Ariciliğin ekonomideki Önemi GİRİŞ

2. Doğada Kendiliğinden Yetişen Bitkiler :

Doğada Kendiliğinden Yetişen ve Arıcılıkta Önemli olan Bitkilerden Bazıları ve nektar Sınıfları Tablo 2 de verilmiştir.

---------------------------------------------------------------------------------

Bitki Sınıfı

---------------------------------------------------------------------------------

Kay sarmaşığı........................................... 5

Ballıbaba .................................................. 5-6

Kekik ........................................................ 5

Lavanta..................................................... 4

Oğul otu.................................................... 2

Engerek otu............................................... 6

Huş............................................................ -

Adaçayı...................................................... 5

Eşek dikeni................................................. 4

Yabani Yonca............................................. 5

Gazel boynuzu............................................ 2-4

Akçaağaç.................................................... 6

Engerek otu................................................ 6

---------------------------------------------------------------------------------

Sınıf 1 : 0-25 kg/hektar

2 : 26-50 kg/hektar

3 : 51-100 kg/hektar

4 : 101-200 kg/hektar

5 : 201-500 kg/hektar

6 : 500 den fazla

Doğada kendiliğinden yetişen bitkiler genellikle nitelikli nektar veren bitkilerdir ve arıcılıkta büyük bir önem taşımaktadır. Bunların pek çok çeşitleri vardır. En önemlileri, kekik, adaçayı, taş yoncası, hindiba, ballıbaba, korunga, lavanta, muhabbet çiçeği, nane, fiğ, vs. dır. bunlar karışık olarak mer’alarda bulunur, kendi kendine yetişir, tohum saçar ve nesillerini sürdürürler.

Bu bitkilerin bazılarının çiçeklenme zamanı,yayılış alanı ve kaliteleri;
ADAÇAYI : Ülkemizde bir çok türü doğal olarak yetişen bu bitkinin yaklaşık yedi türü ballı bitki olarak bilinmektedir. Bitki çok yıllık olup,boyu 30-60 cm arasında değişir. Yaprakları sık tüylüdür. Çiçekleri açık sarı renktedir. Adaçayının çiçeklenme dönemi Temmuz başından Ekim sonuna kadar devam eder. Ülkemizde Kırklareli, Kocaeli, Zonguldak, Sinop, Ordu, Trabzon, Erzurum, Kars ve Hatay’da doğal olarak yetişir. Bu bitki balının açık sarı bir rengi vardır. Tadı ve kokusu çok güzeldir. Balının karakteristik aroması ile diğer ballardan kolaylıkla ayrılır. Balın kristalleşmesi oldukça yavaştır. Bir dönüm Adaçayı ekili alanda 6,5 kg. bal alınabilir. Bu bitkinin kültüre alınması arıcılık için büyük önem taşımaktadır.
KEKİK : Ülkemizde yaygın olarak yetişen bir bitkidir.

Bu bitkinin beş farklı türü nektarlı bitki olarak bilinmektedir. Yol kenarlarında, tepelerde ve dağlarda yetişen kekik hoş kokuludur ve çok yıllıktır. Kekik bileşiminde “timol” içeren uçucu bir yağ vardır. Çiçeklenme dönemi Mayıs başından Ağustos sonuna kadar devam eder. Bu tür ülkemizde Ankara, Amasya, Çankırı, Kastamonu, Bolu, Trabzon, Kütahya’da doğal olarak yetişir. Kekik balı açık altın sarısı renktedir. Tadı ve aroması çok güzeldir. Kekik balı enzim içeriği bakımından çok zengindir.

