AqiL ƏLİyev ariF ŞƏKƏRƏLİyev
Yüklə 3,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
milli iqtisadiyyat sisteml ərinin dünya təsərrüfatı sisteminə qovuşması t ələbatının meydana çıxmasıdır. Belə bir tələbat əslində həmişə olmuşdur, lakin keçən əsrin ortalarında bu daha aydın görünməyə başlamışdır. XX əsrin sonu XXI əsrin əvvəlində isə bu problem qlobal qanunauyğunluq şəklini almışdır. Bu gün f
əaliyyət göstərən dünya təsərrüfat sistemi 50-100 il bundan önc ə mövcud olmuş dünya iqtisadiyyatından özünün mür
əkkəbliyi, dinamikliyi, daim dəyişikliklərə məruz qalması ilə f ərqlənir. Dünya iqtisadiyyatı bu gün daha çox tam görünür, hər bir ayrıca götürülmüş ölkə üçün daha cəlbedicidir. Bu dəyişikliklərin meydana g əlməsində aparıcı rolu yüksək sürətlə inkişaf edən məhsuldar qüvv
ələrin beynəlmiləlləşməsi və qloballaşması prosesi oynayır. Transmilli korporasiyalar v ə banklar dünyanın və onun yarımsistemlərinin iqtisadiyyatında struktur dəyişikliklərinin günün t ələblərinə uyğun formada getməsinə kömək edirlər. §2. F ənnin mahiyyəti və fərqli cəhətləri
D ərc edilmiş elmi və tədris-metodik ədəbiyyatlarda "Dünya iqtisadiyyatı"nın mahiyyəti, izahı müxtəlif şəkildə verilir və əlavə olaraq "Dünya t əsərrüfatı", "Dünya təsərrüfat sistemi", xarici və tərcümə ədəbiyyatlarda isə "Beynəlxalq iqtisadiyyat" terminlərindən istifadə edilir. Dem ək olar ki, bütün müəlliflər "Dünya iqtisadiyyatı" ilə "Dünya t əsərrüfatı" və "Dünya təsərrüfat sistemi" terminlərinin izahı arasında ciddi bir f ərq qoymurlar. "Beynəlxalq iqtisadiyyat" termini isə müasir çap materiallarında istifadə edilir və onun əsas məzmununu bugünkü dünya iqtisadiyyatı ilə yanaşı dünya iqtisadiyyatının nəzəri məsələləri v ə beynəlxalq iqtisadi əlaqələr təşkil edir. Sad ə şəkildə dünya iqtisadiyyatı milli iqtisadiyyatların cəmi kimi qiym ətləndirilir. Lakin bu mexaniki toplu olmaqdan çox uzaqdır. T əəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, dünya iqtisadiyyatına aid olan ədəbiyyatlarda bu cəhətə çox fikir verilmir və "Ölkə iqtisadiyyatı" və "Dünya iqtisadiyyatı" anlayışlarının oxşar və fərqli cəhətləri geniş oxucu kütl əsinə lazımi səviyyədə çatdırılmır. Ad ətən "Ölkə iqtisadiyyatı" dedikdə, konkret bir ölkənin tərkib hiss ələrinin (kəndlərin, qəsəbələrin, rayonların, regionların) iqtisadiyyatlarının cəmi başa düşülür. Bu cür yanaşma eynilə dünya iqtisadiyyatı ölkə iqtisadiyyatının cəminə bərabər olmalıdır. Ölk ə və dünya iqtisadiyyatlarının özünəməxsus xüsusiyyətləri vardır. Dünya iqtisadiyyatının xüsusiyyətləri isə daha çoxdur, daha mür
əkkəbdir, daha gec dərk olunandır. Bir ölkə iqtisadiyyatının inkişafı il ə dünya iqtisadiyyatının inkişafı istiqamətlərində, amillərində və şərtlərində müəyyən oxşar əlamətlər olsa da onları fərqləndirən cəhətlər daha çoxdur. "Dünya i qtisadiyyatı" anlayışının mahiyyətini açan əsas cəhətlər 1 saylı cədvəldə verilmişdir.
Ölk
ə (bir dövl ətin) iqtisadiyyatı Dünya iqtisadiyyatı S ərhədlə məhdudlaşır Bütün dünyanı əhatə edir Ölk
ədaxili iqtisadi rayonların iqtisadiyyatının cəmidir Dövl ətlərin iqtisadiyyatının c əmidir
Dövl ətin və
dövl ət
strukturlarının fəaliyyətindən asılıdır Dünyanın aparıcı ölkələrinin v ə dünya əhatəli strukturların f əaliyyətnidən asılıdır F ərdi, xüsusi və ümumi əmək bölgüsü inkişaf etdikcə inkişaf edir Beyn əlxalq əmək bölgüsü inkişaf etdikcə inkişaf edir Beyn
əlxalq vəziyyətin güclü t əsiri yoxdur Beyn əlxalq vəziyyətin güclü t əsiri var Daxili bazarın
qanunauyğunluqlarına görə inkişaf Dünya
bazarının qanunauyğunluqlarına görə inkişaf edir
edir Bazar
iqtisadiyyatının obyektiv qanunlarından kənarlaşa bil ər
Bazar iqtisadiyyatının obyektiv qanunlarına maksimum tabe olur Qarşılıqlı ziddiyyətlər çox da güclü deyil Qarşılıqlı ziddiyyətlər çox güclüdür Qarşılıqlı əlaqələr sadədir, tez h
əll olunandır Qarşılıqlı əlaqələr çox mür
əkkəbdir. Çətin həll olunandır Sad
ə tərkibə malikdir Mür
əkkəb tərkibə malikdir İnkişafa əsasən bir dövlətin siyas ətindən asılıdır İnkişafı bütün dövlətlərin siyas
ətindən asılıdır Ölk
ə (bir dövl ətin) iqtisadiyyatıdır Dünya iqtisadiyyatı-bütün ölk
ələrin iqtisadiyyatıdır Əsasən bir dövlətin maraqlarına xidmət edir Bütün dünyanın maraqlarına xidm ət edir
Bir ölk ədə yaşayanların t ələbatlarının ödənilməsi qayğısına qalır Dünya
əhalisinin t ələbatlarının ödənilməsi qayğısına qalmağa meyillidir Lokal probleml ərin həlli yollarını axtarır Qlobal probleml ərin həlli yollarını axtarır Z əif, epizodik, dinamik inkişafa malikdir Güclü daimi dinamik inkişafa malikdir Əsasən ölkə ticarətinin təsiri altındadir Dünya ticar ətinin təsiri altındadır Əsasını maddi və mənəvi milli istehsal, onun bölgüsü, mübadil əsi və istehlakı təşkil edir Əsasını maddi və mənəvi varlığın beynəlxalq istehsalı, onun bölgüsü, mübadil əsi və istehlakı t əşkil edir Vahid bir sistemdir Nisb
ətən vahid sistemdir (vahid sistem ə çatmağa can atan sistemdir) Lokal t əfəkkürlər üzərində qurulur Qlobal t
əfəkkürlər üzərində qurulur
M əhsuldar qüvvələri bir ölk ə daxilində formalaşdırır və inkişaf etdirir Planetar s əviyyədə m əhsuldar qüvvələri formalaşdırır v ə inkişaf etdirir Yüklə 3,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|