Arada kalanlarin romani: araf
Yüklə 393,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Metinlerarasılık ve İmge
- KAYNAKÇA
- Spinoza Üzerine On Bir Ders
- Postmodernizm ve Eleştirisi, Tartışmalar/Uygulamalar
- Arayışlar
- Postmodernizm ve Toplum Bilimleri
- Zaman
Arada Kalanların Romanı: Araf 823
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/1 Winter 2013 sadece mutfakta değil, hayatının her alanında sever ve ne pahasına olura olsun her şeyi kontrol altında tutmaya çalışır. İlk başta olumlu bir özellik olarak görülen bu alışkanlığı, zaman geçtikçe bezdirici olmaktadır: “Bir hav, bir kırıntı, bir kırpık.... yere düşer düşmez Piyu temizlemeye başlıyor, etraftaki herkesi terörize edip kendilerini pis domuzlar gibi hissetmelerine yol açıyordu.” (Şafak 2011: 112). Piyu’nun yaşadığı bir başka tezat ise diş hekimliğinde okumasına rağmen sivri bıçak, çatal gibi nesnelere dokunamamasıdır: “Saplantısına ek olarak sivri şeylere karşı gayet tuhaf bir fobisi vardı. Değil dokunmak bıçak görmeye bile tahammül edemezdi.” (şafak 2011: 112). Diğer bir karakter ise Piyu’nun kız arkadaşı Katolik ve Meksika göçmeni bir Amerikalı olan Alegre’dir. İnce, ufak tefek biri olarak tanıtılan Alegre de kimi psikolojik sorunlar yaşamaktadır. Çocukluğunda annesi tarafından kilolu olduğu için sürekli eleştirilmiş olan Alegre, anne ve babasının bir kazada ölmesi sonrasında teyzelerinin yanında yaşamaya başlamış ve ergenlik dönemiyle birlikte rejime girmiş, yediğinin, içtiğinin kalorisini hesaplar olmuştur. Alegre’nin kendini tam anlamıyla mutlu hissedebildiği tek yer “anavatanı” olarak gördüğü mutfaktır. Durmadan yediği havuçlardan dolayı “narin ve kırılgan bir heykele” dönüşmüş, avuçları, ayakları, bakışı “kızlık ile kadınlık arasındaki o eşsiz eşiğin, arafta kalmışlığın rengi” olan turuncu kesilmiştir (Şafak, 2011: 245). Şafak’ın romanlarında özellikle yeme bozukluklarıyla ilgili psikolojik rahatsızlıklar önemli bir yere sahiptir. Yememe stresi Alegre’nin “blumia” 4 sorununa yakalanmasına neden olmuştur. Kalabalıklar içinde pek rahat etmez, nadiren yemek yer, yediklerini de kusarak dışarı atar. En çok hoşlandığı şey, kendisinin yiyemediği yemekleri başkaları için yapmak olduğu için vaktinin büyük bir kısmını mutfakta geçirir. Alegre, yıllar önce Ukraynalı sevgilisinden hamile kaldığı çocuğunu aldırmış, Piyu’yla karşılaşana dek bütün erkeklerden kaçmış; fakat Piyu’nun ilgisizliğinden dolayı da sonunda Debra’yla lezbiyen ilişki yaşamak zorunda kalmıştır. Diğer kahramanlar gibi sıra dışı biri olarak romandaki yerini alan Debra Ellen Thompson da psikolojik problemleri ve Gail’le yaşadığı lezbiyen ilişkisi ile öne çıkar. Romanın başında Gail’le yaşadığı lezbiyen ilişkiyi, romanın sonunda Alegre’yle devam ettirir. Fiziksel özelliği bakımından bembeyaz tenli, kocaman kepçe kulaklı, fazlasıyla asabi Debra Ellen Trompson, “ipince bir tutam inek yalamış” gibi kırmızıya çalan saçlarıyla oldukça farklı bir görünüme sahip biri olarak tanıtılır (Şafak 2011: 45). Ayrıca yazar, bunların dışında, romanın bazı bölümlerine ilgisi olmadığı halde yoldan geçenlere ‘isabanafazladanbirdolarınızolduğunusöyledi’ diyen evsiz kadınla, Abed’in annesi Zehra’yı romana sokarak düşündürücü iki yan karakter daha oluşturur.
