Aydın Əli-zadə
Yüklə 0,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Flavius Kassiodorus
- «Vivarium». Orta əsrlər əlyazmasından səhifə
119 Estetik teoditesiyasında Boetsius insana Ģər kimi görsənən bir Ģeyin, əslində özünə məxsus Ģəkildə xeyrə və gözəlliyə qulluq etdiyini iddia edirdi. ġərin mövcud olmasına görə Tanrını günahkar bilən insan, öz düĢüncəsinin məhdudluğundan kənara çıxa bilmir. Etik teodiseyasında Boetsius əxlaqsızlığın, qüsurun mütləq cəzalanacağına Ģübhə etmirdi. Əslində əxlaqsız olmaq, artıq cəzadır, çünki mənəvi əxlaqsızlıq insanın ən böyük sərvətinə – onun ruhuna xələl gətirir. Xeyirli və Ģər insanlar xoĢbəxtliyə çatmaq istəyindədirlər. Lakin xoĢbəxtliyə yalnız xeyirli insanlar çata bilərlər, çünki xeyir əməllərin edilməsi Xeyirə qovuĢmaq deməkdir. Xeyrə qovuĢmaq isə xoĢbəxtlikdir. Bununla da Tanrının ədaləti təmin olur. «Consolatio Philosophiae» kitabının beĢinci hissəsində taleyin insan iradəsi ilə hansı Ģəkildə uyğunlaĢması məsələsinə baxılır. Burada Boetsius Tanrı (Providentia) və tale (fatum) arasında fərqlər qoyur. Qəzavü-qədər əbədiliyə, tale isə zamana aid edilir. Əbədilik üçün ―öncə‖ və ―sonra‖ anlayıĢları yoxdur. O həmiĢə indiki zamanda olur. Buna görə də Tanrı, hər bir Ģeyə ümumi nəzər yetirir. Zaman isə həmiĢə keçmiĢdən gələcəyə hərəkət edir. O indiki zamanda yalnız bir an olur. Buna görə, zaman mürəkkəb bir Ģey olduğu halda, əbədilik sadə və bölünməzdir. Ġlahi qəzavü-qədər Tanrı iradəsini əks etdirən bir mərkəzdir. Tale isə, hər bir Ģeyin daxili qanunu olaraq, onun hərəkətini, Tanrı qanununa uyğun olaraq, zamanda və məkanda təmin edir. Buna görə taledən asılılıq, zaman və məkandan asılılıq deməkdir. Ġnsan mərkəzdən nə qədər uzaqlaĢarsa, o qədər də o, onu arxasınca aparan çərxi-fələyin hərəkətini duyur. Əksinə, insan nə qədər çox Tanrıya yaxınlaĢırsa, o qədər sabit və azad olur. Deməli tale insan azadlığı üçün maneə deyil, çünki onun təsiri altından əbədiliyə yönəlməklə çıxmaq olar. Daha sonra Boetsius insan azadlığı və Ġlahi biliyin bir-biri ilə hansı münasibətdə olduğu haqqında söhbət açır. Məsələ bundadır ki, əgər Tanrı əvvəlcədən hər Ģeyi bilirsə, onda bu bilik insan azadlığının heçə enməsi problemini ortaya çıxarır. Bu cür suallara cavab verən xanım Fəlsəfə deyir ki, heç bir bilik azadlığa zidd ola bilməz. KeçmiĢdə baĢ verən hadisələrin bilinməsi, artıq baĢ verən hadisələrə təsir edə bilməz. Ġndiki zaman haqqında bilik də azadlığa mane olmur. Yəni, məsələn, atlını müĢahidə etmək, onu idarə etmək deyil. Gələcək haqqında bilik isə, yalnız Tanrıya məxsusdur. O hadisələri indiki zamandakı kimi görür, çünki əbədilikdə keçmiĢ və gələcək anlayıĢları yoxdur. Deməli Tanrının əvvəlcədən hər Ģeyi bilməsi sadəcə olaraq müĢahidənin nəticəsidir, ona görə də bu bilik insan azadlığının məhdudlaĢdırıması demək deyil. Ġlahi qəzavü-qədərin olması insanın azad 120 hərəkət etməsi üçün maneə deyil. Ġnsan gələcəyini seçir, Tanrı üçün isə gələcək yoxdur. «Consolatio Philosophiae» kitabının ən maraqlı cəhətlərindən biri, bu əsərdə bir dəfə də olsun Bibliyaya, xristian klassiklərinə, Ġsanın kəlamlarına istinad edilməməsidir. Digər tərəfdən isə, bu əsərdə stoitsizmin və platoçuluğun güclü təsiri hiss olunur. Buna görə də «Consolatio Philosophiae» əsərinin həqiqətən xristian olan Boetsiusa məxsus