A. F. Musayev, Y. A. Кylbiyev, Z. H. Rzayev vergiLЏr vџ vergitutma

Vergi yохlamaları.
Vergi nYzarYti sistemindY vergi yохlamaları Ysas yer tutur. Vergi yохlamaları vergilYrin hesablanmasının dьzğьnlьyьnY vY tamlığına nYzarYti bilavasitY tYmin edir. Vergi цdYyicilYrinin mьYyyYn edilmiş qaydada vergi оrqanlarına tYqdim etdiкlYri bьtьn hesabatlar vergi yохlamasından кeзir. Yохlamanın gedişindY vergi оrqanlarına verilmiş mYlumatlarla faкtiкi mYlumatlar tutuşdurulur, bu mYlumatlar arasında кYnarlaşmalar mьYyyYn edilYrsY qanunvericiliyY uyğun qaydada tYdbirlYr gцrьlьr.

Vergi yохlamasının mahiyyYtini хaraкterizY edYn Ysas elementlYr aşağıdaкılardır:

- vergi yохlamasının mYqsYdi;

- vergi yохlamasının subyeкti;

- vergi yохlamasının оbyeкti;

- vergi yохlaması aparılmasının baza ьsulu.

Vergi yохlamasının mYqsYdi vergi qanunvericiliyinY YmYl edilmYsinY, vergilYrin tam vY vaхtında цdYnilmYsinY nYzarYt edilmYsidir.

Vergi yохlamasının subyeкti qьvvYdY оlan qanunvericiliyY YsasYn vergi yохlaması aparmaq hьququ оlan bьtьn dцvlYt nYzarYt оrqanlarıdır. DemYli, vergi yохlamasının subyeкtlYri ilк nцvbYdY vergi vY gцmrьк оrqanlarıdır.

Vergi yохlamasının оbyeкti vergi цdYyicisinin maliyyY-tYsYrrьfat fYaliyyYtidir, daha dоğrusu, оnun hYyata кeзirdiyi maliyyY-tYsYrrьfat YmYliyyatlarının mYcmusudur. Vergi yохlamasının nцvьndYn asılı оlaraq, коnкret hallarda оnun оbyeкti ya vergi цdYyicisinin hYyata кeзirdiyi maliyyY-tYsYrrьfat YmYliyyatlarının hamısının mYcmusu, ya da bu mYcmunun hYr hansı bir hissYsi оla bilYr.

Vergi yохlaması aparılmasının Ysas baza ьsulu, tYqdim оlunmuş vergi bYyannamYlYrindY Yкs оlunan maliyyY-tYsYrrьfat fYaliyyYti barYdY mYlumatların maliyyY-tYsYrrьfat fYaliyyYti haqqında ilкin sYnYdlYrdY Yкs оlunmuş faкtiкi mYlumatlarla mьqayisYsidir.

Vergi yохlamaları aparılma yerinY, yохlanılan mYsYlYlYrin hYcminY, tYşкili ьsuluna vY aparılma ьsuluna gцrY tYsnifatlaşdırılırlar. Bunu şYкil 8.3-dY оlduğu кimi Yкs etdirmYк оlar.
Йохламанын апа-

рылма цсу

луна эюря

Башдан баша

Сечмя

ŞYкil 8.3. Vergi yохlamalarının tYsnifatı.

Yохlanılan mYsYlYlYrin hYcminY gцrY vergi yохlamaları коmpleкs, seзmY vY mYqsYdli оla bilYrlYr.

Коmpleкs yохlama – yохlanılan dцvr YrzindY vergi цdYyicisinin maliyyY-tYsYrrьfat fYaliyyYtindY vergi qanunvericiliyinY YmYl etmYsinin bьtьn mYsYlYlYrini YhatY edir. MaliyyY-tYsYrrьfat fYaliyyYtinin коmpleкs yохlanılması gedişindY yохlanılan vergi цdYyicisinin цdYmYli оlduğu bьtьn vergilYrin hesablanmasının dьzgьnlьyь vY цdYnilmYsinin tamlığı yохlanılır.

SeзmY yохlaması – ayry-ayrı vergi nцvlYrinin hesablanması vY цdYnilmYsi mYsYlYlYri ьzrY vergi цdYyicisinin maliyyY-tYsYrrьfat fYaliyyYtinin yохlanılmasıdır. SeзmY yохlaması adYtYn, ьzYrlYrinY vergilYri hesablamaq, tutmaq vY bьdcYyY кeзirmYк vYzifYsi qоyulmuş vergi agentlYrindY aparılır.

MYqsYdli yохlama – vergi цdYyicisinin maliyyY-tYsYrrьfat fYaliyyYtinin ayrı-ayrı istiqamYtlYri ьzrY vY ya mьYyyYn maliyyY-tYsYrrьfat YmYliyyatları zamanı vergi qanunvericiliyinY YmYl edilmYsinin yохlanılmasıdır.

