“akp hakimiyyəti dövründə Türkiyənin xarici siyasəti”
Yüklə 1,33 Mb. Pdf görüntüsü
|
64 bölgədən köç etmiş yəhudilərin əllərindəki sənədlərə istinad edərək Şimali İraqda torpaq əldə etməyə çalışması qarşısında Türkiyə İsraili xəbərdar etmiş və İsrail hökumətinin beynəlxalq hüquq sərhədlərində hərəkət etməsi lazım olduğunu ifadə etmiştir. İraqın şimalına bağlı suallar və problemlər davam edərkən, 2004-ci ildə İsrail Rifah Mühacir düşərgəsinə bir əməliyyat təşkil etdi. Bu əməliyyat qarşısında baş nazir Rəcəb Tayyib Ərdoğan və Xarici işlər naziri Abdullah Gül çox böyük reaksiya göstərdilər. Bu reaksiyalar gələcəkdə iki ölkə əlaqələrinin daha da gərginləşəcəyinin işarələriydi. AK Partiyanın bölgə siyasəti "sülh və sabitliyin təmin edilməsi və davamlı olması" şəklində təsvir edilə bilər. Bu çərçivədə dövrün xarici işlər naziri Abdullah Gül 2004-ci ildə BMT-nin Baş Məclisində söylədiyi nitqində bölgənin nüvə silahlarından təmizlənilməsi lazım olduğuna diqqət çəkərək İranın nüvə silahlanma fəaliyyətlərini dayandırmasının yanında İsrailin də əlindəkimövcud silahları məhv etməyi lazım olduğunu ifadə etmişdir. Bununla birlikdə Ərəb-İsrail problemində AK Partiya iqtidarının ərəblərdən tərəfə yer aldığı ifadə edilməlidir. 19 May 2004-cü ildə Baş nazir Ərdoğanın HƏMAS liderlərindən Şeyx Əhməd Yasin və Əbdüləziz Rantisinin İsrail əməliyyatı nəticəsində öldürülməsi üzərinə İsrailin bölgədə dövlət terroru tətbiq şəklindəki bəyanatı İsrail tərəfində narahatlıq meydana gətirmişdir. İsrail baş nazir müavini Ehud Olmertin əlaqələri yenidən düzəltmək məqsədiylə baş nazir Ərdoğandan görüş tələbinin səbəb göstərilmədən rədd olunması və baş nazir Ariel Şaronun görüş tələbinin də Ərdoğanın proqramının sıxlığı səbəb göstərilərək rədd edilməsi İsrail tərəfindəki narahatlığı artırmışdır. 69 Ancaq PKK-nın Şimali İraqda fəaliyyətlərinə yenidən başlaması, ABŞ ilə 1 mart hadisələrinə bağlı olaraq pozulan əlaqələrin düzəldilməsi ehtiyacı erməni soyqırımı qanun layihələri qarşısında beynəlxalq dəstək ehtiyacı və Kiprdə Annan planı ilə girilən kritik müddətdə Türkiyə xarici siyasətinin gərginliklər səbəbiylə meydana gələ biləcək problemləri daşıya bilməyəcəyi düşüncəsi AK Partiyanın İsraillə əlaqələrdə yumuşamadan ötrü rəftar etməsi ilə nəticələnmişdir. İsraildəki bəzi dairələr Türkiyə baş nazirinin və hökumətinin bu reaksiyasından narahat olsalar da, bu sözlərin Türkiyənin daxili ictimaiyyətinə istiqamətli olduğu istiqamətində görüşlər də dilə 69 Efrahim Inbar, “Israeli-Turkish Tensions and Beyond,” Israel Journal of Foreign AffABrsVol 4 No 1 (2010): 29 – 30. 65 gətirmişlər, "işlərin əvvəlki kimi davam edəcəyinin" xüsusi qeyd etmişdilər. Türkiyənin bu reaksiyası ən böyük səs-küyü ərəb dünyasında tapdı və Türkiyənin ərəb dünyasındakı imicini və məşhurluğunu artırdı. 2006-cı il yanvarda Fələstin seçkiləri sonrası HƏMAS-ın siyasi büro şefi lideri Xalid Məşəlin Türkiyəni ziyarəti əlaqələrdə yeni bir gərginlik olaraq qarşımıza çıxmaqdadır. Hər nə qədər Türkiyə Məşəlin rəsmi bir dəvət göndərməmiş və rəsmi olaraq qəbul etməmiş olsa da bu vəziyyət əlaqələrdə yeni bir gərginliyə səbəb olmuşdur. Bu inkişafların ardınca iki ölkə əlaqələri təkrarən yaxınlaşmışdır ancaq Türkiyənin 2006-cı il Livan müharibəsi zamanı İsrailə göstərdiyi sərt reaksiya ilə yenidən gərginlik yaşanmışdır. Türkiyənin, İsrail və Suriya arasında vasitəçi rolu oynamasıyla birlikdə əlaqələrdə yeni bir ölçüdən bəhs etmək mümkündür. 