BEYAZ BALLIBABA : Beyaz ballıbaba da nektarlı bitkiler listesinde yer almaktadır. Ancak nektar bezlerinin çiçeğin dip kısmında olması nedeniyle arılar bu çiçeğin nektarından yararlanamazlar. Bu bitki,güzel kokulu beyaz çiçeklere sahiptir. Beyaz ballıbaba’dan arılar sadece polen toplarlar Bitkinin çiçeklenme süresi Mayıs başından Ağustos sonuna kadar devam eder. Giresun, Gümüşhane, Bayburt, Kars, Kayseri, Erzurum, Bitlis, Ağrı, Mersin ve Hakkari’de doğal olarak yetişir.
PEYGAMBER ÇİÇEĞİ : Bu bitkinin yaklaşık 100 türü ülkemizde doğal olarak yetişmektedir. Yine bu türün bir çok türü de nektarlı olarak bilinmektedir. Peygamber çiçeği çok yıllık bir bitkidir. Çiçekleri mor renklidir ve çok güzeldir. Son yıllarda bu bitki toplanıp vazo çiçeği olarak pazarlanmaktadır. Arıcılık için büyük değer taşıyan Peygamber çiçeğinin tahribatı bu şekilde başlatılmış bulunmaktadır. Bu durumun yetkili kurumlar tarafından engellenmesi büyük önem taşımaktadır. Peygamber çiçeği Türkiye’de çok yaygındır. Çiçeklenme dönemi Mayıs’ta başlayıp Ağustos sonuna kadar sürer. Balı açık yeşil – sarı renktedir. Tadı kendine özgü olup hafif acıdır. Kristalleşmesi geç olmaktadır. İç Anadolu Bölgesi için oldukça önemli bir nektar kaynağıdır.
GEVEN : Türkiye’de yaklaşık 380 geven türü doğal olarak yetişmektedir. Ancak bu bitkilerin sadece birkaç türü nektarlı olarak bilinmektedir. Nektarlı olan gevenlerin çiçekleri,nektarsız olanlara göre daha gösterişlidir. Çok yıllık bir bitkidir. Bu bitkinin bal kalitesi türüne göre farklılık göstermektedir. Balı su beyazıdır. Bazı türleri ise bal arıları için zehirli etki yaptığı araştırıcılar tarafından tespit dilmiştir.
ENGEREK OTU : Bu bitkiye ait tür 27 adettir. Ülkemizde doğal olarak yetişmektedir. Engerek otunun 30 ile 50 cm arasında boyu vardır ve çok yıllık bir bitkidir. Özellikle yol kenarlarında yaygın olarak bu bitkiyi görmek mümkündür. Yaprakları tüylüdür. Çiçekleri leylak mavisidir ve güzelliği ile arıların dikkatini çekmektedir. Engerek otu Mayıs ayından Ekim ayına kadar çiçekli kalabilir. Ülkemizde Kırklareli, İstanbul, Bursa, Bolu, Kastamonu, Sinop, Samsun, Giresun, Erzurum, Çorum ve Ankara’da yaygın olarak bulunur. Engerek otu önemli bir nektar bitkisidir. Balı birinci sınıftır. Balının rengi açık sarıdır,çok güzel bir aroması ve tadı vardır. Bu bitkinin balı kıvamlıdır ve geç kristalize olur. Bir hektar engerek otu ekili alandan 300-400 kg bal alınması mümkündür.

SIĞIR DİLİ : Bir çok Avrupa memleketinde bu familyanın bir çok türü süs bitkisi olarak kültüre alınmıştır. Sığır Dili çok yıllık bir bitkidir. Boyu 20-150 cm arasında olabilir. Çiçekleri koyu mavi renkte olup çok güzeldir. Çiçeklenme dönemi Nisandan, Ağustosa kadar sürer. Tarlalarda, bozkırlarda bu bitkiye sıkça rastlanır. Türkiye’de Tekirdağ, İstanbul, Bursa, Ankara, Samsun, Artvin, Kars, Çanakkale, Yozgat, Elazığ, Bitlis, Ağrı, Muğla, Antalya, Konya, Adana, Kahramanmaraş, Van ve Mardin’de doğal olarak bulunur. Sığır Dili balı açık sarı renktedir. Kristalleşmesi yavaştır. Balı hoş kokulu ve lezzetlidir.
UYUZ OTU : Bu bitkinin yaklaşık 80 türü ülkemizde doğal olarak yetişmektedir. Çok yıllık bir bitkidir. Uyuz Otunun boyu 30-45 cm. arasındadır. Çiçekleri açık eflatun renktedir ve çok güzeldir. Trabzon, Kars, Ardahan ve Gümüşhane’de doğal olarak yetişir. Çiçeklenme dönemi Temmuz –Ağustos ayları arasındadır. Bir dönüm uyuz oto ekili alandan 20-50 kg. bal alınabilir. Balı açık sarı renktedir ve kristalleşmesi çabuktur.
KARABAŞ OTU : Bu bitkinin yaklaşık 120 türü ülkemizde doğal olarak yetişmektedir. Çok yıllık bir bitkidir. Karabaşın boyu 30-100 cm. arasında değişir. Bu bitkiye rutubetli yol kıyılarında,kayın ve ladin ormanlarında rastlanır. Gül kırmızısı renkte ve çok güzel çiçekleri vardır. Çiçeklenme dönemi Haziranda başlar ve Ekime kadar sürer. Ülkemizde Kırklareli, İstanbul, Bolu, Kastamonu, Amasya, Giresun, Rize ve Erzurum’da doğal olarak yetişir. Bu bitki çiçeklenme süresinin uzun olması nedeniyle önemli nektarlı bitkiler listesinde yer almaktadır. Karabaş balı oldukça açık sarı renktedir. Kısmen geç kristalleşir. Kristalleştiği zaman ince granüller oluşturur. Balın nane kokusuna benzer bir kokusu vardır. Bir dönüm karabaş ekili alandan 10-20 kg. arasında bal alınabilir.
ERİK OTU : Bu bitkinin beş türü ülkemizde doğal olarak yetişmektedir. Erik Otu çok yıllık bir bitkidir. Boyu 40 cm. kadar olabilir. Çiçekleri açık eflatun renktedir. Çiçeklenme dönemi Mayıstan Ekime kadar sürer. Çanakkale, İstanbul, Bursa, Çankırı, Sinop, Amasya, Giresun, Rize, Çoruh, Balıkesir, Eskişehir, Ankara, Kayseri, Malatya, Tunceli, Muş, Bitlis, Aydın, Denizli, Antalya, Konya, Mersin, Adana, Mardin, Hakkari ve Ordu’da doğal olarak yetişir. Çiçeklenme süresinin uzun olması ve ülkemizde çok yaygın olarak bulunması nedeniyle Erik Otu da önemli ballı bitkiler listesinde yer almaktadır. Ayrıca bu bitkinin içerdiği nektar fazladır. Erik Otu balı açık sarı renkte ve oldukça güzel bir tada sahiptir. Bir dönümden 20-50 kg. arasında bal alınabilir.
3. Ağaçlar ve Çalılar : Ağaç ve çalılar içinde nektar bakımından önemli olanlar şunlardır; akasya, ıhlamur, çamlar, funda, çeşitli meyve ağaçları, söğüt, yalancı akasya, akça ağaç, böğürtlen, muz, at kestanesi, koca yemiş. Yalnız bunlar içinde at kestanesi,funda ve koca yemiş balları düşük kaliteli bal olarak kabul edilir. Kestane çiçeğinin balı acıdır ve insanın boğazını yakar. Fakat bu zehirli bal demek değildir.