TYşкili ьsuluna gцrY vergi yохlamaları nцvbYti vY nцvbYdYnкYnar оla bilYr vY bu yохlamalar sYyyar vergi yохlamasına aiddir.

Aparılma ьsuluna gцrY vergi yохlamaları başdan-başa vY seзmY оla bilYr. Başdan-başa yохlama zamanı tYşкilatın bьtьn sYnYdlYri yохlanılır. SeзmY yохlaması zamanı isY tYşкilatın sYnYdlYrinin bir hissYsi yохlanılır. ЏgYr yохlanılan seзmYdY qanun pоzuntuları aşкar edilYrsY, оnda seзmY yохlaması başdan-başa yохlama ilY YvYz edilir.

КeзirilmY yerinY gцrY vergi yохlamaları кameral vY sYyyar vergi yохlamalarına bцlьnьr. İndi isY bu yохlamaların aparılması qaydaları ilY daha mьfYssYl tanış оlaq.

Кameral vergi yохlaması.
Кameral vergi yохlaması vergi оrqanı tYrYfindYn yerlYrY getmYdYn vergi оrqanında оlan, vergi цdYyicisi tYrYfindYn tYqdim edilYn vergi hesabatları, habelY vergilYrin hesablanmasını vY цdYnilmYsini цzьndY Yкs etdirYn vY vergi цdYyicisinin fYaliyyYti haqqında vergi оrqanında оlan digYr sYnYdlYr Ysasında кeзirilir.

Кameral vergi yохlamasının Ysas mYqsYdi aşağıdaкılardır:

- vergi цdYyicilYri tYrYfindYn vergi qanunvericiliyinY YmYl edilmYsinY nYzarYt;

- vergi hьquq pоzuntularının mьYyyYnlYşdirilmYsi vY оnların qarşısının alınması;

- aşкar edilmiş pоzuntular ьzrY qismYn vY ya tam цdYnilmYmiş mYblYğlYrin tutulması;

- yоl verilmiş qanun pоzuntularına gцrY mьqYssir şYхslYrin vergi vY inzibati mYsuliyyYtY cYlb edilmYsi;

- sYyyar vergi yохlamalarının кeзirilmYsi mYqsYdilY vergi цdYyicilYrinin seзilmYsinin Ysaslandırılması ьзьn infоrmasiyanın hazırlanması.

Кameral vergi yохlaması YsasYn aşağıdaкı mYrhYlYlYrdYn ibarYt оlur:

- hesabatlara vizual nYzarYt. Bu zaman hesabatların tYrtib edilmYsinin dьzgьnlьyь yохlanılır;

- hesabatların tYqdim edilmYsi mьddYtinY nYzarYt. Bu zaman hesabatların vergi оrqanına vergi qanunvericiliyindY nYzYrdY tutulmuş mьddYtdY daхil оlması yохlanılır;

- riyazi hesablamaların dьzgьnlьyьnY nYzarYt. Bu zaman vergi mYblYğinin riyazi hesablanmasının dьzgьnlьyь yохlanılır;

- vergi dYrYcYlYri vY gьzYştlYrinin tYtbiqinin qanunauyğunluğuna nYzarYt. Bu zaman vergi цdYyicisinin tYtbiq etdiyi vergi dYrYcYsi vY vergi gьzYştindYn istifadY hьququnun оlub-оlmaması yохlanılır;

- vergitutma bazasının hesablanmasının dьzgьnlьyьnY nYzarYt. Bu zaman vergitutma bazasının dьzgьn mьYyyYnlYşdirilmYsi yохlanılır.

Кameral vergi yохlaması vergi цdYyicisi tYrYfindYn verginin hesablanması vY цdYnilmYsi ьзьn Ysas оlan sYnYdlYrin vergi оrqanına tYqdim edildiyi gьndYn 30 gьn mьddYtindY кeзirilir.

Кameral vergi yохlaması zamanı vergi оrqanı aşağıdaкı qaydalara YmYl etmYlidir:

1. Кameral yохlama aparmaq ьзьn vergi цdYyicisinin tYqdim etdiyi bYyannamY ilY bağlı sYnYdlYrdY оlan mYlumatlar arasında ziddiyyYt vY ya sYhv aşкar edildiкdY vergi оrqanı vergi цdYyicisindYn YlavY mYlumat, sYnYd vY izahat tYlYb edY bilYr.

2. Кameral yохlama zamanı vergi bYyannamYsindY vergilYrin dьzgьn hesablanmaması mьYyyYn edildiкdY vergi цdYyicisinY 5 gьn mьddYtindY VergilYr Nazirliyinin mьYyyYn etdiyi fоrmada vergilYrin hesablanmasına dair bildiriş gцndYrilir. BildirişdY hesablamanın sYbYblYri vY vergi цdYyicisinin şiкayYt etmYк hьququ gцstYrilir.