Metinlerarasılık ve İmge Metinlerarasılığı, postmodern romanın ana kurgu tekniği olan üstkurmacanın türevi olarak gören araştırıcılara göre, kanlı canlı/yaşayan/somut gerçeklik üzerine kurulan modernist romanın aksine postmodernistler, kitapların/metinlerin dünyasını sever (Ecevit 2004: 56). Yazarın zaman zaman metinlerarasılığı da kullanarak romanı, okur açısından çözülmesi gereken birkaç aşamadan mürekkep bir yapıya soktuğu görülür.
4 Bulimia, yineleyen aşırı yeme nöbetleri ve hastanın beden ağırlığını kontrol etmekle aşırı uğraşması; bu nedenle yediği yiyeceklerin şişmanlatıcı etkilerini azaltmak için aşırı çaba harcaması ile belirli bir sendromdur. 824
Mustafa AYDEMİR Turkish Studies
Volume 8/1 Winter 2013 Roman, Mevlânâ’dan bir alıntıyla başlar ve ayet, atasözü, şiir ile devam eder. Romanın hemen başında, Mevlânâ’nın “bir kargayla bir leyleğin beraber uçması” sözüyle, farklı kültürdeki insanların mecburiyet karşısında nasıl beraber yaşamak zorunda kaldıkları anlatılır. Faslı ve Müslüman Abed’in annesi Zehra, farklı bir şekilde cin konusunu açıklamaya çalışırken ayetlerden faydalanmaya çalışır. Kuran’da cinler için “Bazıları adildir.” diye bahsedilirken “Bazıları başka türlü”dür diyerek alıntı yapılır. Kitapta, farklı kültürlerin temsilcileri olan kişilerin kullandığı Arapça ve İspanyolca kelimeler karşımıza çıkar. Bununla yazar, çok kültürlülüğü ve kişilerin durumunu ifade etme çabasındadır: “aguantar la vara como venga 5 , El-ferah seb’ate eyyam vel huzn tȗlül ömr 6 ” (Şafak 2011: 228). Zehra’nın söylediği uygun sözler de “montaj” tekniğiyle romanda geniş yer bulur. Kadınlar için “Hıf min benî âdem es-sâkit.” 7 sözünü kullanırken (Şafak 2011: 213); Gail için de “Lâ tetezevvec bi imraetin aynüha zerka' velev kânet temlükü sandûkan melîyen bizzeheb.” 8
sözünü kullanır (Şafak 2011: 209). Vedalaşırken kişilerin özelliklerine uygun olarak kullandığı sözler de düşündürücüdür. Piyu’ya: “Taze süt dostlar için, ekşi ayran şifalı ot meraklıları içindir.”; Ömer’e: “Taşların seni tanıdığı memleket, insanların seni tanıdığı memleketten iyidir.”; Alegre’ye: “Kemgözlü biriyle karşılaşırsan, hemen dilini çıkarıp ‘Uzun gecenin karın ağrısı” de.”; Debra’ya: “Arkadaşın bal bile olsa hepsini yeme.”; Gail’e: “Gecenin içinde fenerle yürümek, bulutlu günden iyidir.”; Abed’e: “Yakındaki arkadaşın uzaktaki kardeşinden iyidir.” ve kendisine: “El-farah seb’ate ayyam vel huzn tȗlül ömr” 9 sözlerini uygun bulur (Şafak 2011: 227). Abed’in arkadaşlarına söylediği Arap atasözü ise şöyledir: “Derler ki ihtiyar bir çamaşırcı kadının ayaklarının derisi kadar katı da olsa gerçek, sen gene de gerçeği söyle.” (Şafak 2011: 108). Ayrıca kadınlar için konuşurlarken söylediği “Kadınlarla çok yatmak insanı kör eder.”, “Kadınlarla hiç yatmazsan gözün hiç görmez.” atasözleri, her şeyin olabildiğince karmaşık hale geldiği günümüz modern dünyasında, gerçekleri saf ve sarih bir şekilde anlatır (Şafak 2011: 327). Buda’nın temel öğretileri, başka memleketlerde yaşayan yabancıların çektiği basit sıkıntıları vermek için verilir: “En basiti başarmaktır en zor olan.” (Şafak 2011: 128). Hz. İsa’dan alıntı yapılan “İsa’nın öğrettiği gibi, günah