Aydın Əli-zadə
Yüklə 0,72 Mb. Pdf görüntüsü
|
5 ÖN SÖZ Xristian dünyagörüĢü və mədəniyyətinin yaranması dünya tarixində olan ən önəmli hadisələrdən biri olmuĢdur. Fələstin torpaqlarında yaranan bu dinin ilk azsaylı ardıcılları, qədim yəhudi ənənəsi çərçivəsində, yeni təfəkkürün əsas müddəalarını ifadə etdilər. Gələcəkdə bu təlim, bir neçə əsr ərzində Roma imperiyasının böyük xalq kütlələrini əhatə edərək, rəsmi dövlət dini statusunu almıĢdır. Roma mühitində inkiĢaf etmiĢ xristian dünyagörüĢü, təkcə yəhudi ənənələri ilə məhdüdlaĢmayıb, müxtəlif dini- fəlsəfi təlimlərin təsiri altında düĢmüĢdü. Xristian dininin rəsmi doktrinası bir neçə əsr ərzində tədricən, mürəkkəb tarixi hadisələr Ģəraitində formalaĢmıĢdı. Lakin bundan sonra daxili ziddiyətlərin kəskinləĢməsi nəticəsində orada müxtəlif dini təriqətlər və cərəyanlar fəaliyyət göstərmiĢdir. Sonda, bu ziddiyətlər Xristianlığın parçalanması ilə nəticələnmiĢdir. Lakin, bütün bu ziddiyətli məqamlara baxmayaraq bu din dünya dininə çevrilmiĢdir. Xristianlığın dünya fəlsəfəsinin, mədəniyyətin, incəsənətin inkiĢafında müstəsna rolu olmuĢdur. Bu dindən ilhamlanan alimlər, incəsənət xadimləri ən parlaq fəlsəfi əsərləri və incəsənət incilərini yaratmıĢdırlar. Avropa mədəniyyətinin inkiĢaf etməsindən və dünyada aparıcı rol oynamağa baĢlamasından sonra isə xristian dünyagörüĢü bu və ya digər dərəcədə demək olar ki, bütün dunya xalqlarının mədəniyyətlərinə və ənənələrinə təsir etmiĢ və bu günə qədər də öz təsirini saxlamaqdadır. Buna görə də müasir düĢüncəli və ziyalı insanlar üçün Xristian tarixi və fəlsəfəsi ilə tanıĢlıq olduqca aktual məsələdir. Məsələ bundadır ki, iki əsr ərzində Avropa və sonra dünya təfəkkürü tarixində gedən proseslərə düzgün qiymətin verilməsi və bununla bağlı müxtəlif amillərin tədqiqatlarda əks etdirilməsi üçün Xristianlığın dunyagörüĢü, onun yaranması, tarixi inkiĢaf mərhələlərini bilmək olduqca vacibdir. Bundan baĢqa Xristianlığın daxilində gedən proseslər haqqında biliklərin əldə edilməsı bir çox hallarda baĢqa dinlərin, fəlsəfələrin və mədəniyyətlərin öyrənilməsi və onların düzgün baĢa düĢülməsi üçün köməklik edir. Çünki xristian dünyagörüĢü özündən öncə mövcud olan mədəniyyətlərlə sıx əlaqədə, yaxud, bəzi hallarda, onların təsiri altında olduğu kimi, sonra yaranan mədəniyyətlərə də çox güclü təsir etmiĢdir. Xristian ilahiyyatında və fəlsəfəsində gedən mübahisələr, tarixi proseslər, müxtəlif problemlərin qoyuluĢu və onların həlli yollarının axtarılması, bəzi hallarda, Xristianlıqdan sonra yaranan baĢqa dini-fəlsəfi təlimlərdə də təkrarlanır. 