3. Vergi цdYyicisindYn хrоnоmetraъ metоdu ilY yeni mьşahidY кeзirilmYsi barYdY mьraciYt daхil оlan dцvrYdYк хrоnоmetraъ metоdu ilY sоnuncu mьşahidYnin nYticYlYri vergilYrin hesablanması ьзьn Ysas gцtьrьlY bilYr.

Кameral vergi yохlaması zamanı vergi оrqanı 1 vY 2 bYndlYrindY mьYyyYn edilmiş qaydalara riayYt etmYdiкdY, vergi цdYyicisinin sYyyar vergi yохlaması кeзirilYn zaman vergi оrqanının tYкlifi Ysasında hYmin yохlamanın кeзirildiyi vaхta qYdYr yоl verdiyi sYhvlYri 30 gьn mьddYtindY dьzYltmYк hьququ vardır vY о, hYmin mьddYt bitYnYdYк, yоl verdiyi vergi qanunvericiliyinin pоzulmasına gцrY (faizlYrin цdYnilmYsi istisna оlmaqla) mYsuliyyYt daşımır.

Vergi цdYyicisinin vergi оrqanına tYqdim etdiyi hesabat Ysasında оnun maliyyY-tYsYrrьfat fYaliyyYtinin qiymYtlYndirilmYsi hYyata кeзirilY bilYr.

Vergi цdYyicisinin maliyyY-tYsYrrьfat fYaliyyYtinin qiymYtlYndirilmYsinin mYqsYdi bu vergi цdYyicisinin sYyyar vergi yохlaması planına daхil edilib-edilmYmYsinin mYqsYdYuyğunluğunu mьYyyYnlYşdirmYкdir.

BelY bir qiymYtlYndirmYnin hYyata кeзirilmYsi ьзьn standart bir metоdiкa yохdur. Bu zaman daha tez-tez cari liкvidliк (pula зevrilmY qabiliyyYti) vY хьsusi (цzьnY mYхsus) vYsaitlYrlY tYmin оlunma Ymsallarından istifadY оlunur. Bu Ymsalların hesablanması iflas hYddindY оlan vergi цdYyicilYrinin mьYyyYnlYşdirilmYsinY imкan verir.

Cari liкvidliк Ymsalı aşağıdaкı кimi tYyin оlunur:
L₁ =

S₁ - dцvriyyY vYsaitlYrinin mYblYği;

S₂ - qısa mьddYtli bоrcların mYblYği;

Хьsusi vYsaitlYrlY tYmin оlunma Ymsalı aşağıdaкı кimi hesablanır:

L₂ =

S₃ - хьsusi dцvriyyY vYsaitlYrinin mYblYği;

ЏgYr L₁< 1,4 vY L₂ < 0,2 оlarsa, bu mьYssisYnin цdYniş qabiliyyYtinin aşağı оlmasına dYlalYt edir.
8.5. SYyyar vergi yохlaması.
8.5.1. SYyyar vergi yохlamasına hazırlıq.
SYyyar vergi yохlaması vergi nYzarYtinin daha sYmYrYli fоrmasıdır, зьnкi vergi qanunvericiliyinin pоzulması halları yalnız belY yохlamalar zamanı aşкar edilY bilYr. Qeyd etmYк lazımdır кi, vergi nYzarYtinin bu fоrması hYm зох zYhmYt, hYm зох vaхt, hYm dY yькsYк peşYкarlıq tYlYb edir. Bununla YlaqYdar оlaraq sYyyar vergi yохlamalarının aparılması о zaman mYqsYdYuyğun hesab edilir кi, оnların aparılmasına зYкilYn хYrclYr yохlama zamanı YlavY оlaraq hesablanmış mYblYğdYn dYfYlYrlY az оlsun.

SYyyar vergi yохlaması vergi оrqanının sYlahiyyYtli şYхslYri tYrYfindYn bilavasitY vergi цdYyicisinin yerlYşdiyi yerdY hYyata кeзirilir. SYyyar vergi yохlaması hYm vergi цdYyicisi оlan hьquqi şYхslYrdY, hYm vergi agentlYrindY, hYm dY hьquqi şYхs yaratmadan sahibкarlıq fYaliyyYtini hYyata кeзirYn fiziкi şYхslYrdY aparıla bilYr.

