Ayrı-seçkilik әleyhinә Avropa hüququ üzrә mәlumat kitabı

ERRC/Interights/MPG Strategic Litigation of Race Discrimination in Eu-
rope: from Principles to Practice (Nottingham, Russell Press, 2004), Annex
5.
European Network of Legal Experts in the Non-Discrimination Field, The
Limits and Potential of the Concept of Indirect Discrimination (Luxembourg,
Publications Office, 2008). 
European Network of Legal Experts in the non-discrimination field, Beyond
formal  equality:  positive  action  under  Directives  2000/43/EC  and
2000/78/EC (Luxembourg, Publications Office, 2007) – also available in
French and German. 
European Network of Legal Experts in the non-discrimination field, Age
discrimination and European Law (Luxembourg, Publications Office, 2005)
– also available in French and German. 
European Network of Legal Experts in the non-discrimination field, Reli-
gion and Belief in Employment (Luxembourg, Publications Office, 2006) –
also available in French and German. 
Fredman, Discrimination Law (Oxford, Oxford University Press, 2002),
Chapter 4. 
Heyden and von Ungern-Sternberg, ‘Ein Diskriminierungsverbot ist kein
Fördergebot  –  Wider  die  neue  Rechtsprechung  des  EGMR  zu Art.  14
EMRK’, Europäische Grundrechte-Zeitschrift (2009). 
Interights,  Non-Discrimination  in  International  Law  (London,  Interights,
2005), Chapters 3 and 4. 
Marguénaud,  ‘L’affaire  Burden  ou  l’humiliation  de  la  fratrie  :  Cour  eu-
ropéenne des droits de l’homme (Gde Ch.), Burden et Burden c. Royaume
Uni, 29 avril 2008’, 20 Revue trimestrielle des droits de l’homme, (2009) 78. 
Mowbray, The Development of Positive Obligations under the European
Convention on Human Rights by the European Court of Human Rights
(Oxford, Hart Publishing, 2004), Chapter 7. 
Schiek, Waddington and Bell (eds.), Cases, Materials and Text on National,
Supra¬national and International Non-Discrimination Law (Oxford, Hart
Publishing, 2007), Chapters 2, 3 and 7.
65
Ayrı-seçkiliyin kateqoriyaları və ondan müdafiə vasitələri

---

66
Ayrı-seçkilik əleyhinə Avropa hüququ üzrə Məlumat kitabı

---

3
Ayrı-seçkilik əleyhinə Avropa  
hüququnun əhatə dairəsi
3.1.    Giriş
Ayrı-seçkilik  əleyhinə  Avropa  hüququ    birbaşa  və  dolayı  ayrı-seçkiliyi
qadağan etsə də, bu qadağa müəyyən məzmun (kontekst) çərçivəsində
mövcuddur. Avropa İttifaqı hüququnda ayrı-seçkilik əleyhinə hüquq məhz
daxili bazarın funksionallığını artırmaq üçün qəbul edildiyindən, məşğulluq
sahəsi üzrə məhdudlaşmışdılar. 2000-ci ildə İrqi Bərabərlik Direktivinin
təqdim olunması ilə bu sahə, mal və xidmətlər və dövlətin sosial təminat
sisteminə çıxışını da əhatə etdi. Belə ki, iş mühitində bərabərliyin təmin
edilməsi  zəruri  idi,  məhz  bu,  məşğulluq  sahəsinin  inkişafına  təsir  edə
bilərdi. Mal və Xidmətlər üzrə Gender məsələlərinə yönəlmiş direktiv bu
sahə üzrə bərabərliyin cinsi bərabərlikdən çıxaraq və genişlənərək mal və
xidmətlər üzrə də bərabərliyi əhatə etməsinə səbəb oldu.  Bununla belə,
cinsi oriyentasiya, əlillik, yaş, din, etiqad və ya əqidə əsasında hər hansı bir
ayrı-seçkiliyi qadağan edən  2000-ci il Məşğulluq sahəsində Bərabərlik Di-
rektivi, məhz məşğulluq kontekstini əhatə edirdi.  1.1.2-ci fəsildə müzakirə
edildiyi  kimi  bu  əsasların  mal  və  xidmətlərdən,  dövlətin  sosial  rifah
sistemindən istifadə sahəsinə də yönəldilməsi hazırda qanunverici orqan
tərəfindən müzakirə mərhələsindədir.
Fərqli olaraq, AİHK-in 14-cü Maddəsi AİHK-də qeyd edilən maddi hüquq
normalarından istifadə üzrə bərabərliyi təmin edir. Əlavə olaraq, AİHK-nın
2005-ci ildə qüvvəyə minmiş 12-ci Protokolu  ayrı-seçkilik üzrə qadağanın
67

