Abuzər xəLƏfov tarix elmləri doktoru, professor
Yüklə 217,1 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Komitəsinin
21.546 nəfər olmuş, həmin oxuculara 1970-ci ildə >91.265 nüsxə, 1975-ci ildə 302.260 nüsxə, 1979-cu ildə 4 mıl>on 500 nüsxə kitab verilmişdir. Kitabxana bu dövrdə də əvvəlki illərdə olduğu kımı təcrübədə özünü doğrultmuş ənənəvi iş üsulların dan da istıfacə edirdi. Oxuculara xidmət işini günün tələbləri səviyyəsinə çatdırmaq, oxucuların durmadan artan sorğularına cavab vermək üçün kütləvi tədbirlər dən, kitab sərgilərindən, söhbətlərdən, oxucu kon franslarından, metodik konfranslardan, metodik mək tublardan, məlumat-biblioqrafiya işinin bütün forma və üsullarından istifadə edirdi. Kütləvi tədbirlər içərisində kitab sərgiləri mühüm yer tuturdu. 1970-ci ildə kitabxana 2400-dən artıq kitab sə rgisi təşkil etmişdi. Gəncədə, Sumqayıtda, Xankəndin də elmi-texniki ədəbiyyatın təbliğinin səmərəliliyinə dair elmi-texniki konfranslar keçirmişdi. Həmçinin Ba kı şəhənnin ayrı-ayrı müəssisələrində yığıncaqlar, se minarlar, mühazirələr təşkil edirdi. Kitabxana geniş məlumat-biblioqrafiya və informasiya işi aparırdı. Təkcə 1976-1979-cu illərdə oxucular üçün 193 arayış, 70-ci illərdə həmçinin 10-dan artıq biblioqrafik göstə ric» tərtib edilmişdi. Kitabxana M.F.Axundov alına Respublika Kitabxanası ilə birlikdə "Məlumat büllete ni" buraxırdı. 70-ci illərdə məlumatın seçilib yayılması sistemi üzrə oxuculara xidmət xeyli genişlənmiş və oxucuların
26 70-80-ci illərdə kitabxananın fəaliyyətində res publikanın elmi-texniki kitabxana şəbəkəsinə rəhbərlik mühüm yer tutmuşdur. 1989-cu ildə respublikamızda əvvəlki dövrdən fərqli olaraq geniş Elmi-texniki kitab xana şəbəkəsi meydana gəlib formalaşırışdı. Respubli kada 187 texniki kitabxana vardı. Bu şəbəkə respubli kamızın Elmi-texniki həyatında, texniki fikrin inkişa fında mühüm rol oynamaqla yanaşı, istehsalatın inkişa fına, texniki tərəqqiyə, texniki kadrların hazırlanması na da yaxından kömək edirdi. Texniki kitabxanaların əksərivvəti müəssisələrdə yerləşdiyindən onlar bilava sitə müəssisələrin fəhlə, texniki mühəndis heyətinə xidmət edir, onların peşə biliklərinin yüksəlməsinə, ixtisaslarının təkmilləşməsinə, beləliklə də müəssisə lərin işində səmərəliliyin yüksəlməsinə xidmət edir dilər. 80-cı illərin axırında kitabxana 125 texniki kitab xanaya metodik rəhbərlik edirdi. Kitabxanada metodik şöbənin yaranması bu işin məqsədyönlü təşkilini asanlaşdırmış, metodik işlərin elmi əsaslara söykənə rək aparılmasına imkan yaratmışdı. Kitabxana rəhbər lik etdiyi kitabxanalar üçiin metodik müşavirələr, söh bətlər, kurslar təşkil edir, metodik ədəbiyyat, metodik məktublar hazırlayıb göndərirdi. Kitabxana texniki ki tabxana şəbəkəsində işləyən kadrların ixtisasının yüksəldilməsinə, peşə biliklərinə yiyələnməsinə xüsu si diqqət yetirirdi. İ3u məqsədlə vaxtaşırı olaraq tədris kursları toş- kil edilirdi. Kitabxana belə kursların tədris planlarının tərtibinə, kursda dərs deyəcək müəllim kadrlarının se çilib hazırlanmasına xüsusi qayğı ilə yanaşırdı. Hornçi- 27