SYyyar vergi yохlamasının Ysas vYzifYlYri aşağıdaкılardır:

- vergilYrin tam vY vaхtında цdYnilmYsi, оnların dьzgьn hesablanması mYqsYdilY yохlanılan şYхsin maliyyY-tYsYrrьfat fYaliyyYtinin hYrtYrYfli tYdqiqi;

- tYdqiq edilYn sYnYdlYrin mYzmunundaкı uyğunsuzluqların, hesabatların vY vergi bYyannamYlYrinin tYrtib edilmYsindY, mьhasibat uзоtunun aparılması qaydalarında pоzuntu faкtlarının aşкar edilmYsi;

- mьхtYlif nцv vergilYr ьzrY vergitutma bazasının fоrmalaşmasına aşкar edilmiş pоzuntuların tYsirinin tYhlili;

- aşкar edilmiş vergi qanunvericiliyinin pоzulması faкtları ьzrY dYlillYrin tоplanması vY bu pоzuntuların sYnYdlYr Ysasında цz Yкsini tapmasının tYmin edilmYsi;

- vergi цdYyicisinin vergitutma bazasını azaltması vY ya vergini dьzgьn hesablamaması nYticYsindY qismYn vY ya tam цdYnilmYmiş vergi mYblYğlYrinin hesablanması;

- aşкar edilmiş pоzuntuların aradan qaldırılması ьзьn tYкliflYrin hazırlanması vY vergi цdYyicisinin mYsuliyyYtY cYlb edilmYsi.

SYyyar vergi yохlamasının hazırlanması vY aparılması prоsesi şYкil 8.4-dY gцstYrilYn sхem ьzrY vY ardıcıllıqla hYyata кeзirilir.

GцstYrilYn mYrhYlYlYrin hYr biri Vergi MYcYllYsi ilY tYnzimlYnYn mьYyyYn tYdbirlYr коmpleкsini YhatY edir.

SYyyar vergi yохlamalarının aparılması ьзьn vergi цdYyicilYrinin seзilmYsindY aşağıdaкı ьsullardan istifadY оlunur: tYsadьfi seзmY, хьsusi seзmY, daхili infоrmasiya Ysasında seзmY, кYnar infоrmasiya Ysasında seзmY.

SYyyar vergi yохlamasının aparılması кifayYt qYdYr зох vaхt tYlYb etdiyindYn bьtьn vergi цdYyicilYrindY bu yохlamanın aparılmasının mьntYzYmliyini tYmin etmYк оlmur. Buna gцrY dY sYyyar vergi yохlamasının aparılması ьзьn оrta statistiк vergi цdYyicilYrinin arasından tYsadьfi оlaraq mьYyyYn bir hissYsi seзilir. TYsadьfi seзmY ьsulu ilY seзilmiş vergi цdYyicilYrindY aparılan yохlamalar vergi yохlamalarının cьzi bir hissYsini tYşкil edir. MYsYlYn, ABŞ-da tYsadьfi seзmY ьsulu Ysasında yохlanılan vergi цdYyicilYri bьtьn yохlanılan vergi цdYyicilYrinin 0,052 faizini tYşкil edir.
Сяййар верэи йохламасынын кечирилмясиня щазырлыг

Йохлама материалларынын бахылмасы вя гярарын гябул едилмяси

Гябул едилмиш гярарын щяйата кечирилмяси

ŞYкil 8.4. SYyyar vergi yохlaması prоsesi.

TYsadьfi seзmY aşağıdaкıları tYmin etmYyY imкan verir:

- sYyyar vergi yохlamaları ilY vergi цdYyicilYrinin maкsimal mьmкьn dYrYcYdY YhatY edilmYsi;

- vergi qanun pоzuntularının aparılan vergi yохlamalarının gцzlYnilmYzliyi ilY prоfilaкtiкası;

- vergi оrqanının nYzarYt etdiyi YrazidY vergi intizamının ьmumi vYziyyYtinin qiymYtlYndirilmYsi.

SYyyar vergi yохlamasının aparılması ьзьn хьsusi seзmY ьsulu ilY elY vergi цdYyicilYri mьYyyYnlYşdirilir кi, оnlarda vergi qanunveririciliyinin pоzulması ehtimalı daha yькsYк оlur. BelY seзmY Ysasında mьYyyYnlYşYn vergi цdYyicilYrindY aparılan yохlamaların iqtisadi sYmYrYliliyi daha yькsYк оlur. Vergi цdYyicilYrindY aparılan yохlamaların mYhdudlaşdırılması ilY bağlı mYlum fYrmanlardan sоnra vergi оrqanlarında uзоtda оlan bьtьn vergi цdYyicilYrindY mYcburi sYyyar vergi yохlamaları aparılması zYrurYti mьYyyYn qYdYr azalır. Bununla YlaqYdar оlaraq sYyyar vergi yохlamalarının кeзirilmYsi ьзьn vergi цdYyicilYrinin tYsadьfi yоlla seзilmYsi цz YhYmiyyYtini itirir vY yохlamaların yькsYк sYmYrYliliyini tYmin edYn хьsusi seзmY ьsulları цn plana зYкilir.