olması Ģübhələr doğururdu və bu günə qədər bu məsələ mübahisəlidir. Digər tərəfdən belə fikirlər də vardır ki, həyatının sonunda Boetsius xristian dinindən imtina etmiĢdir və bütpərəst fəlsəfəsində təsəlli taparaq «Consolatio Philosophiae» əsərini yazmıĢdır. Bütün bu Ģübhələrə baxmayaraq katolik kilsə Boetsiusu ölümündən sonra müqəddəs Ģəxsiyyət elan etmiĢdir. Flavius Kassiodorus Flavius Maqnus Aurelius Kassiodorus (Flavius Magnus Aurelius Cassiodorus) (477-570) Boetsiusla birlikdə Ostqot kralı Teodorikusun sarayında nazir vəzifəsində çalıĢırdı. Öz zəmanəsinin ən istedadlı siyasi xadimlərindən biri olmuĢdur. Boetsiusdan fərqli olaraq, Flavius daha ehtiyatlı siyasətçi olmuĢdu. O təqiblərdən yaxa qurtara bilmiĢ və Teodorikusun varislərinin çarlığı zamanı da nüfuzunu qoruyub saxlaya bilmiĢdir. 540-cı ildə bizanslıların hucumlarından sonra Flavius Ġtaliyanın cənubundakı malikanəsində «Vivarium» adlanan monasterion 246 təsis etmiĢdir. Burada əlyazmaları yığaraq, Qərbdə ən zəngin kitab-xananın əsasını qoymuĢ-dur. Flaviusun ən tanınmıĢ əsərindən biri «Institutiones divinarumet saecularium litterarum» 247 (Ġlahiyyat və dünyəvi elmlərdə nəsihətlər) adlanır. Bu kitabı gələcəkdə 246 Monasterion (rusca ―монастырь‖) - dünyanı tərk etmiĢ rahiblərin yaĢadığı yerdir. Monasterionlarda yaĢayan rahiblər ibadətlə məĢğul olurlar, ümumi nizamnamə və qaydalara riayət edirlər. 247 Əsərin latınca mətni burada yerləĢir: http://www.fh-augsburg.de/~harsch/Chronologia/Lspost06/Cassiodorus/cas_ in00.html 121 «Vivarium». Orta əsrlər əlyazmasından səhifə rahiblər və savadlı xristianlar öz elmi fəaliyyətlərinin nizamna- məsi kimi qəbul etmiĢdilər. Ki- tabın birinci hissəsi rahiblərin yol verilən zehni əməklə məĢğul olmalarına aid olan nəsihətlərə həsr olunmuĢdur. Burada tərcü- mə, köçürmə, Ģərh vermə iĢinə böyük əhəmiyyət verilmiĢdir. KeçmiĢ irsin qorunub saxlan- masının vacibliyi fikri vurğu- lanır. Ümumiyyətlə Flavius Kassiodorus qədim əlyazmala-rın köçürülmə iĢini savablı bir iĢ adlandırmıĢdır və bu iĢi monasterion həyatının tərkib hissəsinə çevirmiĢdir. Gələcəkdə bu iĢlə orta əsrlərdə yaĢayan ra- hiblər məĢğul olmuĢdular. Flavius əlyazmalarının köçürül-məsinin vacibliyini bir dini prinsip kimi elan etməsəydi, bəl-kə də, qədim irsin bir çox nü-munələri məhv olub bizim zəmanəmizə qədər çatmazdı. Eyni zamanda Flavius, dünyavi elmlərə və fəlsəfəyə də böyük əhəmiyyət verirdi. O hesab edirdi ki, bu elmlərin öyrənilməsi Bibliyanın daha da yaxĢı anlaĢılmasına köməklik edir. Bubarədə o, kitabın ikinci hissəsində yazırdı. 248 «Institutiones divinarumet saecularium litterarum» kitabından baĢqa, Flavius Kassiodorus tarix, fəlsəfə, ədəbiyyat kimi elmlərə aid bir sıra əsərlər müəllifi olmuĢdu, Bibliyaya Ģərhlər yazmıĢdı. Flavius Kassiodorus fəlsəfəsi əsərlərindən biri «De anima» (Ruh haqqında) adlanır. Bu kitabın əsas ideyaları Avqustinusun və Klavdianusun bu sahədə yazılmıĢ əsərlərinin məzmununu təkrarlayır. Əsərin əsas məqsədi ruhun cisim olmadığını və onun ölməzliyini sübuta yetirməkdən ibarət olmuĢdur. 248 James J. O'Donnell. Cassiodorus. Copyright and published 1979 (University of California Press) "Postprint", 1995, Chapter 6. http://ccat.sas.upenn.edu/jod/texts/cassbook/chap6.html Yüklə 0,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|