A. N. Abbasbəyli, S. Z. Yusifzadə

 
117
İttfaqında birincilik Rusiyanın dəstəyinə  əsasən yenidən Avstriyaya verildi. Az sonra, 1852-ci ildə  Şlezviq-
Qolşteyn məsələsi üzərində müzakirələr  təzələnsə  də, London protokoluna əsasən Prussiyanın özünün də 
razılığı ilə Danimarkanın xeyrinə həll olunmuşdu. Lakin bu məsələni öz dövrü üçün tam şəkildə anlayan və həlli 
yolunu göstərə biləcək heç kəs qalmamıdı.  Belə ki, lord Polmerstan həmin məsələ ilə əlaqədar bir dəfə etiraf 
etmişdi ki, «bütün Avropada bu məsələnin mahiyyətini cəmi üç nəfər bilirdi: şahzadə Albert (kraliça 
Viktoriyanın əri),  qoca bir danimarkalı və mən. Albert bu  yaxınlarda ölmüş, qoca danimarkalının ağlı çaşdığı 
üçün dəlilər evinə salınmışdı. Mən isə bu məsələni artıq unutmuşam». Bismark bu məsələdə dördüncü adam 
olmaq fikrində deyildi. O bilavasitə Almaniyanın birləşdirilməsi işini öz əlinə almaq istəiyrdi. 
1863-cü il Polşa üsyanından sonra Rusiyanın Prussiyaya münasibəti tamamilə başqa idi, çünki həmin üsyan 
zamanı Bismarkın məsləhəti ilə Rusiyanın tərəfində duran I Vilhelm bacısı  oğlu II  Aleksandrın məhəbbətini 
qazanmışdı. Bismark sonralar da dönə-dönə deyirdi ki, «siyasi xidmətə görə hökmən siyasi haqq verilməlidir».  
II Aleksandrın Bismarka münasibəti olduqca yaxşı idi. Yalnız Qorçakov Bismarkın planlarını duyduğu üçün 
ona inanmırdı. Bismark yazırdı ki, «bu qoca sarsar» sonralar çarın mənə olan inamını dəyişdirməyə müvəffəq 
olmuşdu. 
Bismark 1863-cü ilin sonundan 1864-cü ilin yazınadək III Napoleonun fikrini öz xeyrinə  dəyişdirməyə 
müvəffəq olmuşdu.  İngiltərə isə belə hesab edirdi ki, Bismark Şlezviq-Qolşteyn məsələsini öz xeyrinə  həll 
etməyə çalışsa, Danimarka ordusu tərəfindən məğlub ediləcəkdir. Bismark bu məsələdə Avstriya ilə  hələləlik 
birlikdə hərəkət etmək niyyətində idi, buna görə də Bismark Frans İosifə birgə hərəkət etməyi məsləhət görürdü 
ki, Avstriya-Prussiya blokunun zəhmi qarşısında  İngiltərə  təkbaşına Danimarkanı müdafiə etməsin. Fransanın 
başı Meksika ekspedisiyasına qarışdığı üçün İngiltərə ilə birlikdə  hərəkət etməyəcəkdir. Lord Rossel Fransa 
xarici işlər naziri Druen de Lyusiə müraciət edərək bu məsələyə müdaxilə etməyi xahiş etsə  də, Druen 
cavabında nəzakətlə ona Poşla məsələsində Fransa və  İngiltərənin müvəffəyqiyyətsiz ittfaqının xatırlatmış  və 
xahişdən imtina etmişdir. 
Rusiya isə Krım müharibəsindən sonra beynəlxalq nüfuzunu kəskin  şəkildə itirmiş  və Avstriyanın 
satqınlığını  hələ bağışlamamışdı. Məlum olduğu kimi, hələ Krım müharibəsi zamanı - 1854-cü il mayın 
ortalarında I Nikolay Avstriyanın hərəkətindən hiddələnərək Paskeviçə yazmışı ki, «artıq elə vaxt gəlib 
çatmışdır ki, türklər və onların müttəfiqləri ilə vuruşmaq yox, Avstriyanı satqınlığına görə  cəzalandırmaq 
lazımdır». Rusiyanın bu məsələ müdaxiləsinin çətinləşdirən başqa bir amil də Polşada baş verən 1863-cü il 
üsyanı və Rusiyanın başının buna qarışması idi. 