Yukarıda üç gurupta toplanan ballı bitkilerden başka arıla, üzüm, kavun, karpuz ile çeşitli meyve sebzelerin tatlı sularından yararlanırlar. Fakat bu meyveleri arılar kendisi delip yaralamazlar. Ancak açıkta olan sızıntılardan yaralanırlar. Şüphesiz bu tatlı sulardan iyi kalite bal yapılmaz. Esasen arılar başka değerli nektar kaynakları azaldığı taktirde böylelerini arar ve onlardan yararlanmaya çalışırlar.

Köknarların ve bazı ibreli ağaçların çiçekleri nektar salgılamaz. Yalnızca bazı yaprak bitlerinin çıkardığı artık maddeler ve geçen seneden kalan eski ibrelerin sızıntıları arılar için bir bal kaynağı oluşturur. Köknar ibreleri yaz başında sıcak günlerde tatlı sular salgılar. Bu salgılar bir iki hafta gibi kısa sürer. Çamların nektar salgılamaları ise çok daha önemlidir.

Tablo 3 : Nektar Kaynağı olarak Önem Taşıyan Ağaç ve

Çalılar ile Nektar Sınıfları
---------------------------------------------------------------------------------

Bitki Sınıfı

---------------------------------------------------------------------------------

Yalancı akasya........................................... 6

At kestanesi................................................ 4

Portakal...................................................... –

Ihlamur....................................................... 6

Püren.......................................................... -

Funda.......................................................... -

Koca yemiş.................................................. -

Keçiboynuzu................................................ -

Erguvan....................................................... 9

Dişbudak...................................................... -

Limon........................................................... -

Okaliptus....................................................... -

Armut............................................................. -

Kayısı........................................................... 2

Badem......................................................... -

Şeftali........................................................... -

Kiraz.............................................................. 2

Erik................................................................ 2

Akçaağaç....................................................... 6

Yakı otu.......................................................... 5-6

Kızılçam.......................................................... 5

Karaçam.......................................................... 5

Sarıçam.......................................................... 5

Söğüt............................................................. 4

---------------------------------------------------------------------------------