п т kitabxana işçiləri üçün həftədə bir dəfə qrup halın da məsləhətlər verilirdi. Kitabxana texniki kitabxanala rın fondlarını komplektləşdirməkdə, mərkəzləşmiş qaydada işlənməsində*də yaxından köməklik edirdi. Kitabxana bu dövrdə texniki kitabxanaların mərkəz ləşdirilmiş komplektləşdirilməsi sistemini həyata ke çirməyə başlamışdı. Bu sistemə 90 kitabxana daxil ol muşdu. Təkcə 1989-cu ildə 50 komplektləşdirmə günü keçirilmiş, mərkəzləşdirilmiş komplekləşdirmə planı əsasında sifarişlər hazırlanmışdı. Kitabxananın metodik fəaliyyətini xarakterizə etmək üçün bu rəqəmlərə diqqət yetirək: 80-cı illərdə kitabxana 125 kitabxanaya metodik rəhbərlik edirdi. Bunlardan 63-ü sənaye müəssisələrinin, 38-i elmi- tədqiqat insititutlarının, 10-u konstruktor bürolarının, 14-ü digər müəssisələrin kitabxanaları idi. Göründüyü kimi, belə mürəkkəb, müxtəlif profilli kitabxana şəbə kəsinə metodik rəhbərlik etmək o qədər də asan iş deyildi. Bunun üçün kitabxana ciddi elmi-metodik ba zaya malik olmalı idi. . 70-ci illərin ortalarında SSRİ-də avtomatlaşdı rılmış elmi-texniki informasiya sisteminin yaradılması na dair dövlət proqramı işlənib Nazirlər Soveti tərəfin dən təsdiq edilmişdi. Proqrama əsasən ümumittifaq, sahəvi və respublika (ərazi) avtomatlaşdırılmış elmi- texniki informasiya mərkəzləri şəbəkəsi yaradılmalı və bir-birilə telesmal rejimində əlaqələndirilməli idi (24 nömrəli dövlət proqramı). Proqrama əsasən elmi-texniki kitabxanalar avto matlaşdırılmış elmi-texniki informasiya sisteminin al- tsistemi kimi əlaqəli şəkildə formalaşdırılmalı idi. Bu 28 na görə də 1976-cı ildə Respublika Elmi-Texniki Ki tabxanasında elmi-tədqiqat şöbəsi təşkil edildi və SSRİ-də ilk dəfə respublika səviyyəli nümunəvi avto matlaşdırılmış inteqral kitabxana-informasiya sistemi layihələşdirilməyə başladı. Bakı Dövlət Universitetinin dosenti Ə.M.Rüstəmov həmin sistemə rəhbərlik etmək üçün sistemin baş konstruktoru kimi dəvət edildi. Bu sistem qısaca olaraq "ASU NTB Azərb SSR" kimi dövlət qeydiyyatına alınmışdı. "ASU NTB Azərb SSR” RETK-nı və 25 in elmi- texniki kitabxananı əhatə edən şəbəkə avtomatlaşdı rılmış sistem idi. Sistemin texniki bazası kimi respub lika Statistika Komitəsinin və Azərbaycan Elmi-texniki İnformasiya İnstitutunun hesablama mərkəzlərindən istifadə edilirdi. "ASU NTB Azərb SSR"-in layihələşdirilməsində mərkəzləşdirmə texniki konsepsiyası əsas götürül müşdü. Sistem aşağıdakı altsistemlərdən ibarət idi və RASNTİ ilə tam uyğunluğu təmin edilmişdi: 1. Sənəd - məlumat bankı (şəbəkə elektron ka taloqu, abonent və s.); 2 . Avtomatlaşdırılmış komplektləşdirmə; 3 . Sənədlərin analitik-sintetik işlənməsi; 4 . Kitabxana xidməti (servisi); 5 . B ib lioq rafik in form asiya; 6. İdarəetmə; 7 . Maddi-texniki təchizat; 8. Maliyyə-təsərrüfat fəaliyyəti. 29
Hər altsistem bir sıra kompleks məsələlərə bölü nürdü. Onlann ümumi miqdarı 32-yə qədər idi. Altsi- sıemlərin hər birinin texniki və işçi layihəsi işlənmişdi. I98l-1987-ci illərdə kitabxana xidməti və idarə etmə tətbiq edildi və SSRİ Dövlət Elm və Texnika Komitəsinin ixtisas komissiyasına rəsmi təhvil verildi. Ümumiyyətlə, 1979-1987-ci illərdə deyilən sis temə dair SSRİ-nin mərkəzi mətbuatında 15 məqalə və məruzə dərc edilmişdi. Bir monoqrafiya hazırlanıb nəşr edilmişdi. İş davam etdirilməli idi. Lakin SSRİ-nin dağıl ması respublikamızda siyasi və iqtisadi vəziyyətin mürəkkəbləşməsi ilə əlaqədar olaraq bıı vacib tətbiqi problem tam şəkildə, layihə variantında reallaşdırılma dı. 1980-ci ildə SSRİ xalq təsərrüfatı nailiyyətləri sərgisində (NTİ-80) "ASU NTB Az.SSR" sisteminin layihə variantı 1-ci dərəcəli diploma və xüsusi pul mü kafatına layiq görülmüşdü. Sistemin reallaşan altsis- temləri Moldova, Özbəkistan və Ukraynanın mərkəzi elmi-texniki kitabxanalarında tətbiq edilməyə başla mışdı.
