilik törədib, belə
ki, onların aldıqları təqaüdün Britaniyada və ya Britaniyanın ikitərəfli
müqavilə  bağladığı  ölkələrdən  birində  yaşayan  digər  təqaüdçülər
üçün  nəzərdə  tutulmuş  qaydada  artım  məqsədi  ilə  nəzərdən
keçirilməsindən imtina edib.
91
AİHM müəyyən etdi ki, AİHK-inn sosial
sığorta  və  pensiya  ödənişləri  üzrə  heç  bir  hüquq  nəzərdə  tutma- 
73
Avropa ayrı-seçkilik əleyhinə hüququnun əhatə dairəsi
_____________________________________
89. ECtHR, Sidabras and Džiautas v. Lithuania (Nos. 55480/00 and 59330/00), 27 July 2004
90. Yenə də orada, paraq. 48
91. ECtHR, Carson and Others v. UK [GC] (No. 42184/05), 16 March 2010

---

masına baxmayaraq, dövlətin özünün belə hüquq yaradan norma
müəyyən etməsi mülkiyyətlə bağlı maraqların yaranmasına səbəb ola
bilər ki, bu maraqlar da 1 saylı Protokolun 1-ci Maddəsi ilə müdafiə
oluna bilər.
AİHM  dövlət  müavinətlərinin  ödənilməli  olması  ilə  bağlı  çoxsaylı  digər
işlərdə də oxşar qaydada hesab etdi ki, həmin işlər,  ya 1 saylı Protokolun
1-ci  Maddəsinin
92
(mülkiyyət  hesab  edilərsə),
93
ya  da  14-cü  Maddənin
tətbiq edilməsi məqsədi ilə 8-ci Maddənin (çünkü bu ailə və ya şəxsi həyata
təsir edir)
94
təsiri altına düşəcək. Bu, xüsusən 3.2 Fəsildə müzakirə edilən
vətəndaşlıq zəminində ayrı-seçkilik ilə əlaqədar işlərdə daha önəmlidir,
belə ki, Aİ hüququ bu sahədə daha cox qadağan edicidir.
3.3.1.3. 12 saylı Protokol 
12 saylı Protokol qanunla müəyyən edilmiş hüquqlardan istifadə üzrə ayrı-
seçkiliyi qadağan edir ki, bu da yalnız AİHK-da qeyd edilən hüquqlarla
məhdudlaşan  14-cü  Maddənin  əhatə  dairəsindən  genişdir.  Avropa
Şurasının İzahat Hesabatının bu terminlərin təfsiri ilə bağlı Şərhində qeyd
edilib ki, aşağıdakı hallarda bu müddəa ayrı-seçkilik hesab olunur:
i.    xüsusilə  milli  hüquqla  şəxsə  verilmiş  hər  hansı  hüquqdan  istifadə
zamanı;
ii. milli qanunverciliyə əsasən vəzifəli şəxsin  öhdəliklərindən asılı olan
hüquqlardan istifadə, yəni milli qanunvericiliyə əsasən vəzifəli şəxsdən
müəyyən şəkildə davranmaq tələb edildiyi hallarda;
74
Ayrı-seçkilik əleyhinə Avropa hüququ üzrə Məlumat kitabı
_____________________________________
92. 1saylı Protokolun, 1-ci Maddəsinin tam izahı AŞ-nın Hüquq mütəxəsisləri üçün internet səhifəsindn
əldə oluna  bilər: Grgić, Mataga, Longar və Vilfan, “AİHK üzrə Mülkiyyət Hüququ” İnsan Hüquqları üzrə
Məlumat kitabı No. 10, 2007, internet səhifədə var: www.coehelp.org/mod/resource/view.
php?inpopup=true&id=2123.”(‘The right to property under the ECHR’, Human Rights Handbook, No. 10,
2007, available at: www.coehelp.org/mod/resource/view. php?inpopup=true&id=2123.)
93. Məsələn, AİHM, Stec və digərləri  Böyük Biritaniyaya qarşı [GC] (Nos. 65731/01 və  65900/01), 12
Aprel 2006 ( pensiya ödənişləri və əlillik üzrə  müavinət); AİHM, Andrejeva.Latviyaya qarşı [GC] (No.
55707/00), 18 Fevral 2009 (əlillik üzrə müavinət); AİHM, Gaygusuz Avstriyaya qarşı (No. 17371/90), 16
Sentyabr 1996 (işsizlik üzrə müavinət) 
94. Məsələn AİHM, Weller Macarıstana qarşı (No. 44399/05), 31 Mart 2009 (uşaqlı ailələrə dəstək üzrə
sosial sığorta ödəmələri) 

---