SYyyar vergi yохlamasının aparılması ьзьn vergi цdYyicilYrinin seзilmYsinin sYmYrYli ьsullarından biri dY daхili infоrmasiya Ysasında seзmY ьsuludur. SYyyar vergi yохlamasının aparılması ьзьn vergi цdYyicilYrinin seзilmYsinin daхili mYnbYlYrdYn alınan infоrmasiyadan istifadYyY Ysaslanan Ysas ьsulları aşağıdaкılardır:

1. Vergi цdYyicisinin vergi vY mьhasibat hesabatları gцstYricilYrinin analоъi vergi цdYyicilYrinin uyğun оrta gцstYricilYri ilY mьqyaisYsi. Bu zaman hesabat mYlumatları оrta gцstYricilYrdYn кYsкin surYtdY fYrqlYnYn vergi цdYyicilYri seзilir. MYsYlYn, hYr hansı bir mьYssisYdY material mYsrYflYrinin hazır mYhsulun satış hYcminY nisbYti analоъi mьYssisYlYr ьzrY оrta gцstYricidYn хeyli yькsYкdirsY, bцyьк ehtimalla demYк оlar кi, bu mьYssisYdY satış hYcmi ya azaldılıb, ya da mYhsulun maya dYyYrinY daхil edilYn хYrclYrin hYcmi sьni surYtdY şişirdilib.

2. Bir neзY ardıcıl hesabat dцvrь ьзьn mьhasibat vY vergi hesabatlarının mьqayisYsi. Bu ьsul vergi цdYyicisini sYyyar vergi yохlaması aparılacaq mьYssisYlYrin tYrкibinY daхil etmYк ьзьn Ysaslı mYlumat verir. Bu zaman hesablanmış vergilYrin mYblYği, mYhsul satışı dцvriyyYsinin hYcmi, debitоr bоrcların hYcmi vY s. кimi gцstYricilYrin dYyişmYsi dinamiкası tYhlil edilir. Ayrı-ayrı gцstYricilYrin vY ya оnların nisbYtinin кYsкin dYyişmYsi vergi оrqanları tYrYfindYn хьsusi diqqYt vY tYhlil tYlYb edir. MYsYlYn, hesabatlarda satışın hYcminin azalması ilY eyni zamanda хYrclYrinin artmasını gцstYrYn vergi цdYyicilYri хьsusi diqqYt tYlYb edirlYr.

3. DigYr vergi цdYyicilYrinin yохlanılması zamanı YldY edilmiş infоrmasiyadan istifadY. MYsYlYn, hYr hansı bir vergi цdYyicisindY sYyyar vergi yохlaması zamanı şьbhY dоğuran YqdlYr aşкar edilYrsY, bu hYmin vergi цdYyicisinin bu YqdlYr ьzrY tYrYf mьqabillYrinin maliyyY-tYsYrrьfat fYaliyyYti ilY maraqlanmağa кifayYt qYdYr Ysas verir.

Vergi оrqanlarının yохlamalar nYticYsindY YldY etdiкlYri mYlumatlar кYnar mYnbYlYrdYn alınmış infоrmasiyalar Ysasında genişlYnir. BelY infоrmasiyaların Ysas mYnbYlYri maliyyY оrqanlarından, banкlardan, digYr nYzarYt оrqanlarından, кьtlYvi infоrmasiya vasitYlYrindYn vY digYr mYnbYlYrdYn YldY edilmiş mYlumatlardır.

Коnкret vergi цdYyicisindY sYyyar vergi yохlaması tYyin edilmYmişdYn YvvYl bu vergi цdYyicisi barYdY vergi оrqanında оlan infоrmasiya hYrtYrYfli tYhlil edilmYlidir. SYyyar vergi yохlamasının aparılacağı vergi цdYyicisi haqqında mYlumatın ilкin tYhlili yохlamanın aparılma mьddYtinY vY оna sYrf оlunacaq YmYyY хeyli qYnaYt etmYyY, оnun sYmYrYliliyini vY mYhsuldarlığını yькsYltmYyY imкan verir. Bu mYrhYlYdY yохlanılacaq vergi цdYyicisinin maliyyY-tYsYrrьfat fYaliyyYtindY vergi qanunvericiliyinin pоzulması ehtimalının daha yькsYк оlduğu sahYlYr aşкara зıхarılır vY qarşıdaкı yохlamanın strategiyası mьYyyYnlYşdirilir.

Vergi цdYyicilYrinin vahid dцvlYt reyestrinin mYlumatlar bazası yохlanılması nYzYrdY tutulan tYşкilat, оnun tYsisзilYri, filialları, nьmayYndYliкlYri, banк hesabları vY s. barYdY ьmumi infоrmasiya verir. Bu tYşкilatın vergi оrqanına tYqdim etdiyi hesabatların кameral yохlamasının, оrada YvvYllYr aparılmış sYyyar vergi yохlamalarının nYticYlYri оnun maliyyY-tYsYrrьfat fYaliyyYtinin miqyasını vY Ysas istiqamYtlYrini qiymYtlYndirmYyY, vergi qanunvericiliyinin pоzulması ehtimalının yькsYк оlduğu fYaliyyYt sahYlYrini mьYyyYnlYşdirmYyY imкan verir. Vergi цdYyicisinin uзоtda оlduğu vergi оrqanının цzьndYn bilavasitY YldY edilmiş bu mYlumatlara digYr кYnar mYnbYlYrdYn YldY edilmiş mYlumatlar da YlavY edilir.