Sınıf 1 : 0-24

2 : 26-50 kg/hektar

3 : 51-100 kg/hektar

4 . 101-200 kg/hektar

5 : 201-500 kg/hektar

6 : 500’den fazla

Bu bitkilerin bazılarının çiçeklenme zamanı, yayılış alanı ve kaliteleri.
AKASYA : Değişik iklim koşullarına kolaylıkla uyum sağlayabilen Akasya, Ülkemizde yaygın olarak rastlanabilen bir ağaç türüdür. Akasyanın arıcılık açısından oldukça önemli bir teri vardır. Görünümü ile de park ve bahçelere ayrı bir özellik katan akasya dikiminin hızlandırılmasına ülke çapında önem verilmelidir. Ağaçlandırılması yeni yapılacak bölgelere dikilecek her akasya ağacının üretici ve ülke ekonomisine katkısı büyük olacaktır. Akasyanın çiçeklenme dönemi Nisan ve Haziran ayları arasındadır. Kuzey bölgesine göre güneydeki akasyalar 15-20 gün daha önce çiçek açarlar. Dağlık bölgelerdeki akasyalar ovadakilere göre daha geç çiçeklenmektedir. Akasya balının tadı ve kokusu çok güzeldir ve oldukça geç kristalleşir. Kendine özgü olan parlaklık ve akıcılığını uzun süre kaybetmez. Bir dönüm akasyadan 150 kg. bal üretilmiştir.
İĞDE : Bu familyanın iki türü Türkiye’de doğal olarak bulunur. İğde bazı bölgelerde ağaçcık,bazı bölgelerde ise ağaçtır. İğde ağacının boyu yedi metreyi geçmez. Yaprakları gümüşi renkte ve parlaktır. Bu parlaklığı yaprak üzerinde bulunan tüyler sağlar. Çiçekleri açık sarı renktedir. İğde çiçeğinin güzel kokusu herkes tarafından bilinir. Arılar sabahın erken saatlerinden günün geç vakitlerine kadar iğde çiçeklerini ziyaret ederler. Ülkemizde çok yaygın olarak bulunan iğdenin meyvesi da kuru yemiş olarak tüketilmektedir. Çiçeklenme süresi bulunduğu bölgeye göre değişir. Ilıman iklimin hüküm sürdüğü alanlarda Nisan ayında, daha iç bölgelerde ise Mayıs ve Haziran aylarında çiçeklenme gözlenir. İğdenin nektarı çok fazla değildir. Ancak geniş alanlarda ekimi yapıldığı zaman bitki,arıcılık açısından değer kazanır.
YAKI OTU : Bu bitkinin 21 türü Türkiye’de yetişmektedir. Çok yıllık bir bitkidir. Çiçekleri çingene pembesi renktedir ve çok güzeldir. Bazı ülkelerde Yakı otu kültüre alınmıştır ve yetiştiriciliği yapılmaktadır. Yüksekliği 650-3050 arasında olan yeşil alanlarda,ormanlarda ve kayalık bölgelerde yakı otuna rastlamak mümkündür. Bursa, Ankara, Sinop, Ordu, Giresun, Trabzon, Kars, Balıkesir, Kütahya, Kayseri, Erzurum, Bitlis, Ağrı, Antalya, Van ve Adana’da bulunur. Yakı otu balının rengi açık yeşildir. Kristalleştiği zaman yeni yağmış kara benzer ve beyaz bir renk alır. Balının çok güzel bir tadı ve aroması vardır. Bir hektar yakı otu ekili alandan 600 kg. bal alınabilir.
OKALİPTÜS : Bu bitki türleri ülkemizde yaygın olarak bulunmamaktadır. Türkiye’de tek türü bulunmakla birlikte bilinen 50 türü vardır ve bu bitkilerin çoğu nektarlıdır. Okaliptüs park ve bahçelerde süs bitkisi olarak kullanılmaktadır. Her dem yeşildir ve Akdeniz Bölgesi ikliminden hoşlanmaktadır. Bu bitkilerin boyu 15 metreye kadar büyüyebilir. Çok güzel ve yoğun sarı çiçekleri vardır. Uzaktan bu çiçekler yuvarlak püskül gibi görünür. Türkiye’de en çok Mersin ve Adana bölgesinde bulunmaktadır. Ancak İstanbul, İzmir, Antalya ve Hatay’da da bu bitkiye rastlamak mümkündür. Çiçeklenme dönemi Nisan ve Mayıs ayları arasındadır. Bu türe ait bitkilerin balı tür seviyesinde farklılık gösterir. Ülkemizde yetişen türünün balı orta kalite bal olarak bilinmektedir. Balının odun kokusunu andıran bir tadı vardır ve oldukça kıvamlıdır. Kristalleşmesi yavaştır. Kristalleştiği zaman iri tanecikler oluşturur.

Yeryüzündeki tüm bitkilerin yaklaşık 500 kadarı nektarlı bitkilerdir. Ülkemizde ise 300 bitki türünün nektarlı olduğu tahmin edilmektedir.

Resim 21

Okaliptüs Ormanı




BALIN ÖZELLİKLERİ, ÖNEMİ VE HASADI

Bal, bitkilerin çiçeklerinde bulunan nektarların veya bitkilerin canlı kısımlarıyla bazı böceklerin salgıladığı tatlı maddelerin bal arıları tarafından toplanması, vücutlarında bileşimlerinin değiştirilip petek gözlerine depo edilmesi ve buralarda olgunlaştırılması sonucunda meydana gelen koyu kıvamda tatlı bir üründür (TS 3036).

Balın Sınıflandırılması :

Sınıflamada bir çok unsurlar ele alınarak değişik sınıflandırmalar yapılmaktadır. Bu sınıflandırma biçimlerden birkaçı aşağıda çıkarılmıştır.