işleten, ağzımıza giren şeyler değil, oradan çıkan şeylerdir. Söylediğimiz şeyler yani sözlerimiz.” sözü de yalan konuşmamaya dikkati çeker (Şafak 2011: 321). İmge, soyut gerçeği plastik düzleme taşıma, onu somutlaştırma çabasının ürünü olarak ifade edilir (Ecevit 2004: 195). Diğer romanlarında olduğu gibi, Araf’ta da çok sayıda imgeye yer veren Şafak, bu vasıtayla hem duygu ve düşüncelerini somutlaştırır hem de romanın çokkatmanlı yapısını oluşturur. Zarpandit karakteri için anlatı boyunca başvurulan işaretler ve alametler önemli bir yer tutar. . Böylece romanda iç içe geçmiş, okuyucunun zihnini yoracak, oyuna bir gizem katacak olan bir bulmaca ortaya çıkar. Roman boyunca okuyucuda merak uyandıran ipuçları bu ayrıntılarla verilir. Romandaki bulmacayı çözmeye yarayan bu ipuçları, isimler ve harflerde saklıdır. Ancak bu ipuçları, tasavvuftaki Hurufilik öğretisinden ziyade, roman kahramanının harflerin anlamsal
5 Kılıç nereden gelirse gelsin dayanmak. 6 Sevinç yedi gün sürer, hüzün bir ömür boyu. 7 Sükût eden âdemoğlundan kork. 8 Bir sandık altını da olsa sakın mavi gözlü kadınla evlenme. 9 Sevinç yedi gün sür er, hüzün bir ömür boyu .
Arada Kalanların Romanı: Araf 825
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/1 Winter 2013 çağrışımlarından faydalanması şeklindedir. Roman kişilerinin isimlerine yeni anlamların yüklenmesi ve Zarpandit’in yediği muzun içinde değişik harfleri görmesi, buna örnek verilebilir. Ayrıca Gail’in kayıt sırasında beklerken henüz tanımadığı Debra’nın kırmızı saçlarıyla bembeyaz teni arasında yakaladığı tezadı da bu alametlerden saymak gerekir. Bankta otururken ayaklarının ucuna düşen atkestanesini, sokakta çalan müzisyenlere para atacakken şapkalarına düşen kuru yaprağı, çayında yüzen nane çöpünü, Sultan Ahmet’te güvercinleri kovalayan kedinin hiçbirini yakalayamamasını hep hayra yorar. Yukarıda bahsedildiği gibi Şafak’ın romanında yarattığı imge düzleminin önemli ögelerinden biri de isim simgeciliğidir. Metinde isim simgeciliğinin örnekleri Gail ve Ömer’de görülür. Ömer isminin noktalarını kaybettiği için kendini bir aidiyetsizlik içinde bulurken, Gail, Zarpandit olan isminden kaçınmakta ve onu değiştirmek istemektedir. Romanda Batı, West adlı “dişi” kedi ile imgeleştirilirken, Doğu The Rest adlı “erkek” kedi ile ifade edilir. Gail, West’e daha iyi davranırken, The Rest’e karşı daha sert ve acımasızdır. Yazarın romanda kadın sorunlarına bu imgeyle değindiğini de görmek mümkündür. Nasıl ki yer değiştirmeler, kişinin bedenindeki biyolojik ritimlerin bozulmasına sebep oluyorsa, insanın memleketinden uzaklaşıp başka kültürlerin etkisine girmesi de “kollektif hafızadaki zihinsel ritimlerin bozulmasına” sebep olur (Şafak 2001: 158). La Tia Piedad, New York’a gelirken beraberinde getirdiği porselen takımına “geçmişle gelecek arasına bir köprü” kurma anlamını yükler. Zira kendi kültürünü kaybetmek istemeyen bu kadın, porselen takımını kültürünün ve geçmişinin koruyucusu olarak görür. Alegre’ye hediye edilen seksen yedi parçadan oluşan porselen tabağına yüklenen anlamlar da romanda geniş yer bulur. Araf, renklerin bolca yer aldığı bir metindir. Yazar, “somut dünya ile soyut yaşam