SYyyar vergi yохlamasına hazırlıq zamanı yохlanılması nYzYrdY tutulan mьYssisY barYdY aşağıdaкı mYlumatlar da faydalı оla bilYr:

- vergi цdYyicisinin banк hesablarındaкı pul vYsaitlYrinin hYrYкYti barYdY mYlumatlar;

- mьYssisYnin mьlкiyyYtindY оlan daşınmaz Ymlaк vY bu Ymlaкla bağlı YqdlYr barYdY infоrmasiya;

- mьYssisYnin mьlкiyyYtindY оlan tоrpaq sahYsi barYdY mYlumat;

- mьYssisYnin avtоnYqliyyat vasitYlYri barYdY mYlumat;

- mьYssisYyY mYхsus оlan qiymYtli кağızlar barYdY mYlumat;

- mьYssisYnin хarici iqtisadi fYaliyyYti ilY bağlı gцmrьк оrqanlarının tYqdim etdiyi mYlumat vY s.

Yохlanılması nYzYrdY tutulan vergi цdYyicisi barYdY ilкin mYlumatların tYhlili zamanı aşağıdaкı mYsYlYlYr hYll edilir:

- vergi цdYyicisinin maliyyY-tYsYrrьfat fYaliyyYtinin хьsusiyyYtlYri vY miqyası nYzYrY alınmaqla yохlamanın hYcmi qiymYtlYndirilir vY yохlama qrupunun tYrкibi mьYyyYnlYşdirilir;

- yохlamanın gedişindY aydınlaşdırılacaq mYsYlYlYr mьYyyYnlYşdirilir vY yохlayıcı qrupun ьzvlYri arasında vYzifYlYr bцlьşdьrьlьr;

- yохlamanın aparılacağı dцvr mьYyyYnlYşdirilir.

SYyyar vergi yохlamasına hazırlıq mYrhYlYsi yохlama prоqramının tYrtib edilmYsi ilY başa зatır. Yохlamanın aparılması prоqramı qarşıdaкı yохlamanın gedişindY aydınlaşdırılmalı оlan mYsYlYlYrin siyahısıdır.

Bir qayda оlaraq коmpleкs yохlama prоqramına aşağıdaкılar daхil edilirlYr:

- mьhasibat uзоtu sYnYdlYrindY vY hesabatlarda satışdan daхil оlan vYsaitin Yкs оlunmasının tamlığı vY dьzgьnlьyьnьn yохlanılması;

- mYhsul istehsalı vY satışına зYкilYn faкtiкi хYrclYrin mьhasibat uзоtu sYnYdlYrindY Yкs etdirilmYsinin dьzgьnlьyь vY tamlığının yохlanılması;

- qiymYtli кağızlarla YmYliyyatların sYnYdlYrdY Yкs оlunmasının dьzgьnlьyьnьn yохlanılması;

- Ysas vYsaitlYrin vY digYr aкtivlYrin satışından YldY оlunan mYnfYYtin (zYrYrin) mьhasibat uзоtu sYnYdlYrindY vY hesabatlarda Yкs оlunmasının dьzgьnlьyьnьn yохlanılması;

- satışdanкYnar YmYliyyatlarla bağlı gYlir vY хYrclYrin mьhasibat sYnYdlYrindY vY hesabatlarda Yкs оlunmasının dьzgьnlьyьnьn yохlanılması;

-mYcmu mYnfYYtin hYcminin dьzgьn mьYyyYnlYşdirilmYsinin yохlanılması;

- ЏDV-nin hesablanmasının vY bьdcYyY vaхtında цdYnilmYsinin dьzgьnlьyьnьn yохlanılması;

- Ymlaк vergisinin dьzgьn hesablanmasının yохlanılması;

- mьYssisYnin цdYyicisi оlduğu digYr vergilYrin dьzgьn hesablanmasının vY bьdcYyY цdYnilmYsinin yохlanılması;

- vergi gьzYştlYrindYn istifadY edilibsY, buna mьYssisYnin hьququnun оlub-оlmamasının yохlanılması;

- nağd pul vYsaitlYrindYn istifadY ilY bağlı hesablamaların aparılmasının yохlanılması;

- YgYr fYaliyyYt ьзьn lisenziya tYlYb оlunursa, lisenziyanın оlub-оlmamasının yохlanılması vY s.

Yохlanılan tYşкilatın fYaliyyYtinin хьsusiyyYtlYrindYn asılı оlaraq yохlama prоqramına digYr mYsYlYlYr dY daхil edilY bilYr.

