“akp hakimiyyəti dövründə Türkiyənin xarici siyasəti”
Yüklə 1,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
40 Protokolların imzalanmasından və Baş nazir Ərdoğanın 2009-cu ilin may ayında Azərbaycan Milli Məclisində etdiyi çıxışından sonra Türkiyədən Qarabağ şərti ilə bağlı fərqli açıqlamalar da gəldi. Bu isə ekspertlərin Türkiyə Qarabağ şərtini dəyişdirir (yumuşaldır) şəklində fikirlər səsləndirməsinə səbəb oldu. Xüsusən Baş nazir Ərdoğanın 2010-cu ilin aprel ayında Vaşinqtonda keçirilən nüvə təhlükəsizliyi üzrə sammitdən qayıdarkən, “Ermənistan Qarabağı boşaltmağa Ağdam və Füzulidən başlaya bilər” 49 şəklindəki açıqlaması Türkiyə və Azərbaycan mətbuatında Türkiyə Qarabağ şərtini iki rayonla əvəz etdi qənaətli təhlillərin aparılmasına səbəb oldu. Lakin Baş nazir Ərdoğanın açıqlamasının sətiraltı mənalarına diqqət yetirdiyimiz zaman Türkiyənin Qarabağ şərtini iki rayonla əvəz etmədiyini görürük. Türkiyənin Xarici işlər naziri Əhməd Davudoğlunun 2010-cu il mayın 4-də Türkiyə mediasına verdiyi müsahibədə “Türkiyə ilə Ermənistan arasındakı sərhədlərin açılması üçün ilk növbədə İrəvan işğal etdiyi bölgələrdən çəkilməli, Bakı bu addımdan razı qalmalı və sonra Azərbaycan-Ermənistan sərhədi açılmalıdır” 50 şəklində açıqlaması Türkiyənin sərhədlər siyasətinin Bakı mərkəzli olduğuna işarədir. Göründüyü kimi, Davudoğlunun bu açıqlaması Ərdoğanın Azərbaycan Milli Məclisində “Qarabağ- da işğal bitmədən sərhədlər açıla bılməz” şəklində səsləndirdiyi fikirdən nisbətən fərqlənir. Lakin burada mühüm olan Azərbaycanın Qarabağ siyasətinin Türkiyə tərəfindən dəstəklənməsidir. Çünki Azərbaycan da işğal altındakı rayonların boşaldılması qarşılığında Ermənistanla sərhədlərini aça biləcəyini qeyd etmişdir. Bakının istəklərinin əks olunduğu hər hansı bir razılaşma isə hələ də Ermənistan tərəfindən qəbul edilməmişdir. Ermənistanla münasibətləri normallaşdırmaq məqsədilə Türkiyənin atdığı təktərəfli addımlar Ermənistan tərəfindən ABŞ-ın təzyiqi ilə verilən təktərəfli güzəştlər kimi başa düşüldü. Ermənistanın bu düşüncəsi protokolların təsdiqlənmə prosesinə də öz təsirini göstərdi və Ermənistan ABŞ-ın təzyiqi ilə Türkiyənin protokolları təsdiqləyəcəyini düşündü. Ermənistan bu protokollardan Türkiyənin ilkin şərtlərinin ortadan qalxmasına və sərhədlərin açılmasına nail olmaq üçün istifadə edir 49 Başbakan Erdoğan`dan önemli açıklamalar. Sabah (14 aprel 2010) 50 Can Dündar. Davudoğlu Oxford`dan hangi kitabı aldı? Milliyet (4 may 2010) 41 və bundan cəsarətlənərək həm Türkiyəyə, həm də Azərbaycana qarşı daha sərt mövqe nümayiş etdirir. Ermənistan Qarabağla bağlı danışıqlarda aprelin 24-dən əvvəl güzəştə getmək istəmədi. Çünki aprelin 24-dən əvvəl Obamanın soyqırım kartının işləyəcəyini, yəni Obamanın soyqırım deməməsinə qarşılıq Türkiyənin protokolları təsdiqləyəcəyini düşündü. Protokollar təsdiqlənmiş olsaydı, Ermənistana qarşı ən ciddi təzyiq vasitəsi olan sərhədlərin açılması məsələsi ortadan qalxacaqdı. Lakin proses Ermənistanın istədiyi kimi irəliləmədi və ermənilərin 24 aprel ümidi puç oldu. Bu isə o deməkdir ki, Ermənistanın ümidləri tükənir. Madrid prinsiplərinin yenilənmiş variantını Azərbaycanın qəbul edib, Ermənistanın qəbul etməməsi Ermənistanın vəziyyətini daha da çətinləşdirə bilər. İstər Ermənistanın siyasi manevrlərinə, istərsə də daxildən və xaricdən gələn ciddi təzyiq və tənqidlərə baxmayaraq, Türkiyə hökuməti protokollara sala bilmədiyi Dağlıq Qarabağ şərtindən imtina etmədi və Azərbaycanla strateji müttəfiqliyini bir daha sübut