Aydın Əli-zadə
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
51 maarifsiz, korkoranə dindən üstünlüyündən söhbət açmıĢdır. Digər tərəfdən isə o, fəlsəfənin rolunu dinə qulluq etməkdə görərək, ilk dəfə olaraq ―fəlsəfə – dinin qulluqçusudur‖ prinsipini ifadə etmiĢdir 97 . Bununla Klemens biliyi imanın çərçivəsi ilə məhdudlaĢdırmıĢdır. Yəni fəlsəfi bilik, dini ehkamların əql nöqteyinəzərindən əsaslandırılması üçün istifadə edilməlidir. Biliyin rolunu yüksək qiymətləndirən Kle-mens, ilk dəfə olaraq, onun dini ehkamlarla və imanla uyğunlaĢması, onların arasındakı ziddi-yətlərin ortadan qaldırılmasının vacibliyini vurğu-lamıĢdır. Bundan sonra, iman-bilik münasibətləri problemi orta əsr fəlsəfəsinin ən mürəkkəb prob-lemlərindən birinə çevrilmiĢdi. Bu məsələyə münasi-bətdə bir çox xristianlar, imanın olduğu halda bi-liyin lazım olmaması iddiasına düĢdülər. Qnostiklər isə buna əks mövqedən çıxıĢ etmiĢdirlər. Onlar hesab edirdilər ki, xüsusi biliyə (qnosisə) və fəlsəfəyə çatan adam üçün iman lazım deyil. Klemens bunların arasında orta mövqeyi tuturdu. Biliklə imanın bir- birinə zidd olmaması fikrini irəli sürürdü. Ġman əqli məntiqi metodlarla əsaslandırıla bilər, bilik isə imansız öz ruhunu itirir. Buna görə də əsl fəlsəfəni yalnıĢ fəlsəfədən (sofistikadan 98 ) fərqləndirmək lazımdır 99 . Əsl fəlsəfə, Klemensin fikrincə, insanlara Tanrı və dünya arasında münasibətlərin qurulması yollarını göstərir, müdrikliyi və xeyri öyrədir 100 . Əsl fəlsəfə birdir. Lakin ona doğru gedən yollar müxtəlifdir. Onlardan ikisi daha əhəmiyyətlidir. Biri ―barbarların‖ (yəni yəhudilərin), digəri isə yunanların fəlsəfəsidir. Yəhudi xalqına əsl fəlsəfə (yəni Əhdi-Ətiq Tanrısı haqqında bilik) peyğəmbərlər vasitəsi ilə açılıb. Yunanlar isə fəlsəfəni öz düĢüncələri ilə əldə etsələr də, onda bir Ġlahi həqiqətlər vardır. Onlar Ġlahi həqiqətə təbii yolla çatmaq istəyirdilər. Yunanların, fəlsəfədə baĢqa xalqlardan daha çox nailiyyətlər əldə etməsi, onların, yəhudilər kimi, Ġlahi tərəfindən seçilmiĢ bir xalq olduğunun göstəricisidir. 97 Clemens Alexandrinus. Stromata I, 5. Ġngiliscə: http://www.ccel.org/fathers2/ANF-02/anf02-57.htm# P4831_ 1447881 98 Sofistika (yunanca ―sophistike‖ biclik iĢlədərək mübahisə aparmaq deməkdir) Məntiq qanunlarını bilərəkdən pozulmasının və yanlıĢ dələllər əsasında qurulmuĢ fikir. 99 Clemens Alexandrinus. Stromata I, 3. 100 Clemens Alexandrinus. Stromata II, 41. Ġngiliscə: http://www.ccel.org/fathers2/ANF-02/anf02-59.htm#TopOfPage 52 Yəhudilər üçün Tövrat nədirsə, Yunanlar üçün də fəlsəfə odur. Fəlsəfənin və Tövratın mənbəyi birdir. Bu Loqosdur. O, yəhudilərə birbaĢa vəhylə açılıb, yunanlara isə təbii qanunları əqllə təhlil və tədqiq etməsi yolu ilə 101 . Lakin, Klemensin fikrincə, ən gözəl və dəyərli Ģeyləri yunanlar yəhudilərdən alıblar. Beləliklə yunan fəlsəfəsi Xristianlığa aparan bir yoldur və hörmətə layiqdir. Hər bir fəlsəfədə həqiqətin zərrəcikləri vardır. Lakin bütövlükdə həqiqət yalnız Xristianlıqda əks olunmuĢdir. Elmlər sonda fəlsəfə ilə, fəlsəfə isə ilahiyyatla tamamlanır. Ġlahiyyat ən yüksək məqamdır və əsl həqiqətdir 102 . BaĢqa elmlərin dəyəri onların ilahiyyata münasibətindən asılıdır. BaĢqa elmləri və fəlsəfəni bilmədən, yaxĢı ilahiyyatçı olmaq olmaz. Eyni zamanda , hər bir xristian üçün fəlsəfə ilə məĢğul olmaq vacib deyil. Bu dünyada və axirətdə xilas olmaq üçün, Tanrıya iman etmək və xristian dininin müddəalarını qəbul etmək kifayətdir. Bununla Klemens qnostiklərin ideyalarını rədd edirdi. Məlum olduğu kimi, qnostiklər hesab edirdilər ki, yalnız xüsusi biliklərə (qnosisə) malik olan adamlar xilas ola bilərlər 103 . Onların dediklərinə görə, adi xristian möminləri məhv olacaqlar. Qnostiklərin ideyalarını rədd edən Klemens, imanın idrak prosesinin nəticəsində əmələ gəlməsi haqqında çox maraqlı bir fikir irəli sürmüĢdür. Hər bir bilikdə imanın elementləri vardır. Çünki ifadə edilən hər bir Ģeyin dəlilini, sonra isə onun əsasında qurulan baĢqa mülahizələri sübuta yetirmək mümkün deyil. Bu halda dəlil axtarma silsiləsini sonsuzluğa qədər davam etmək lazım olardı. Buna görə də hər bir adam öz mübahisələrində dəlili öncələyən bir Ģeyə arxalanır. Bu hissiyyat, fərziyyə, hamı tərəfindən bəyənilən rəy, hörmətli adamın fikri ola bilər. Bu isə artıq iman deməkdir. Yəni, hissiyyatına arxalananda hər bir adam özünə, fərziyyəyə arxalananda bu fərziyyənin həqiqət olduğuna, cəmiyyət tərəfindən qəbul olunmuĢ rəyə arxalananda, bu cəmiyyətdə qəbul olunmuĢ fikrin həqiqət olmasına, ağsaqqalların rəyinə arxalananda isə onun fikrinin məqsəduyğunluğuna inanır və bunun əsasında öz dəlillərini qurur. Bu əsaslar insanın mülahizələrinin bünövrəsini təĢkil edir. Bu bünövrənin möhkəmliyi, etibarlılığı onun üzərində qurulmuĢ mülahizənin nəticəsini həll edir. Əgər bu bünövrə zəif və yanlıĢdırsa, onda mülahizə, hətta formal məntiq qanunlarına uyğun Ģəkildə aparılsa belə, yalnıĢ 101 Clemens Alexandrinus. Stromata VI, 5,8. Ġngilis dilinə tərcüməsi burada yerləĢir: http://www.ccel.org/fathers2/ANF-02/anf02-67.htm# P8215_ 2366146 102 Clemens Alexandrinus. Stromata VI, 2. 103 Mattanın Ġncili, 10: 26; 13: 11; 20: 16. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|