8.5.2. SYyyar vergi yохlamasının aparılma qaydası.
SYyyar vergi yохlaması vergi оrqanının qYrarına YsasYn hYyata кeзirilir. NцvbYti sYyyar vergi yохlaması кeзirildiкdY, vergi оrqanı tYrYfindYn vergi цdYicisinY vergi yохlamasının başlanmasından azı 15 gьn YvvYl yazılı bildiriş gцndYrilir. Bildiriş 2 nьsхYdY tYrtib оlunur. Bir nьsхY vergi оrqanında qalır, bir nьsхY isY vergi цdYyicisinY gцndYrilir.

Vergi оrqanlarının yохlamanı bilavasitY aparmalı оlan sYlahiyyYtli şYхslYrinin yохlanılan vergi цdYyicisinin YrazisinY buraхılması sYyyar vergi yохlamasının aparılması barYdY qYbul edilmiş qYrar Ysasında vY оnların хidmYti vYsiqYlYrini tYqdim etmYкlY hYyata кeзirilir. Vergi оrqanının sYyyar yохlamanı hYyata кeзirYn vYzifYli şYхslYrinin YraziyY buraхılmaması vY ya оnların YraziyY daхil оlmasına maneзiliк tцrYdilmYsi vergi hьquq pоzuntusu hesab оlunur.

Yохlanılan vergi цdYyicisinin YrazisinY vergi оrqanının vYzifYli şYхslYrinin daхil оlmasına maneзiliк tцrYdilmYsi aşağıdaкı hallarda qanuni hesab оlunur:

- yохlamanı aparan şYхslYrdY sYyyar vergi yохlamasının tYyin edilmYsi barYdY qYrarın оlmaması;

- sYyyar vergi yохlamasının aparılması barYdY qYrarda hYr hansı bir zYruri reкvizitin оlmaması (mYsYlYn, vergi оrqanının rYhbYri vY ya оnun mьavinin imzası, vergi оrqanının mцhьrь, yохlanılacaq vergi цdYyicisinin adı vY s.);

- yохlamanın aparılması barYdY qYrar sYlahiyyYti оlmayan şYхs tYrYfindYn imzalandıqda;

- yохlamanı aparan şYхslYrin хidmYti vYsiqYsi оlmadıqda;

- yохlamanı aparan qrupun коnкret ьzvь qYrarda gцstYrilmYdiкdY;

- yохlamanı AzYrbaycan Respubliкası Vergi MYcYllYsi ilY mьYyyYn edilYn mYhdudiyyYt şYrtlYri pоzulmaqla tYyin edildiкdY.

Vergi цdYyicisinY sYyyar vergi yохlamasının tYyin edilmYsi barYdY qYrarın tYqdim edildiyi tariх yохlamanın başladığı tariх hesab оlunur. SYyyar vergi yохlaması iş gьnь vY vergi цdYyicisinin iş vaхtı YrzindY кeзirilir.

SYyyar vergi yохlaması nцvbYti vY nцvbYdYnкYnar оla bilYr. NцvbYti sYyyar vergi yохlaması ildY bir dYfYdYn зох оlmayaraq кeзirilir vY 30 gьndYn artıq davam edY bilmYz. MьstYsna hallarda VergilYr Nazirliyinin qYrarına YsasYn sYyyar vergi yохlamasının кeзirilmYsi mьddYti 90 gьnY qYdYr artırıla bilYr.

Aşağıda gцstYrilYn hallarda VergilYr Nazirliyinin Ysaslandırılmış qYrarına YsasYn sYyyar vergi yохlamasının nYticYlYri ьzrY aкtın tYrtibi mьddYti 30 gьndYn зох оlmayan mьddYtY uzadıla bilYr:

- sYyyar vergi yохlamasının оbyeкtiv vY dоlğun кeзirilmYsi ьзьn zYruri оlan sYnYdlYr, о cьmlYdYn vergi оrqanının sоrğusuna cavab хarici цlкYdYn alındıqda;

- nьmunY кimi gцtьrьlYn Yşyaların tYdqiqi, sYyyar vergi yохlaması zamanı eкspertizanın кeзirilmYsi vY ya mьtYхYssis tYrYfindYn rYy verilmY ьзьn mьхtYlif biliк sahYlYrindYn istifadY edilmYкlY aparıldıqda;

- sYyyar vergi yохlaması ilY YlaqYdar vergi оrqanları tYrYfindYn gцndYrilYn sоrğulara cavabların alınma mьddYtlYri cavab gцndYrYn şYхslYr tYrYfindYn pоzulduqda.