70 Bu mənada da Türkiyə ilə əlaqələr İsrail üçün yeni bir dəyər qazanmışdır. Ancaq vasitəçilik mövzusunda davam edən aktiv əlaqələrə baxmayaraq 2008-ci ilin son günlərinə qədər Türkiyə ilə əlaqələr İsrail gündəmində məhdud bir şəkildə iştirak etməkdə idi. Bu vəziyyət İsrailin Qəzzaya qarşı girişdiyi "Tökmə Qurğuşun Əməliyyatı" nadək davam etdi. Hücumun başından etibarən, yəni 27 dekabr 2008-ci il ilə birlikdə əməliyyata ən sərt reaksiya baş nazir Ərdoğandan gəldi. Baş nazir bir tərəfdən tərəflər arasında atəşkəsin təmin edilməsi, fələstinli qruplar arasında razılığa gəlməyə və Qəzzanın yenidən inşası şəklində yekunlaşdırılan Türkiyənin mövqeyini müxtəlif platformalarda dilə gətirərkən digər tərəfdən də İsrailin bu əməliyyatını Türkiyəyə edilmiş bir hörmətsizlik olaraq da dəyərləndirmiş, iki ölkə əlaqələrində güvənin qalmadığını vurğulamışdı. Əməliyyatın başlamasının ardından Ərdoğan İsraili təcavüzkar ölkə adlandırmış, Qəzzanı "açıq hava həbsxanası" olaraq xarakterizə edilən əməliyyatı sülhə endirilmiş böyük bir zərbə olaraq qiymətləndirmişdi. Qəzzadakı humanitar faciəyə səssiz qala bilinməyəcəyini, xüsusilə Birləşmiş Millətlər Təşkilatına məsuliyyət düşdüyünü və Türkiyənin sülhə istiqamətli səylərinin davam edəcəyini ifadə etmişdi. Xarici işlər naziri Babacan isə hücumların Türkiyə baxımından dərin bir kədər və xəyal qırıqlığı yaratdığını 70 İlter Türkmen,Türkiye Cumhuriyeti’nin Ortadoğu Politikası(İstanbul:BİLGESAM Yayınları, 2010), s. 17 – 19. 66 söyləyərək "İsrail-Fələstin Xəttində vuruşaq, Suriya-İsrail xəttində sülh danışıqları edək “ şərhini etmişdi. Bunun üzərinə Yaxın Şərq turuna çıxan Ərdoğan İsrailə baş çəkməmişdi. 2004-cü ildə olduğu kimi, ancaq çox daha qəti bir şəkildə, Türkiyənin Qəzza əməliyyatına qarşı göstərdiyi reaksiya ərəb dünyasında təqdirlə qarşılandı. Əməliyyatın ardından ərəb dövlətlərinin bu davranış mövzusunda HƏMAS-ın məsul şəxsləri qarşısında Türkiyənin birbaşa olaraq İsraili hədəf alması xüsusilə ərəb küçəsində Türkiyənin məşhurluğunu artırdı. 71 Bilindiyi kimi, Türkiyə yalnız dəyişik ölkələrdə və platformalarda İsraili tənqid etmiş, eləcə də İsrailin Birləşmiş Millətlərdən üzvlükdən atılmasını da təklif etmiş və bir dəfə daha İsraili Fələstinlilərə qarşı dövlət terroru işləməklə günahlandırmışdı. Gözlənəcəyi kimi İsrail daxilində Türkiyənin bu davranışı reaksiyayla qarşılandı. 72 5 yanvar 2009-cu il tarixli Yerusəlim Post-un baş səhifəsində yalnız Türkiyə tənqid edilmiş və vasitəçilik rolunu sorğulamaqla kifayətlənməmiş, eyni zamanda İsrailin Qəzzada etdiyi əməliyyatla Türkiyənin PKK ilə mübarizəsi arasında paralellər qurmağa qədər getmişdir. Türkiyənin İran ilə görüşdüyü və bu ölkə ilə yaxın iqtisadi və siyasi əlaqələrə sahib bir ölkə olduğu vurğulanan yazıda Türkiyənin Qərb düşərgəsindən "sürətlə uzaqlaşdığı" xüsusi qeyd olunmuşdu. Bu çərçivədə gərginliklər davam edərkən, Davos İqtisadi Forumunda "Qəzza: Yaxın Şərqdə Sülh Modeli" başlıqlı paneldə yaşananlar Türkiyə-İsrail əlaqələrindəki gərginliyi yeni bir nöqtəyə daşıdı. Baş nazir Ərdoğan, paneldə yanında oturan İsrail prezidenti Perezin İsrailin Qəzzada ölçüsüz güc istifadə vurğulayaraq tənqid etdi. Perez isə "Siz raketlər altında qalsanız reaksiyanız nə olar? Burada bir təyin etmə problemi vardır. HƏMAS çirkin bir diktatorluqdur. Hal-hazırda HƏMAS-ın səbəb olduğu problemlərlə məşğul oluruq. Qəzzaya yardıma biz deyil, HƏMAS maneə törədir "demiş, iclas idarəçisi İgnatius-dan söz istəyən baş nazir Ərdoğan panel idarəçisinin söz haqqı vermək istəməməsinə cavab Perezə dönərək,"Səsin çox yüksək 71 Çağrı Erhan ve Ömer Kürkçüoğlu, “Orta Doğu ile İlişkiler: İsrail’le İlişkiler,” s. 572 72 Gencer Özcan,Türkiye- İsrail İlişkilerinde Dönüşüm: Güvenliğin Ötesi (İstanbul:TESEV Yayınları, 2005), s. 60 Yüklə 1,33 Mb. Dostları ilə paylaş:
|