Prussiyaya birləşdirmək məsələsini qaldırmaq imkanı verdi. Hər iki əyalət almanlarla məskunlaşmışdı. 
VII Fridrixin ölümündən sonra. 
Danimarkada hakimiyyətə yeni gəlmiş  kral  IX  Xristianın verdiyi yeni konstitusiyaya görə  Şlezviq qəti 
şəkildə Danimarkaya birləşdirilirdi, halbuki bu vilayət əsasən almanlarla məskunlaşmışdı. Bismarka da elə bu 
lazım idi, o, dərhal elan etdi ki, Danimarkanın belə bir konstitusiya verməyə ixtiyarı yoxdur. Danimarka dərhal 
yardım üçün İngiltərəyə müraciət etdi və baş nazir Palmerston Danimarkanın  əmin etdi ki, müharibə baş 
verəcəyi təqdirdə İngiltərənin tərəfdaşlığına arxayın ola bilər.  
Bismark diplomatik hazırlıqdan sonra Danimarkaya qarşı  qəti fəaliyyətə başladı.  1864-cü il yanvarın 
əvvəllərində Prussya Avstriya ilə birlikdə IX Xristiana ultimatum təqdim etdilər. Ultimatumda yalnız bir tələb 
vardı: 48 saaat müddətinə elan edilmiş konstitusiyanı  ləğv etmək.  İngiltərə  tərəfindən arxayınlaşdırılmış 
Danimarka ultimatumu rədd etdi və hərbi hazırlığa başladı.  
Ultimatumdan xəbər tutan İngiltərənin baş naziri Palmerston verdiyi  sözdən yayınaraq kraliçanın və 
parlamentin razılığı olmadığı üçün Danimarkaya hərbi yardım etməyin mümkün olmadığını bildirdi. Beləliklə, 
yaranmış şəraitdə Danimarka təkləndi, Fransa da ona yardım etməkdən qəti imtian etdi. Yanvarın ikinci yarısı 
birləşmiş Avstriya-Prussiya qoşunları Danimarkaya daxil oldu. IX Xristian 1864-cü il aprelin 18-də baş vermiş 
Düppel döyüşündə ağır məğlubiyyyə uğradı və ən ağır şərtlərlə sülh müqaviləsinin imzalanmasına razılıq verdi. 
Mayın 12-də barışıq, oktyabrın 30-da isə sülh müqaviləsi bağlandı. Müqaviləyə görə, Şlezviq, Qolşteyn və kiçik 
Lauenberq hersoqluğu qaliblərin əlinə keçdi. 
Uzun sürən diplomatik danışıqlardan sonra 1865-ci il avqustun 14-də Qaşteyn konvensiyası imzalandı. 
Konvensiyaya görə kiçik Lauenburq hersoqluğu Prussiyaya ilhaq edilir, əvəzinə Avstriya 2, 5 mln taler 
məbləğində  qızıl pulla ödənc alırdı.  Şlezviq Prussiyanın, kiçik alman knyazlıqların ilə  əhatə edilmiş  və 
Avstriyadan xeyli aralı olan Qolşteyn isə Avstriyanın idarəçiliyinə keçirdi. Ərazi bölgüsü zamanı Bismark 
böyük ustalıqla Avstriyadan xeyli kənarda olan Qolşteyni Avstriyaya verməyə müvəffəq oldu, halbuki ərazicə 
Lauenberq
 
və Şlezviqə bərabər olan Qolşteyn Prussiyanın qonşuluğunda idi. Bismark belə bölgünü keçirməklə 
gələcəkdə Qolşteyni çətinlik çəkmədən Prussiyaya birləşdirməyi planlaşdırırdı.  Əslində  hər iki dövlət uzun 
müddət davam edən danışıqların nəticəsində  yaranan bölgüdən narazı idi.  
Təsadüfi deyildi ki, hər iki dövlət məsələni bitmiş hesab etmədiyi üçün fəal  şəkildə müharibəyə 
hazırlamağa başlamışdılar. Bismark tezliklə Rusiyanın və Fransanın bitrəfliliyinə nail olmuş,  İngiltərəni isə, 
ümumiyyətlə hesabdan silmişdi. F.Engels yazırdı ki, «Bismark I Napoleonun şagirdidir, Almaniyanın III 
Napoleonudur» - Bismark bu xaratkeristikanı tamamilə doğruldurdu. Daxili siyasətdə Bismarkın və III 

---