Aydın Əli-zadə
Yüklə 0,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Severinus Boetsius Anisius Manlius Severinus Boetsius (Anicius Manlius Severinus Boethius)
116 Ədaləti, Ölməzliyi və s. Ģəxsiyyətlərə çevirib onlarla bağlı hadisələr uydurmuĢdur. Məqsəd – oxucuda biliyə məhəbbət hissini oyatmaqdan ibarət idi. Bu cür alleqoriyalardan Qərb patristika dövrünün sonuncu görkəmli nümayəndəsi Boetsius də istifadə etmiĢdir. Severinus Boetsius Anisius Manlius Severinus Boetsius (Anicius Manlius Severinus Boethius) (480-526) Roma imperiyasının süqutundan sonra ġimali Ġtaliyada yaranan Ostqotlar krallığında yaĢayıb, yaratmıĢdır. O Romanın patrisi 241 ailəsində anadan olmuĢdu və ostqot kralı Teodorikusun (Theodoricus) dövründə, yüksək dövlət vəzifələrini tutmuĢdu. Lakin sonra, Boetsiusu Ostqot dövlətitinin mövcudluğuna son qoyulması məqsədi ilə bizanslılarla məxfi danıĢıqların aparılmasında ittiham etmiĢdilər. Dövlətə qarĢı xəyanətdə ittihamlandırılan Boetsius, zindana atılmıĢ və orada bir müddət saxlandıqdan sonra edam edilmiĢdi. Boetsiusa ―sonuncu romalı‖ ləqəbi vermiĢdilər. Boetsius tərcüməçi və filosof kimi tanınmıĢdı. O yunan dilindən latın dilinə bəzi riyazi əsərləri, məsələn Evklidesin (Eukleides) «BaĢlanğıclar» əsərini tərcümə etmiĢdi. Daha sonra o Aristotelin «Kateqoriyalar» əsərlərini tərcümə və Ģərh etmiĢdir. 241 Patrisilər (latınca ―patricii‖) - qədim Romada bütün dövlət vəzifələrini tutmaq hüququ olan ən yüksək ictimai zümrə. 117 Boetsius bir neçə ilahiyyat risaləsinin də müəllifi olmuĢdur. Lakin bəzi tarixçilər onların mü- əllifinin həqiqətən Boetsius oldu- ğuna Ģübhə edirlər. Bu əsərlərdən ən tanınmıĢı «De Trinitate» 242 (Müqəddəs Üçlük haqqında) risaləsidir. Bu əsərdə Boetsius Xristianlığın əsas ehkamlarından olan ―Üçlü yü‖, əqli nöqteyi- nəzərdən əsaslandırmağa çalıĢ- mıĢdır. Bunun üçün müəllif ―bir- lik‖, ―eynilik‖, ―fərq‖ kimi anla- yıĢların mahiyyətini, sonra isə, fərqlərin və eyniliyin cinsi, sub- stansial, aksidensial 243 növlərini təyin etmiĢdir. Maddi Ģeylər üçün xas olan bu fərqlər, mütləq olan Ġlahi mahiyyətə aid edilə bilməz. Buradan Tanrının birliyi haqqında nəticə çıxarılır. Lakin burada Tanrı birliyinin Onun üç siması ilə necə uyğunlaĢdırılmalı sualı yaranır. Bu suala cavab verməyə cəhd edən Boetsius Aristotelin on kateqoriyasına 244 müraciət edir. Yeni platoçuları təkrarlayaraq o, bu kateqoriyaların Tanrıya aid edilməsinin mümkünsüz olduğunu iddia edirdi. Məsələn, Tanrıya ―böyük― yaxud ―mərhəmətli‖ deyəndə insanlar onları baĢqa mənada iĢlədirlər, çünki insan anlayıĢları Tanrıya aid edilə bilməz. Tanrı hər Ģeyin əvvəli olduğuna görə, substansiyadır. Eyni zamanda o, substansiyadan da uca olan bir varlıqdır, çünki insan anlayıĢında substansiya həm də əhəmiyyətsiz Ģeylərin (aksidensiyaların) daĢıyıcısıdır. Tanrıda isə, aksidensiyalar ola bilməz. Aristotelin kateqoriyalarını təhlil edən Boetsius, ―münasibət‖ kateqoriyasına xüsusi nəzər yetirir. Onun fikrincə, bu kateqoriya Tanrının mahiyyətini daha da məqsədəuyğun Ģəkildə səciyyələndirir. Bu 242 Əsərin ingilis dilinə tərcüməsi burada yerləĢdirilmiĢdir: http://www.ccel.org/b/boethius/trinity/trinity .html 243 Aksidensiya (latınca ―accidentia‖) – Ģeylərin təsadüfi, əhəmiyyətsiz xüsusiyyəti. 