katmanları” arasındaki farkı, birçok yerde bu görsel imgelerle vurgular (Ecevit 2008: 228). Amerikalıların her renge farklı isimler verdiği ele alınırken daha sonra romanda geçen tüm renkler bir katalogdan bakılmışçasına numaralarla adlandırılır. Düğün günü Gail’in giydiği mor tondaki gelinliği, değişik numara ve isimlerle şöyle verilir: “Odadaki birinde renk kataloglarından olsa elbisenin renginin numarasının 57-A, isminin Yabani Üzümler olduğunu görecekti; şalının numarası 60-D’ydi ismi Mağrur Gelenek.” (Şafak 2011: 307). Piyu’nun Alegre’yle olan ilişkisini ev arkadaşı Abed’e anlatırken utancından yüzünün kızarmasını değişik numaralarla romanda adlandırılır. Zira kırmızı, dünyeviliğin ve cinselliğin rengidir: “Numarası 12-G, adı Yastık Sohbeti’ydi Piyu’nun yanaklarını kaplayan rengin bu evde sadece Abed’e anlatabileceği bir sırrı açmak için onun odasına damladığında.” (Şafak 2011: 327). Şafak, bazı kelimeleri birleştirerek, boşluk bırakmadan yazar ve bunun da kelimeleri kavramlaştırma çabasından doğmuş olabileceğini düşündürür: “Gail,
İsabanafazladanbirdolarınızolduğunusöyledi Kadın’ın da kendisinin farkında olduğundan şüpheleniyor ve bunu hem ürkütücü buluyor hem de içten içe umuyordu.” (Şafak 2011: 191). Şafak, bazen de sözcükler arasına kısa çizgi koymak suretiyle sözcüklerin bitişik okunmasını sağlar: “Ömer’in düzenli nefes alışverişlerini dinlerken doğru-adam-millerce-ötede-ya- da-şu-anda-hemen-alt-sokaktayken-yanlış-yerde-yanlış-adamla olduğu
hissi her
nefeste koyulaştıkça koyulaştı.” (Şafak 2011: 148). SONUÇ Modern roman anlayışının postmodern anlayışta bir anlatıya dönüşmesi, onun iç unsurlarında büyük ölçüde değişikliğe sebep olmuştur. Bu değişiklik, gerek romanın olay
826
Mustafa AYDEMİR Turkish Studies
Volume 8/1 Winter 2013 örgüsünde, şahıs kadrosunda ve dilin kullanılmasında; gerekse zaman, mekân ve tematik unsurlarında kendini gösterir.
kaldırılmıştır. Ayrıca montaj, kolaj, ironi, pastiş gibi tekniklerle roman, bir anlatıya dönüştürülmüştür. Dört bölümden oluşan romanın kendi içinde anlamsal bir ilişkinin olduğunu söylemek zordur. Her bölümde farklı bir hikâye anlatılmış ve bunlar romanın sonlarında birleştirilmeye çalışılmıştır. Romanda takvimsel zaman anlayışı yerine, dağınık bir zaman anlayışı hâkimdir. Yazar, farklı ülkelerden gelen kişilerin kendi şehirlerindeki saatlerini, romanın dönüm noktalarında belirterek ve romanın içine zamana düşman bir karakter koyarak zamanı sürekli canlı tutmaktadır. Araf’ta uzun mekân tasvirlerinden ziyade, gezilen ve görülen yerler dağınık bir şekilde tanıtılır. Romanda Boston, kapalı ve dar bir mekân olarak tanıtılırken; İstanbul, açık ve geniş bir mekân olarak yer alır. Romanda küçük bir öğrenci grubunun çevresinde gelişen olaylar anlatılır. Ancak bu kişiler, fazla yabancılık çekmeseler de geldikleri yerde “araf”ı yaşamaktan da kurtulamazlar. Farklı dünyalardan gelip aynı hayatı paylaşmak zorunda kalan, hem birbirine çok benzeyen hem de aynı oranda farklı olan karakterlerin isimleri önemlidir. Şahıs kadrosu, belli görevleri ve işlevleri yerine getirmekten ziyade, sadece olayları anlatan veya yaşayan öznelerdir. Yazar, roman boyunca belli bir