Ari hastaliklari

Bal Arısı Hastalık ve Zararlıları
Sporontlar bölünerek 2 sporoblast meydana gelir. Sporoblastlar daha 
sonra   gelişerek   olgunlaşır.   Spor   gelişimini   tamamlar.   Nosema   apis 
sporları arı tarafındnan alındıktan sonra yeni sporların oluşumu 2-5 
gün   almaktadır.   Parazitin   gelişimi   ortalama   36   saatte   olmaktadır. 
Parazit   30˚C’de   gelişimini   48   –   60   saat   içinde   tamamlar.   Gelişme 
sürecinin her aşamasında yan yana 2 çekirdekçik yer almaktadır. Bu 
yapı diplokaryon olarak isimlendirilir. 
Nosema apis’le yeni enfekte hücreler sağlamdır. İçlerinde sıkıca 
kümelenmiş halde sporlar vardır. Olgunlaşmış N. apis sporları orta 
bağırsak   epitel   hücrelerini   genişletip   şişirmektedir.   Sporlar   konakçı 
hücrelerinde   RNA   sentezini   belirgin   olarak   azaltırlar.   Enfekte 
hücrelerin sitoplazmaları içinde büyük vakuoller, bir araya toplanmış 
ribozomlar ve deforme olmuş alanlar mevcuttur. 
Arı   parazitle   enfekte   olduğunda   2   hafta   sonra   bağırsak 
epitellerinin içi parazitle dolmakta, enfekte hücreler parçalandığında 
bağırsak   lümenine   dökülen   parazitler   yeniden   başka   bir   hücreye 
girerek yeni bir hücreyi enfekte etmektedir. Parazit epitel hücrelerinde 
2   tip   spor   üretmektedir.   Birinci   tip   spor,   epitel   hücreleri   arasında 
hastalığın   yayılmasından   sorumlu   olup   endospor   kalın   bir   zarla 
sarılmıştır.   İkinci   tip   ise   hücre   sitoplazması   içinde   üreyen   halidir. 
İkinci tip spor, birinci tip sporun genç dönemidir.  İkinci tip konakçı 
hücresi içinde çoğalır. 
Kalın kabuklu spor tipi enfekte arı tarafından dışkıyla boşaltılır. 
Sıcak ve kuraklığa karşı son derece duyarlıdır. Sporlar direkt güneş 
ışığına maruz kaldığında 15-32 saat içinde ölmektedir. Fermentasyon 
ve   kokuşma   halinde   birkaç   gün   içinde   ölmektedir.   Donmaya   karşı 
dirençlidir. Balda 1-11 ay, toprakta 44-71 gün, petek ve dışkıda 1 yıl 
canlı kalabilir. 58°C’de 10 dakikada ölür.  
Nosema apis, kolonilerdeki enfekte arıların dışkıları ile sağlıklı 
arılara   bulaşır.   Kovan   dışında   ise   parazitli   arıların   dışkıları   ile 
kirlenmiş   sular   ve   nektarlardan   sporları   alırlar.   Hastalıklı   arıların 
çıkardığı   dışkılarla   kovanlar,   çiçekler   ve   sular   enfeste   olmaktadır. 
Hastalıklı kolonilerde arılar güçden düştüğü zaman diğer kovanların 
arıları kovana girerek enfeste bal ve poleni çalarlar. Bu esnada sporları 
alırlar.   Hastalığın   bulaşmasında,   enfekte   peteklerin   kullanılması, 
enfekte   kolonilerin   başka   yerlere   nakledilmesi,     kolonilerin   sık   sık 
rahatsız   edilmeleri,   koloniler   arasındaki   yağmacılık   faaliyetleri, 
arıların kovan şaşırmaları, enfekte ana arı ve arılı peteklerin verilmesi, 
31