244 Aristotelə görə, hər bir Ģey haqqında tam biliyə yalnız o Ģeyin mahiyyətinin bilinməsindən sonra nail olmaq olar. ġeylərin mahiyyətlərini təyin etmək üçün, Aristotel kateqoriyalar anlayıĢını tətbiq etmiĢdi. Kateqoriyalar ondur: substansiya, miqdar, keyfiyyət, münasibət, yer, zaman, hal, sahib olma, hərəkət, dəyiĢmə. 118 münasibətlərdə bir Ģey haqqında xəbər verən anlayıĢ (peridikat) nisbi ola bilər və buna görə də o Ģeyin mahiyyəti dəyiĢə bilməz. Buna misal olaraq, Boetsius ağanın öz quluna olan münasibətini göstərir. Qul ölsə, insan ağalıqdan məhrum olur. Lakin onun təbiəti, yaxud mahiyyəti, dəyiĢmir. Bu fikirləri Tanrıya aid edən Boetsius Ata, Oğul, Müqəddəs Ruh üçlüyündə də fərqlərin nisbi olduğunu və Tanrının öz substansial mahiyyətində bir olduğunu iddia edirdi. Boetsiusun daha bir tanınmıĢ əsəri «Consolatio Philosophiae» 245 (Fəlsəfədən təsəlli tapmaq) adlanır. Bu əsəri o, zindanda, öz edamından bir qədər öncə yazmıĢdı. Bu əsərdə qadın obrazını almıĢ və simalaĢdırılmıĢ Fəlsəfə ilə Boetsiusun arasında dialoq baĢ verir. Öz edamını gözləyən Boetsius artıq ədalətə inamını itirib, özü üçün ölüm arzulayır. Bu anda onun qarĢısına bir əzəmətli xanımın simasında Fəlsəfə gəlir və onunla dərin mənalı söhbətlər apararaq ona təsəlli verir. Fəlsəfə Boetsiusa, onun dünyanın ədalətsiz olması və hər yerdə Ģərin hökm sürdüyü haqqında fikirlərinin yalnıĢ olduğunu bildirir. Məsələ bundadır ki, bu dünya ədalətli olan Tanrı tərəfindən yaradılıb, idarə edilir. Tanrı isə, insanı ölməzlik üçün yaradıb. Onun əsl vətəni yer deyil, göylərdir. Bu cür fikirlərlə təsəlli tapmıĢ Boetsius, ölümünü laqeydliklə qarĢılamağa hazır olduğunu bildirir. Əsərin ikinci və üçüncü hissələrində insan xoĢbəxtliyinin var- dövlətdən, hakimiyyətdən, duyğular vasitəsi ilə həzz almadan və ümumiyyətlə bu dünyadan asılı olmaması haqqında bəhs edilir. Səadət və xoĢbəxtlik yalnız Tanrıya doğru mənəvi yüksəlmədədir. Buna görə də Boetsius Tanrının mövcud olması haqqında fikirlərinə çoxlu yer verir. Boetsiusun fikrincə, Tanrının ən kamil varlıq olduğu ideyasından, Onun tərəfindən intizamlı və ahəngli dünyanın yaradılması fikri yaranır. Dünyanın yaranması haqqında yazan Boetsius bir çox hallarda Platonun «Timeus» (Timaeus) əsərində olan fikirləri təkrar edirdi. Ġnsan əsl səadətə, öz iradəsini və əməllərini könüllü olaraq Tanrıya tabe edəndən sonra, çata bilər. Əsərin dördüncü hissəsi teodiseya probleminə həsr olunmuĢdur. Tanrıya dünyada olan Ģərin mövcud olmasına görə bəraət qazandırması 2 variantda gedir: biri stoiklərin fəlsəfəsindən məlum olan estetik, digəri isə Platonun «Qorgias» (Gorgias) əsərində olan etik variantlardır. 245 Boethius. The Consolation of Philosophy. Translated by: W.V. Cooper : J.M. Dent and Company London, 1902. The Temple Classics, edited by Israel Golancz M.A. http://ccat.sas.upenn.edu/jod/boethius/boetrans.html Yüklə 0,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|