v
əziyyət yarana bilər ki, bu vaxta qədər əldə edilmiş sivilizasiya da
m
əhv olar. Buna görə də Dİ fənni bütün bu və ya digər tipli çətin və
paradoks xarakterli m
əsələləri ortaya atır, təhlil edir və əməli nəticələr
çıxarır.
"Dünya iqtisadiyyatı" fənninin öyrəndiyi məsələlər çoxdur.
Ümumi şəkildə burada iqtisadiyyatı və iqtisadi inkişafı formalaşdıra
bil
ən bütün məsələlərə toxunmaq zərurəti vardır. Lakin bir dərslik və ya
d
ərs vəsaitində kompleks məsələlərin hamısını dərindən və hərtətəfli
açmaq mümkün olmadığına görə "Dünya iqtisadiyyatı" fənnində əsas
fikir dünya t
əsərrüfatı sisteminin formalaşması və hərtərəfli açmaq
mümkün olmadığına görə "Dünya iqtisadiyyatı" fənnində əsas fikir
dünya t
əsərrüfatı sisteminin formalaşması və tədrici inkişafı
probleml
ərinə, bu sferada baş verən daimi dəyişikliklərə ayrı-ayrı
ölk
ələrin, regionların iqtisadi inkişaf dinamikasına onların bir-birləri
il
ə formalaşmış iqtisadi münasibətlərinə, qarşılıqlı asılılıqlarına verilir.
Bütün m
əsələlərin öyrənilməsində "Dünya iqtisadiyyatı" fənni obyektiv
iqtisadi qanunları əsas götürür və bu qanunlara söykənərək, onlardan
ir
əli gələn, dünya təsərrüfat sisteminin inkişafını təmin edə bilən fərdi
qanunauygunluqları ortaya cıxarır və öyrənir. Bu əslində "Dünya
iqtisadiyyatı"fənni predmetinin əsasını təşkil edir.
Bu gün formalaşmış dünya təsərrüfat sistemi və mütəxəssislərin
v
ə dövlət başçılarının ona olan münasibətləri qabaqkılardan fərqlənir.
Hazırda milli təsərrüfatların qarşılıqlı asılılığı və dünya iqtisadi sistemin
tam olması hamı tərəfindən dərk edilir. Buna görə də "Dünya
iqtisadiyyatı" fənni müasir sivilizasiyanın və elmi-texniki inqilabın
ortaya çıxardıqları qlobal problemləri də dərindən şəhr edit, öyrənir və
əməli nəticələr çıxarır.
İstər dünya təsərrüfatının inkişafında və istərsə də bəşəriyyəti
t
əhlükə altına salmış qlobal problemlərin həllində dünyanın bütün
ölk
ələri eyni mövqe tutmur və ən başlıcası isə eyni imkana malik
deyildirl
ər. Buna görə də "Dünya iqtisadiyyatı" fənni ayrı-ayrı ölkələrin
iqtisadiyyatının başlıca xüsusiyyətlərini ortaya çıxarır, öyrənir və bu
sah
ədə qabaqcıl, mütərəqqi halların bütün dünyaya yayılması yollarını
t
ədqiq edir. Bu cəhətdən ölkələrin qrup şəklində öyrənilməsinin, yenicə
dirç
əlmiş və inkişaf etmiş ölkələrlə bir sırada ayaqlaşmaq iqtidarında
olan "Yeni s
ənaye ölkələri" kimi ölkələrin dərindən öyrənilməsinin
böyük
əhəmiyyəti vardır.
"Dünya iqtisadiyyatı" fənni inteqral xarakterə malikdir. Burada
b
əşəriyyət miqtasında iqtisadi inkişafa təsir göstərən bütün amil və
şərtləraraşdırılır, öyrənilir və təcrübə üçün lazımi nəticələr çıxarılır.
M
əhz buna görə də "Dünya iqtisadiyyatı" fənninin öyrəndiyi məsələlər
dair
əsinə dünya ticarəti, kapitalın və işçi qüvvəsinin miqrasiyası kimi ən
mühüm beyn
əlxalq iqtisadi əməkdaşlıq formaları da daxildir.
"Dünya iqtisadiyyatı" fənni eyni zamanda beynəlxalq təsərrüfat
sistemi mexanizmini, onun probleml
ərini, ümumdünya iqtisadiyyatının
potensial imk
anlarını, bəşəriyyətdə baş verən qloballaşma proseslərini
d
ərindən araşdırır, təhlil edir, inkişaf səviyyəsini təyin edir,
proqnozlaşdırır və qabaqcıl təcrübəni yaymaq,
mənfi meylləri aradan
qaldırmaq sahəsində əməli təkliflər irəli sürür.
II FƏSİL. DÜNYA İQTİSADİYYATI İNKİŞAF EDƏN
BİR SİSTEM KİMİ
§ 1. Müasir dünya iqtisadiyyatı və onun əsas cəhətləri
“Müasir
dunya iqtisaiyyatı”... İndi bu ən çox işlənən
terminlərdəndir. Terminin bu şəkildə işlənməsinin obyektiv əsası
vardır.Hazırda fəaliyyət göstərən dünya iqtisadiyyatı uzun bir dövr uzun
bir dövr keçmiş, keyfiyyət və kəmiyyətcə dəyişmiş,təkmilləşmişdir.
“Müasir dünya iqtisadiyyatı”termini də məhz dünya təsərrüfat
sistemində baş vermiş yeni dəyişiklikləri xarakterizə etmək və onları
oxuculara, tədqiqatçılara əyani şəkildə göstərmək üçün işlədilir.
Dünya iqtisadiyyatı siyasi-iqtisadi kateqoriya olduğu kimi
həm də tarixi kateqoriyadır.Bu ona görə belədir ki, hər hansı bir tarixi
dövrün öz xüsusiyy
ətləri olub və dünya iqtisadiyyatı da həmin dövrlərdə
müxtəlif miqyasda, həcmdə ,səviyyədə fəaliyyət göstərib.Müxtəliflik isə
təkcə iqtisadiyyatın səviyyəsində öz əksini tapmayıb.O həm də
insanların dünya iqtisadiyyatına olan münasibətində və “Dünya
iqtisa
diyyatının” dünyəvilik səviyyəsində öz əksini tapmışdır.
Əgər dünya iqtisadiyyatına bir sıra dərslik və dərs
vəsaitlərində
göstərildiyi
kimi,
milli
iqtisadiyyatların
(təsərrüfatların)məcmuu kimi baxsaq onda cürətlə deyə bilərik ki, dünya
iqtisadiyy
atı həmişə mövcud olmuşdur.Lakin bu əsas məsələ deyil.Əsas
məsələ müasir dünya iqtisadiyyatını fərqləndirən cəhətləri ortaya
çıxartmaq və təcrübədə onlardan məqsədyönlü istifadə etməkdir.