etdi. Ermənistanla protokolları imzalayan Türkiyə erməni problemini “soyqırım” iddiaları xaricinə çıxararaq müdafiədən müzakirəyə keçmək istədi. Protokollar məsələsinə münasibətdə erməni diaspor təşkilatları ikiyə bölünsə də, hər iki qrup “soyqırım” məsələsində eyni düşüncədədir. Bundan əlavə, xüsusən ABŞ-da ən güclü erməni diaspor təşkilatları protokolların imzalanmasına qarşı çıxmışdır. Elə bu səbəbdən Ermənistanla protokolları imzalayan Türkiyə beynəlxalq aləmdə “soyqırım” qərarlarının qarşısını alacağını düşünsə də, qısa zamanda bunun mümkün olmadığını anladı. Lakin Türkiyə bu protokolları erməni diasporuna 1915-ci il hadisələrini “soyqırım” olaraq tanıyacağını söz verən Obamaya qarşı bu istifadə etdi. Eyni zamanda, Türkiyə hökümətinə görə, protokol siyasətinin nəticəsi barədə danışmaq hələ tezdir və bunun üçün vaxta ehtiyac vardır. Nəticədə, Türkiyə protokolları imzalayaraq böyük bir risk etdi. Onun istədiyi nəticənin alınıb-alınmayacağı bilinmir. Türkiyənin Ermənistanla protokolları imzalaması onun ilkin şərtlərinin ortadan qalxması mənasına gəlmir. Əslində, Türkiyə hökumətinin protokolları imzalamaqda 42 məqsədi Ermənistanın Türkiyəyə qarşı tələblərini ortadan qaldırmaq və Qarabağ məsələsinin həlli üçün fərqli bir taktika həyata keçirməyə çalışmaqdır. Digər tərəfdən protokolların Türkiyə-Ermənistan münasibətlərində müsbət bir əhvali-ruhiyyə yaratdığını da söyləmək mümkündür. 1915-ci ildən indiyədək böyük güclərin təsiri ilə ermənilər türkləri və Türkiyəni təhlükə mənbəyi olaraq görmüşlər. Türkiyə ermənilərlə bu vaxta qədər danışıqlar aparmamaqla erməni millətçilərinin iddialarını doğrultmuş, Ermənistan ermənilərini diasporun və böyük güclərin təbliğatı qarşısında, Türkiyə və türklərlə yaxşı əlaqələr qurmaq istəyənləri millətçilər qarşısında tək qoymuşdur. Türkiyənin düşmən görüntüsü davam etdiyi üçün bütün ermənilər türk düşmənçiliyi ideyası ətrafında birləşmişdir. Bu isə erməni xalqında Türkiyə və Azərbaycan barədə fikirlərin parçalanmasını çətinləşdirmişdir. Belə ki, münasibətlərin normallaşma prosesi və protokollar məsələsi göstərmişdir ki, ermənilər arasında ciddi fikir ayrılığı yaratmaq mümkündür. Lakin bu fikir ayrılığı “soyqırım” və Dağlıq Qarabağ nöqtəsində deyil, protokollar nöqtəsindədir. Yəni bəzi mütəxəssislərin iddia etdiyi kimi, protokollardan sonra ermənilər arasında yaranmış fikir ayrılığı “soyqırım” və Türkiyədən torpaq tələbi ilə bağlı deyil, protokolların mövcud şərtlər altında imzalanıb-imzalanmaması məsələsi ətrafındadır. Türkiyə hökuməti Dağlıq Qarabağ münaqişəsi həll olunmadan protokolları parlamentdə ratifikasiya etməmə siyasətində israr edirsə, həm Azərbaycanın, həm də Türkiyə müxalifətinin protokollora qarşı etirazlarından narahat olmamalıdır. Bu etirazlar AB və ABŞ-ın təzyiqlərinə qarşı Türkiyə hökumətinin mövqeyini gücləndirir. Digər tərəfdən, Türkiyə protokolların TBMM-dən keçməsi üçün daxili siyasətində süni psixoloji vəziyyət yaratmamalıdır. Eyni zamanda, Dağlıq Qarabağ məsələsində həqiqi mənada bir irəliləyiş olmadan, yəni Ermənistan hərbi birləşmələri Azərbaycan torpaqlarından çıxmadan protokollar TBMM-də ratifikasiya olunmamalıdır. Qurulduğu 1918-ci ildə ərazisi 9 min km2 olan Ermənistan 20-ci illərdə Zəngəzur və Göyçə mahalını da torpaqlarına qataraq sahəsini 29 min km2 -ə çatdırmışdır. Dağlıq Qarabağı işğal edən, Türkiyə və Gürcüstana qarşı ərazi iddiası olan Ermənistan bu yolla öz ərazisini genişləndirməyə çalışır. Bu səbəbdən bağlı Yüklə 1,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|