---

Bal Arısı Hastalık ve Zararlıları
kovan   içinde   arı   gelişmesine   yeterli   yerin   sağlanmaması,   rüzgarlı 
havalar,   kalitesiz   balla   beslenme,   gürültü,   protein   yetersizliği, 
rutubetin   fazlalığı,   çevrenin   pestisidlerler   bulaşık   olması,   arıcıların 
bizzat   kendileri,   iyi   dezenfekte   edilmemiş   enfeste   arıcılık 
malzemeleri,  nektar ve polen kaynaklarının yetersizliği etkilidir.  
Arı   kolonisi   varroa   ile   enfeste   ise   bal   arılarının   hemolenf 
hacminde azalma ve protein metabolizmasında bozulma olduğundan 
Nosema   apis’e   karşı   direnç   azalmaktadır.   Yağışlı   ve   rüzgarlı 
havalarda   kolonilerin   ergin   arıları   daha   uzun   süre   kovan   içinde 
kalmalarına karşın, yağışsız ve rüzgarlı havalarda ergin arılar dışarı 
daha çok çıkarak dışkılamakta ve daha kısa yaşamaktadır. Böylece 
hastalıklı arı sayısında kendiliğinden azalma olmaktadır. Nosema apis 
sporları   sayısındaki   azalmayı   izleyen   günlerde   kolonide   hastalığın 
etkisi   kaybolmaktadır.   İlk   enfeksiyon   genellikle     bağırsağın   arka 
kısmında   meydana   gelmektedir.   Daha   sonra   bağırsağın   ön   kısmına 
doğru yayılmaktadır. Nosema apis, bağırsak dışından diğer organlarda 
da  üremektedir.
Klinik   Muayene   :  Nosema   apis   enfeksiyonlarda   özel   klinik 
belirtiler   yoktur.     Hastalık   çevre   koşullarına   bağlı   olarak   akut   ve 
kronik   olarak   seyretmektedir.   Çevre   şartları   kötü   olduğunda   akut 
olarak   şekillenen   hastalık;   hava   şartları,   nektar   ve   polen   durumu 
uygunsa   kronikleşmektedir.   Kronik   dönemde   hastalık   gözden 
kaçmakta, kronik halde ölüm oranı %10-30 iken akut halinde %100’e 
ulaşmaktadır.   Bal   arılarının   erginlerinde   hastalık   yapmaktadır. 
Larvalar genellikle enfekte olmaz, bazan ölüm yapabilmektedir. Erken 
ilkbahar döneminde yumurtalardan larva çıkışında %15 azalma vardır. 
Sağlıklı kolonilerde bu oran %1 civarındadır.
Hastalık,   ana   arı   ve   erkek   arılardan   daha   çok     işçi   arılarda 
görülmektedir. Bunun nedeni işçi arıların temizlenme davranışlarıdır. 
Erkek   arılar   ve   ana   arılar,   işçi   arılar   gibi   kendilerini 
temizlemediklerinden daha hastalanmaktadır. Nosemalı arılar sağlıklı 
arılardan daha erken tarlacı olmaktadır. Hastalıklı yetişkinlerin yaşam 
süreleri, sağlıklı arılardan % 22-44 oranında daha kısadır.
  Ana   arının   ovaryumu   zarara   gördüğünden   yumurtlama 
kapasitesi azalır. Sağlıklı ana arıların yumurtaları 60-100x140-160µm 
büyüklüğünde   ve   dış   yüzeyi   düzgündür.   Enfekte   ana   arıların 
yumurtaları   dejenerasyona   uğramaktadır.   Bu   sebeple   ana   arıların 
32

---

Bal Arısı Hastalık ve Zararlıları
ürettikleri   yumurta   yapısına   bağlı   olarak   yumurtadan   çıkan   larva 
sayısında   azalma   vardır.   Kovandaki   arılar   bu   nedenle   yeni   ana   arı 
üretme faaliyeti başlamaktadır.
Enfekte   epitel   hücrelerinin   yıkımlanmasından   dolayı 
metabolizma   faaliyetleri   azalmaktadır.   Arılar   aldıkları   gıdadan 
faydalanamadıklarından   bağırsakları   şişmekte   ve   hacimleri 
büyümektedir. Bu sebeple uçmaları zorlaşmaktadır. Kovan önlerinde 
kanatları açık halde uçamayan, karınları şişkin arılar görülmektedir. 
Hastalıklı olanlar ya hiç uçamamakta yada kısa uçuşlar yapmaktadır. 
Çerçevelerin üzerine, kovan dip tahtasına yada kovan dışına lekeler 
halinde   dışkılar   bırakmaktadırlar.   Ağır   enfeksiyonlarda   genellikle 
dizanteri   görülmektedir.   Hastalığı   şiddetli   geçiren   arıların   kılları 
dökülmekte,   parlak   ve   yağlı   bir     görünüm   almaktadır.   Yazın 
enfeksiyon   düşük   düzeydedir.   Sonbaharda   küçük   bir   artış 
göstermekte ve kış mevsiminde yavaşça yükselmektedir. İlkbaharda 
yavru   büyütme   sezonu   başladığında   enfeksiyon   düzeyi   hızla 
yükselmektedir. Nosema apis’ten ileri gelen ölümler genellikle Şubat-
Mart aylarında meydana gelmektedir. Nosemadan ileri gelen ölümler 
kışların   daha   sıcak   geçtiği   bölgelerde   ise     Şubat-   Nisan   aylarında 
gerçekleşmektedir. Kronik enfestasyon esnasında kolonide yavru, bal 
ve polen üretimi azalır.  Uygun olmayan çevre şartları altında hastalık 
hızla kronik şekilden akut şekle dönüşmektedir.
Nosema   apis   enfeksiyonunun   hipofarengeal   bezlerine   zararlı 
etkisi   sonucunda   yeterli   yavru   gıdası   üretilmemektedir.   Kovanda 
yavru   üretimi   azalmaktadır.   Kolonide   ölen   arı   sayısı,   petek 
gözlerinden  çıkan   genç  işçi  sayısından   daha  az  olmaktadır.   Zaman 
geçtikçe  kolonideki arı  sayısı azalmadığından  kovan  içi faaliyetleri 
sağlıklı biçimde yapılamamaktadır. Yaptığımız gözlemlerde koloninin 
arı sayısı bir avuç kalmakta ve bir süre sonra kovanı terk etmektedir. 
Kovanda yeterli bal ve polenin olması sonucu değiştirmemektedir. 
Enfekte   arıların   sindirim   sistemi   mukozası   tahrip   olduğundan 
sekonder enfeksiyonlara karşı daha duyarlı hale gelmektedir.  Nosema 
apis’in   patolojik   etkisine   bağlı   olarak   viral   enfeksiyonlar   ortaya 
çıkmaktadır.  Black queen cell virus, Y virus  ve Filamentöz virus’un 
görülmesi ile nosema apis arasında bağlantı vardır. Black queen cell 
virus, Y virus ve Filamentöz virus enfeksiyonlarının önlenmesi için 
Nosema apis ile mücadele şarttır.
33

---