kahramana odaklanmak yerine anti kahraman anlayışını savunur. Karakterler, zaman içinde yaptıkları ve yapacakları hareketlerle bir zıtlığı bünyelerinde taşırlar. İyilik/kötülük, güzellik/çirkinlik, sergilemek/mahremiyet gibi bu zıtlıklar kahramanların özelliğini oluşturur. Dişçilikte okuyan, ama sivri ve keskin objelere takıntılı Piyu; tam bir aidiyetsizliği yaşayan Ömer; manik-depresif Gail; blumialı Alegre ve lezbiyen Debra Ella Thompson romanın sıra dışı kahramanlarıdır. Metinlerarasılık ve imge kullanımı, romanın önemli özelliklerini oluşturur. Yazar bu şekilde, romanını birkaç aşamadan oluşan mürekkep bir yapıya büründürür. Romanın Mevlânâ’dan bir alıntıyla başlaması ve ayet, atasözü, şiir gibi alıntıların olması, onu postmodernizme yaklaştırır. Yazar, iki dinli dünyaya geldiği halde dine inanmayıp farklı güçlerle ilgilenen Yahudi Gail’i; Müslüman bir ülkelerden gelen ve koyu Müslüman olan Abed’i ve ateist Ömer’i; Katolik olan Piyu ve Alegre’yi romana dâhil ederek dinin insanların hayatındaki rolünü açıklamaya çalışır. Deliliğin hâkim olduğu romanda Şafak, normallik ve delilik arasında gidip gelen sarkaçlarla gerçekliği sorgulamaya çalışır. Bu amaçla karakterlerini; isim, dil, din, zaman, yalnızlık ve yabancılık gibi sorunlarla karşılaştırır. Sonuç olarak Araf, bütün yönleriyle tam bir arafta kalmışlığın romanıdır.
BOYNUKARA, Hasan (2009). “Şafak’ın Pinhan’ını Anlamak”, 1980 Sonrası Türk Romanı Sempozyumu 27-28 Mart 2008 Bildiriler, (Yayına Haz. Hülya Argunşah, Ayşe Demir), Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayınları. DELEUZE, Gilles (2000). Spinoza Üzerine On Bir Ders, (Çev. Ulus Baker), Ankara: Öteki yayıncılık. DEMİRCİ, Neşe (2010). “Elif Şafak’ın Pinhan, Araf ve Mahrem’inde İsim İmgelemi”, Turkish
Arada Kalanların Romanı: Araf 827
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 8/1 Winter 2013 DOLTAŞ, Dilek (2003). Postmodernizm ve Eleştirisi, Tartışmalar/Uygulamalar, İstanbul: İnkılap Yayınları. EAGLETON, Terry (2011). Postmodernizmin Yanılsamaları, İstanbul: Ayrıntı Yayınları. ECEVİT, Yıldız (2004). Türk Romanında Postmodernist Açılımlar, İstanbul: İletişim Yayınları. ECEVİT, Yıldız (2008). Orhan Pamuk’u Okumak, İstanbul: İletişim Yayınları. EMRE, İsmet (2004). “Altıncı Parmağın Romanı: Aylak Adam”, Arayışlar, 11: 48. ERCİYES, Cem (2002). “Pislik Belki de Sandığınız Kadar Pis Değildir” Radikal Kitap, 22 Mart 2002. HARVEY, David (1993). “Postmodernizme Bir Bakış”, Birikim Dergisi, 49: 55. KORKMAZ, Ramazan (2007). “Romanda Mekânın Poetiği”, Edebiyat ve Dil Yazıları, (Ed. Ayşenur Külahlıoğlu İslam, Süer Eker), Ankara: Grafiker Yayınları. ROSENAU, Pauline Marie (1998). Postmodernizm ve Toplum Bilimleri, (Çev. Tuncay Birkan), Ankara: Ark Yayınları. SARUP, Madan (2004). Post-yapısalcılık ve Postmodernizm, Ankara: Bilim ve Sanat Yayınları. ŞAFAK, Elif (2004). “İki arada; bir Araf’ta”, Yeni Şafak, 20 Mayıs 2004. ŞAFAK, Elif (2006a). “Med İle Cezir Arasında Bir Dem ”, Zaman, 01 Ocak 2006. ŞAFAK, Elif (2006b). “Türk Edebiyatı ve Şuur Bulanıklığı”, Zaman, 04 Temmuz 2006. ŞAFAK, Elif (2011). Araf, İstanbul: Doğan Kitap. Yüklə 393,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|