---

əhatə dairəsini genişləndirərək, AİHK əhatə dairəsində olmayan, lakin milli
səviyyədə nəzərdə tutulan hüquqlara da şamil edildi. Lakin bu Protokol AŞ
üzvü olan 47 dövlətin yalnız 17-si tərəfindən ratifikasiya edildi ki, onların da
altısı Aİ-nın Üzv Dövlətləridir. 
Bu fəsil Avropa ayrı-seçkilik əleyhinə hüququnun əhatə dairəsinin tətbiqini
müəyyənləşdirəcək. İlk olaraq 14-cü Maddənin və AİHK-a əlavə edilmiş
12-ci  Protokolun  əhatə  dairəsi  və  onların AİHM-si  tərəfindən  müəyyən
edilmiş tətbiqi metodu izah ediləcək. Daha sonra isə 14-cü Maddənin də
əhatə  dairəsi  vurğulanmaqla,  ayrı-seçkilik  əleyhinə  olan  direktivlərin
tənzimlədiyi  maddi  hüquqi  sahələr  öyrəniləcək.  Sonda  isə  AİHK-in  Aİ
hüququnun spesifik kontekstindən kənar, məsələn hüquq, mühafizə və
şəxsi həyat kimi sahələrdə AİHK-in əhatə dairəsinin qısa xülasəsi veriləcək.
3.2. Ayrı-seçkilik Əleyhinə Avropa Hüququ ilə 
Müdafiə olunan şəxslər
İlk olaraq Aİ hüququ və AİHK-in müdafiə mexanizmlərindən yararlananlar
qeyd  edilməlidir.  AİHK  üzv  dövlətlərin  yurisdiksiyasında  olan,  onların
vətəndaşı  olub-olmamalarından  asılı  olmayaraq,  hətta    dövlətin  milli
ərazisindən kənarda, lakin onun effektiv nəzarəti altında  (işğal edilmiş
ərazilər kimi) olan şəxslərin mühafizəsini təmin edir.
82
Bundan fərqli olaraq
isə Aİ hüququnun əhatə dairəsi daha məhduddur. Vətəndaşlıq üzrə qadağa
Aİ hüququnda şəxslərin sərbəst hərəkət etməsi kontekstində və yalnız Aİ
üzv dövlətlərinin vətəndaşlarına tətbiq edilir. Bundan əlavə, ayrı-seçkilik
əleyhinə olan direktivlər üçüncü dövlət vətəndaşları (ÜDV) baxımından bir
sıra istisnalar təşkil edir. ÜDV Aİ-nın üzvü olmayan dövlətin vətəndaşıdır. 
Ayrı-seçkilik əleyhinə olan direktivlər Sərbəst Hərəkət haqqında Direktivlə
83
tənzimlənən vətəndaşlıq üzrə məsələlərə tətbiqi birbaşa istisna edir. Qeyd
olunan Direktivə əsasən yalnız Aİ üzv dövlətləri vətəndaşlarının digər üzv
dövlətlərin  ərazisinə  daxil  olmaq  və  orada  yaşamaq  hüququ  var.  Aİ
68
Ayrı-seçkilik əleyhinə Avropa hüququ üzrə Məlumat kitabı
_____________________________________
82. AİHM Loizidou Türkiyəyəy qarşı işi (N.15318/89) 18 Dekabr 1996 (ECtHR, Loizidou v. Turkey (No.
15318/89), 18 December 1996)
83. 2004/38/AK Birlik vətəndaşları və onların ailə üzvlərinin üzv dövlətlərin ərazilərində sərbəst şəkildə
hərəkət edib yerləşməsi hüququ üzrə direktiv OJ L 158, 30.04.2004, s 77. (Directive 2004/38/EC on the
right of citizens of the Union and their family members to move and reside freely within the territory of
the Member States, OJ L 158, 30.4.2004, p 77

---