6 Azərbaycanda Xristianlığın fəlsəfəsi və tarixi bu günə qədər lazımı səviyyədə tədqiq edilməmiĢdir. Bu mövzuda Azərbaycan dilində yazılan əsərlər, demək olar ki, yox dərəcəsindədir. Sovet dövründə rus və Azərbaycan dillərində buraxılan ateizm ruhlu fəlsəfi ədəbiyyatda xristian fəlsəfəsinə aid olan bəzi məqamlar açıqlansa da, onları tənqidi nöqteyi- nəzərindən iĢıqlandırırdılar və bir çox hallarda olduqca mühüm olan məqamlar orada öz əksini tapmamıĢdır. Təəssüf ki, bu təmayül hal-hazırda da davam etməkdədir. Xristianlıq probleminə əksər hallarda, obyektiv deyil, tənqidi nöqteyi-nəzəridən baxılır, bu sahədə respublikamızda fundamental elmi-fəlsəfi tədqiqatlar aparılmır. Bu amillər isə azərbaycanlıları müasir qloballaĢan dünyada qonĢuluğumuzda mövcud olan böyük mədəniyyətlə yaxından tanıĢ olmaqdan məhrum edir, onun haqqında müxtəlif qeyri- obyektiv fikirlərin formalaĢmasına gətirib çıxarır. Beləliklə, azərbaycandilli oxucuların nəzərinə Xristianlığı, onun dunyagörüĢü, tarixi və fəlsəfəsini əks etdirən dolğun bir ədəbiyyat bu günə qədər təqdim edilməmiĢdi və bu kitabın yazılması, bu istiqamətdə edilən, ilk addımdır. Təqdim olunan bu kitab Azərbaycanda Xristian fəlsəfəsi tarixi mövzusunda yazılmıĢ ilk tədqiqat əsəridir. Kitabda bu dinin yaranması və onun ilk on əsr ərzində gedən inkiĢaf prosesləri haqqında bəhs edilir. Burada ortodoksal Xristianlığın və müxtəlif xristianyönlü dini-fəlsəfi təlimlərin ümümi müddəaları haqqında məlumat verilmiĢdir, görkəmli mütəfəkkirlərin fəlsəfi fikirləri açıqlanmıĢdı. Bundan baĢqa Xristianlığın formalaĢması prosesində müstəsna rol oynamıĢ müxtəlif dini-fəlsəfi cərəyanların da qısa tarixləri və təlimləri haqqında məlumat verilmiĢdir. Kitabın sonunda Xristianlıqla eyni zamanlarda inkiĢaf edən və onunla sıx, bir çox hallarda ziddiyətli əlaqələrdə olan antik dunyanın aparıcı fəlsəfi məktəblərinin dünyagörüĢlərinin əsas məqamlarına da nəzər yetirilmiĢdir. Kitabın yeniliyi həm də müxtəlif istilahların, tarixi Ģəxsiyyətlərin və mütəfəkkirlərin adlarının yunan və latın dillərində olduğu kimi və yaxud o dillərə yaxın olan tərzdə verilməsindədir. Məsələ burasındadır ki, bu günə qədər onlar Azərbaycan dilində, ruscadan alındığına görə, rus dilindəki kimi ifadə edilirdi. Kitabda haqqında söhbət açılan tarixi Ģəxsiyyətlərin və mütəfəkkirlərin adları əvvəlcə Azərbaycan dilində, yunan və latın dillərinə yaxın tərzdə verildiyindən sonra, mötərizədə onların bu dillərdə latın əlifbası ilə orjinal yazılıĢı verilmiĢdir. Onlar tərəfindən yazılan kitabların adları isə əvvəlcə azərbaycan dilinə tərcümədə, sonra isə mötərizədə yunan və latın dillərində latın əlifbası ilə verilmiĢdir. Ġstilahların mənaları haĢiyələrdə izah olunmuĢdur. Beləliklə, kitabın müəllifi Azərbaycan dilində hələ bu günə qədər təĢəkkül tapmamıĢ xristian və ümumiyyətlə fəlsəfi terminlərin bizim Yüklə 0,72 Mb. Dostları ilə paylaş:
|