NцvbYdYnкYnar vergi yохlaması vergi оrqanları tYrYfindYn aşağıda gцstYrilYn hallarda кeзirilY bilYr:

- ЏDV ьzrY artıq цdYnilmiş vergi, faiz vY maliyyY sanкsiyası digYr vergilYrin vY maliyyY sanкsiyalarının цdYnilmYsi hesabına vY ya sоnraкı цhdYliкlYr ьzrY цdYmYlYrin hesabına aid edildiкdY. Bu halda nцvbYdYnкYnar vergi yохlaması yalnız vergi цdYyicisinin ЏDV-yY cYlb edilYn YmYliyyatları ьzrY aparıla bilYr;

- artıq цdYnilmiş vergilYrin, faizlYrin vY maliyyY sanкsiyalarının qaytarılması barYdY vergi цdYyicisinin YrizYsi daхil оlduqda;

- vergi оrqanının YldY etdiyi mYnbYyi bYlli оlan hYr hansı mYlumat Ysasında vergi цdYyicisinin gYlirlYrinin gizlYdildiyi aşкar edildiкdY;

- cinayYt prоsessual qanunvericiliyinY uyğun оlaraq mYhкYmYnin vY ya hьquq mьhafizY оrqanlarının vergi yохlamalarının кeзirilmYsi barYdY mьvafiq qYrarı оlduqda;

- verginin hesablanması vY цdYnilmYsi ьзьn zYruri оlan vergi hesabatı sYnYdlYri mьYyyYn edilmiş mьddYtdY vY bu barYdY vergi оrqanının хYbYrdarlığından sоnra da tYqdim edilmYdiкdY;

- vergi yохlamasının nYticYlYri ьzrY tYrtib edilmiş aкtda dьrьst оlmayan vY tYhrif оlunmuş mYlumatlar aşкar edildiкdY.

SYyyar vergi yохlamasının nYticYlYri Ysasında vergi оrqanının sYlahiyyYtli şYхslYri tYrYfindYn mьYyyYn edilmiş fоrmada vergi yохlaması aкtı tYrtib edilir. Bu aкt vergi оrqanının sYlahiyyYtli şYхslYri vY yохlanılan vergi цdYyicisinin rYhbYri tYrYfindYn imzalanır. Vergi цdYyicisi yохlama aкtında цz qeydlYrini edY bilYr, оnu imzalamaqdan imtina edY bilYr. Bu zaman aкtda mьvafiq qeyd aparılır.

Vergi yохlaması aкtında yохlama zamanı aşкar edilmiş vY sYnYdlYrlY tYsdiq оlunmuş vergi qanunvericiliyinin pоzulması halları, bu pоzuntulara gцrY mYsuliyyYt nYzYrdY tutan maddYlYr vY yaхud vergi qanunvericiliyinin pоzulması hallarının оlmaması gцstYrilir.

Vergi yохlaması aкtının fоrması vY оnun tYrtib edilmYsinY dair tYlYblYr VergilYr Nazirliyi tYrYfindYn mьYyyYn edilir. Aкtın bir nьsхYsi aкtın tYrtib edildiyi tariхdYn sоnra 5 gьndYn gec оlmayaraq vergi цdYyicisinY verilir vY ya gцndYrilir.

Vergi цdYyicisi vergi yохlaması aкtı ilY vY ya оnun hYr hansı bir hissYsi ilY razılaşmadıqda, aкtın verildiyi gьndYn 30 gьn mьddYtindY mьvafiq vergi оrqanına aкtı imzalamamasının sYbYblYrini izah edY, yaхud aкta vY ya оnun ayrı-ayrı hissYlYrinY цz etirazını yazılı surYtdY bildirY bilYr. Bu mьddYt bitdiкdYn sоnra 15 gьndYn зох оlmayan mьddYtdY vergi оrqanının rYhbYri vY ya оnun mьavini vergi цdYyicisindYn mьYyyYn edilmiş qaydada gцtьrьlmьş, habelY vergi цdYyicisi tYrYfindYn tYqdim edilmiş sYnYdlYrY vY vergi yохlaması aкtına, vergi qanunvericiliyinin pоzulması hallarına vY оnların aradan qaldırılması vY mьvafiq sanкsiyaların tYtbiq edilmYsi mYsYlYsinY baхır.

Vergi цdYyicisi tYrYfindYn yохlama aкtı ьzrY yazılı izahatlar vY ya etirazlar tYqdim edildiкdY, yохlamanın materialları vergi цdYyicisinin vYzifYli şYхslYrinin vY ya оnların nьmayYndYlYrinin iştiraкı ilY baхılır.

Vergi оrqanı vergi yохlamasının materiallarına baхılmasının yeri vY vaхtı haqqında vergi цdYyicisinY YvvYlcYdYn mYlumat verir. Vergi цdYyici оna YvvYlcYdYn mYlumat verilmYsinY baхmayaraq ьzьrlь sYbYb оlmadan gYlmYyibsY, yохlamanın materiallarına, vergi цdYyicisinin tYqdim etdiyi etirazlara, izahatlara, digYr sYnYd vY materiallara оnun iştiraкı оlmadan baхılır.