Respublika Elmi-Texniki Kitabxanası respub likamızda informatikanın inkişafında xüsusi rol oyna mışdı. Kitabxana bir tərəfdən öz fəaliyyətində infor masiyanı geniş surətdə tətbiq edir, informasiya işinin texniki vasitələrini əldə edib onlardan istifadə edir, digər tərəfdən informasiyanın kitabxana işinə daxil edilməsi, onun tərkib hissəsi olması haqqında elmi fi kirləri inkişaf etdirib yayırdı. Kitabxananın bu sahədə respublika Elmi-Tədqiqat İnformasiya İnstitutu ilə 30 əlaqəsi, işlərinin inteqrasiya edilməsi kitabxananın in formasiya fəaliyyətinə olduqca mühüm təsir gös tərmişdi. İnformatika sahəsində kadr hazırlamaq məq sədi ilə kitabxana 70-ci illərdə Respublika Elmi- Tədqiqat İnformasiya İnsititutu ilə birlikdə Azər baycanda ilk dəfə olaraq "İnformatika" xalq universi teti yaratmışdı. Tədris prosesi 2 illik olan bu universi tetdə iki fakültə: "İnformatika" və "Kitabxanaçılıq" fakültələri var idi. Bu fakültələrdə dərsləri Respublika Elmi-Tədqiqat İnformasiya İnsititutunun əməkdaşları, kitabxananın işçiləri və digər mütəxəssislər deyirdilər. Heç şübhəsiz, kitabxananın təşkil etdiyi bu xalq uni versitetinin respublikamızda kitabxanalarda informa siya işinin təşkilində və formalaşmasında mühüm əhəmiyyəti olmuşdur. Beləliklə, 70-ci illiyini təntənə ilə qeyd etdiyi miz Respublika Elmi-Texniki Kitabxanası 80-ci illərin axırında və 90-cı illərin əvvəllərində respublikamızda və SSRİ məkanında ən zəngin və hərtərəfli kitab fon duna, böyük maddi-texniki ehtiyatlara, elmi-metodik potensiala, yüksək ixtisaslı kadrlara, geniş informasiya imkanlarına malik olan bir kitabxana kimi formalaş mışdır.
Kitabxana oxuculara xidmət işinin təşkili sahə sində çox böyük nailiyyətlər əldə etmiş, xidmət işinin səmərəliliyini xeyli artırmış, böyük oxucu nəsillərinin rəğbətini qazanmışdı. Müstəqil, suveren Azərbaycan dövlətinin yaran ması xalqımızın tarixində çox mühüm hadisə oldu. Xalqımız əsrlərdən bəri arzusunda olduğu müstəqilliyə qovuşdu və öz taleyinin sahibinə çevrildi. Azərbaycan 31
da müstəqil, suveren, büquqi, dünyəvi, demokratik dövlətin yaranması xalqımızın taleyini kökündən də yişməklə, ona milli ənənələrimizə, soy kökümü zə qayıtmaq imkanı verdi. Öz müqəddəratının sahibi olan xalq milli mədə niyyətin inkişafı üçün geniş imkanlar əldə etdi. Bütün Azərbaycan xalqı kimi Respublika Elmi-Texniki Ki tabxanasının əməkdaşları da xalqımızın müstəqilliyini böyük sevinc və iftixar hissi ilə qarşıladı. Kitabxananın kollektivi öz fəaliyyətini bilavasitə Azərbaycan döv lətçiliyinin möhkəmləndirilməsinə, milli mədəniyyə timizin, elmimizin, ideologiyamızın, texnikamızın inki şafına yönəltdi. Kitabxana işində böyük islahatlar apa- nlmağa başladı. Kitabxana işi müstəqilliyin tələbetdiyi yeni şəraitə, milli ideologiyaya, yeni demokratik prin siplərə uyğun qurulmağa başladı. Hər şeydən əvvəl kitabxananın təşkilati cəhətdən tabeçiliyində məq sədyönlü dəyişikliklik edildi. Azərbaycan Nazirlər Ka bineti çox düzgün olaraq 1993-cü ildə kitabxananı Azərbaycan İqtisadiyyat Nazirliyinin tabeçiliyindən alıb Azərbaycan Respublikası Dövlət Elm və Texnika Komitəsinin tabeçiliyinə verdi. Bu tədbirlər kitabxana nın gələcək inkişafı