47
IKKINCHI BO‘LIM
4-BOB. MUSULMON MAZHABLARI VA HUQUQIY
MAKTABLARI
4.1. Ilk islom davlati boshqaruvi davrida siyosiy-huquqiy
qarama-qarshiliklar. Musulmon huquqida diniy-huquqiy
mazhablarning vujudga kelishi
Ilk islom davlati boshqaruvi, ya’ni xalifalar davrida ijmo tamoyili
paydo bo‘ldi. Ijtihod esa fiqhning
qiyos
deb ataluvchi
mustaqil tamoyiliga
aylandi. Ushbu davr mazhabi aslida o‘sha davrdagi xalifaning mazhabi
edi. Zero, huquqiy masalalarda oxirgi hal etuvchi so‘z xalifa tomonidan
aytilar edi. Ammo barcha huquqiy qarorlar Muhammad (s.a.v.)ning qayd
qilingan so‘zlari yoki odatlari, ya’ni hadislarga asosan o‘zgartirilar edi.
Ummaviylar sulolasi hukmronligining ilk
davrida fiqh ulamolari
ijtihodda ikkita asosiy:
Ahl ar-ra’y va Ahl al-hadis
mazhablariga
bo‘lindilar. Xalifalikdan monarxiyaga o‘tilgan davrda bu ikki maktab
zaminida bir qancha yangi maktablar
vujudga keldi
1
.
Davlatning bir mazhabni boshqasidan afzal ko‘rishi, saroydagi
tortishuvlar, gij-gijlashlar tufayli mazhablarda ichki raqobat kuchaydi.
Ular o‘rtasidagi farqlar yanada aniqroq ko‘rina boshladi. Abbosiylar
xalifaligi tugab, ijtihod tanazzulga yuz tutgach, mazhablar
soni kamaydi,
bir-biridan butkul uzoqlashib ketgan, o‘zaro ziddiyatda, ko‘pincha o‘zaro
kurashuvchi to‘rtta mazhab qoldi. Ular o‘rtasidagi
tafovutlarni bartaraf
etib bo‘lmasdi. Mazhablarda o‘taketgan mutaassiblik va guruhbozlik
kuchaygan edi.
Quyida
mazhablar, ularning asoschilari, shakllanishi va asosiy
tamoyillari haqida batafsil to‘xtalamiz. Ulardagi farqlarning paydo bo‘lish
sabablarini yoritamiz.
Dostları ilə paylaş: 