üçün böyük perspektiv imkanlar açdı. Müstəqilliyin əldə edilməsi xalqımıza çox baha başa gəldi. Erməni faşistləri ilə uzun sürən ağır müha ribə respublikanın iqtisadiyyatına böyük zərbə vurdu. İqtisadiyyatda baş verən böhran bütün sosial, mədəni sahəyə, xüsusilə kitabxana işinə də olduqca mənfi təsir göstərən kitabxananın maliyyələşdirilməsi üçün ayrı lan vəsait ciddi surətdə ixtisar edildi. Kitabxanaların maddi-texniki bazasını möhkəmləndirmək, kitab fon 32 dunu komplektləşdirmək, yeni jurnal və dövri mətbuat almaq üçün vəsait aynlmaması onların fəaliyyətini ol duqca zəiflətdi. 90-cı illərin əvvəllərindən RETK-nm fəaliyyətində ciddi durğunluq baş verdi. Bu hər şeydən əvvəl, kitabxananın inkişafı üçün vəsaitin ayrılması ilə bağlı idi. 80-ci illərlə müqayisədə hazırda RETK-ya daxil olan yeni elmi-texniki ədəbiyyatın və müxtəlif informasiya daşıyıcılarının miqdarı 15-20 dəfə azal mışdır. Təkcə bunu göstərmək kifayətdir ki, son illər kitabxanaya Azərbaycandan xaricdə nəşr olunan rus və digər xarici dillərdə heç bir kitab demək olar ki, alın mır. Elmi-texniki referativ jurnalların alınmaması res publikada texniki elmlərin öyrənilməsinə olduqca mənfi təsir göstərir. Kitabxana binasının darısqallığı və namünasibliyi oxuculara xidmət işini yüksək səviyyə də təşkil etməyə imkan vermir. Bütün göstərilən çə tinliklərə baxmayaraq həyat davam edir. Respublikanın iqtisadiyyatının və mədəniyyətinin tədricən inkişafı Respublika Elmi-Texniki Kitabxanasının fəaliyyətinə ciddi müsbət təsir göstərmiş, kitabxana işi dirçəlməyə və yavaş - yavaş inkişafa başlamışdır. 1999-cu ildə respublikamızın Milli Məclisi "Kitabxana işi haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu"nu qəbul etdi. Ölkəmizin mədəni həyatında mühüm hadisə olan bu qanun kitabxana işinə dair dövlət qanunvericiliyinin əsasını qoydu. Kitabxana işi nin qanunla tənzim edilməsi üçün şərait yaratdı. Müa sir dünyanın ən demokratik prinsiplərinə əsaslanan və ümumbəşəri sərvətlərdən bəhrələnən bu qanun işlə məkdədir. Bunun əsas müddəaları tədricən dövlətimiz tərəfindən həyata keçirilir. Respublika Elmi-Texniki 33
kitabxanası da öz işini bu qanuna müvafiq həyata keçi rir Qanunun 8-ci maddəsinə görə Elmi-Texniki Ki tabxanaya respublika əhəmiyyətli elmi-sahəvi kitabxa na statusu verilib vd qanunun 15-ci maddəsinə əsasən dövlət və qeyri - dövlət nəşriyyatlarından, nəşriyyat fəaliyyəti ilə məşğul olan poliqrafiya müəssisələri və digər hüquqi şəxslər tərəfindən buraxılan çap məhsul larından profilinə uyğun olaraq 2 pulsuz məcburi nüsxə almaq hüququ verilib. Kitabxana bu hüquqdan istifadə edə bilsə, heç şübhəsiz, kitabxana fondunun kom- plektləşdirilməsində ardıcıllıq və fondun dolğunluğu təmin oluna bilər. Hazırda kitabxananın fondunda 20 milyon nüsxə çap vahidi saxlanılır. Kitabxana il ərzində 21 mindən artıq oxucuya xidmət edir. Xidmət şöbəsi, oxu zalları, depozitar və mübadilə fondu, kitabxanalararası abon- ment bölməsi, patent və standartlar fondları daim oxucuların istifadəsindədir. Kitabxanada oxucuları in formasiya xidməti ilə təmin etmək üçün böyük soraq- məlumat fondu, kataloq və kartotekalar sistemi möv cuddur. Bu sistem müasir oxucunun bütün sorğu və tələbatlarını həyata keçirmək üçün ardıcıl informasiya işi təşkil edir. Həmçinin kitabxanada xarici dillərdə ədəbiyyatı oxucuların istifadəsinə verən dünyanın 18 ölkəsindən alınan 126 min çap vahidindən artıq kitabı olan ədəbiyyat fondu fəaliyyət göstərir. Kitabxanada olan patent fondu dünyanın 35 ölkə sinin 27 dildə Beynəlxalq və Avropa patent idarələri nin sənədləri və müəllif şəhadətnamələri ilə kom- plektləşdirilmisdir. Respublikada yeganə olan bu fond 34 bütün müəssisə və təşkilatlara xidmət edir. Burada ge niş tədqiqatlar aparmaq imkanı vardır. Respublikanın bütün vətəndaşlarına xidmət et mək sayəsində kitabxananın nəzdində olan Respublika standartlar və normativ-texniki sənədlər fondunun və 100 min nüsxədən artıq kitabı olan depozitar mühafizə fondunun xidmətləri xüsusi əhəmiyyətə malikdir. Hazırda kitabxana və onun bölmələrində 14 şöbə fəaliyyət göstərir. Kitabxananın işçilərinin sayı 142 nəfərdir. Kitabxana işçilərinin 63 nəfərinin ali təhsili vardır ki, bunlardan 43 nəfəri ali ixtisas təhsilli yüksək ixtisaslı mütəxəssislərdir. 45 nəfərin isə orta ixtisas təhsili vardır. Kitabxananın belə yüksək ixtisaslı kadr potensialına malik olması, kitabxana işini dövrün tə ləbləri səviyyəsində qurmaq imkanı verir. Kitabxanada son zamanlar ənənəvi xidmət formaları ilə yanaşı ola raq yeni xidmət formalarına keçilmişdir. 1999-cu ilin əvvəllərindən başlayaraq kitabxanada qismən ödənişli məlumat-biblioqrafiya və informasiya xidmətləri tət biq edilməyə başlamışdır. Yeni xidmətin əhəmiyyətli cəhəti ondan ibarətdir ki, böyük maliyyə çətinliyi ilə üzləşən kitabxana pullu xidmətdən əldə etdiyi vəsaitə müasir oxucu üçün çox böyük əhəmiyyət kəsb edən dövri nəşrlər almağa başlamışdır. Kitabxana son zamanlar kitabxana işini kompü- terləşdirmək üçün əməli addımlar atmağa başlamışdır. 1999-cu ildə Dövlət Elm və Texnika Komitəsi kitab xananı kompüterləşdirmək və onun internet sisteminə qoşulmasını təmin etmək üçün kitabxananı yeni kom püter texnikası dəsti ilə təchiz etmişdir. Kitabxanada
■ ’internet" və "Elektron poçtu” sisteminə qoşulmaq üçün texniki baza hazırlanmışdır. İnternetdən istifadə oxuculara xidmət sahəsində kitabxananın imkanlarını genişləndirmiş, zəruri infor masiyanı dünyanın istənilən ölkəsindən əldə edib oxucular çatdırmaq üçün əlverişli şərait yaratmışdır. Kitabxana öz 70 illik yubleyini respublikamızın müstəqilliyi şəraitində əldə etdiyi çox böyük nai liyyətlərlə qarşılayır. Vətən elminin, mədəniyyətinin tərəqqisi naminə indi də səmərəli fəaliyyətini davam etdirir. Jb MÜNDƏRİCAT • Respublika Elmi - Texniki kitabxana nın 70 illiyi....................................................3-6 • Azərbaycan elmi - texniki fikrinin xəzinəsi.......................................................... 7-36 37
N eşnyyaim direktoru: Baş redaktor: M ətbəə üzrə direkjor müavini:
Balakişi Ağayev Məmməd Əlizadə Əles Qasımov Yığılmağa verilmişdir 4.05.2001-ci il Çapa imzalanmışdır: 14.05.2001-ci il Kağız formatı 60x84 1/16. fiz-Ç-v. 2. n e y , ç.v. 2,375. Tirajı 200. Bakı Universiteti nəşriyyatı, Bakı - 370148, Z.Xəlilov küçəsi, 23. BDU Nəşriyyatının m ətbəəs Yüklə 217,1 Kb. Dostları ilə paylaş:
|