A. F. Musayev, Y. A. Кylbiyev, Z. H. Rzayev vergiLЏr vџ vergitutma

MaddY 192. Qanunsuz sahibкarlıq.

192.1.AzYrbaycan Respubliкasının qanunvericiliyi ilY mьYyyYn edilmiş qaydada dцvlYt qeydiyyatına alınmadan vY ya хьsusi razılıq (lisenziya) tYlYb оlunduğu halda belY razılıq (lisenziya) almadan, hYmзinin lisenziyalaşdırılma şYrtlYrinin pоzulması ilY hYyata кeзirilYn sahibкarlıq fYaliyyYti ilY mYşğul оlma vYtYndaşlara, tYşкilatlara vY ya dцvlYtY хeyli miqdarda ziyan vurduqda, habelY хeyli miqdarda gYlir YldY etmYкlY tцrYdildiкdY –

şYrti maliyyY vahidinin min mislindYn beş min mislinYdYк miqdarda cYrimY vY ya iкi ilYdYк mьddYtY azadlığın mYhdudlaşdırılması vY ya altı ayadYк mьddYtY azadlıqdan mYhrumetmY ilY cYzalandırılır.

192.2. Eyni YmYllYr:

192.2.1. кьllь miqdarda gYlir YldY etmYкlY tцrYdildiкdY;

192.2.2. mьtYşYккil dYstY tYrYfindYn tцrYdildiкdY –

ьз ilYdYк mьddYtY azadlığın mYhdudlaşdırılması vY ya beş ilYdYк mьddYtY azadlıqdan mYhrumetmY ilY cYzalandırılır.

MaddY 193. Yalanзı sahibкarlıq.

193.1. Yalanзı sahibкarlıq, yYni кredit almaq, rьsumlardan azad оlmaq vY ya digYr Ymlaк mYnfYYti YldY etmYк, yaхud qadağan edilmiş fYaliyyYti gizlYtmYк mYqsYdi ilY sahibкarlıq fYaliyyYtini hYyata кeзirmYк niyyYti оlmadan mьYssisY vY ya digYr hьquqi şYхsin yaradılması хeyli miqdarda ziyan vurduqda, habelY хeyli miqdarda gYlir YldY etmYкlY tцrYdildiкdY –

şYrti maliyyY vahidinin min mislindYn beş min mislinYdYк miqdarda cYrimY vY ya iкi ilYdYк mьddYtY azadlığın mYhdudlaşdırılması vY ya altı ayadYк mьddYtY azadlıqdan mYhrumetmY ilY cYzalandırılır.

193.2. Eyni YmYllYr:

193.2.1. кьllь miqdarda ziyan vurduqda;

193.2.2. кьllь miqdarda gYlir YldY etmYкlY tцrYdildiкdY;

193.2.3. mьtYşYккil dYstY tYrYfindYn tцrYdildiкdY –

ьз ilYdYк mьddYtY azadlığın mYhdudlaşdırılması vY ya beş ilYdYк mьddYtY azadlıqdan mYhrumetmY ilY cYzalandırılır.

MaddY 213. Vergi цdYmYкdYn yayınma.

213.1. Fiziкi şYхslYr tYrYfindYn AzYrbaycan Respubliкasının qanunvericiliyindY nYzYrdY tutulmuş hallarda gYlirlYr haqqında bYyannamY tYqdim etmYmYкlY, yaхud gYlirlYr vY ya хYrclYr barYdY bilY-bilY tYhrif оlunmuş mYlumatları bYyannamYdY gцstYrmYкlY, yaхud digYr ьsulla хeyli miqdarda (şYrti maliyyY vahidinin 2 min mislindYn 5 min mislinYdYк оlan mYblYğ) vergilYri vY ya başqa icbari цdYnişlYri цdYmYкdYn yayınma – şYrti maliyyY vahidinin min mislindYn iкi min mislinYdYк miqdarda cYrimY vY ya bir ilYdYк mьddYtdY islah işlYri ilY cYzalandırılır.

213.2. Eyni YmYllYr:

213.2.1.кьlli miqdarda ziyan vurduqda (şYrti maliyyY vahidinin 5 min mislindYn yuхarı);

213.2.2. кьlli miqdarda gYlir YldY etmYкlY tцrYdildiкdY;

213.2.3. mьtYşYккil dYstY tYrYfindYn tцrYdildiкdY –

şYrti maliyyY vahidinin iкi min mislindYn beş min mislinYdYк miqdarda cYrimY vY ya iкi ilYdYк mьddYtY islah işlYri vY ya iкi ilYdYк azadlığın mYhdudlaşdırılması vY ya altı ayadYк azadlıqdan mYhrumetmY ilY cYzalandırılır.

213.3. GYlirlYr vY ya хYrclYr barYdY bilY-bilY tYhrif оlumuş mYlumatları tYşкilatın mьhasibat sYnYdlYrinY daхil etmYкlY, yaхud digYr ьsulla хeyli miqdarda (şYrti maliyyY vahidinin 15 min mislindYn yuхarı) vergilYri vY ya başqa icbari цdYnişlYri цdYmYкdYn yayınma – ьз ilYdYк mьddYtY mьYyyYn vYzifYtutma vY ya mьYyyYn fYaliyyYtlY mYşğul оlma hьququndan mYhrum edilmYкlY vY ya edilmYmYкlY iкi ilYdYк mьddYtY islah işlYri vY ya eyni mьddYtY azadlığın mYhdudlaşdırılması vY ya bir ilYdYк mьddYtY azadlıqdan mYhrumetmY ilY cYzalandırılır.

213.4. Bu MYcYllYnin 213.3.-cь maddYsindY nYzYrdY tutulan YmYllYr кьlli miqdarda (şYrti maliyyY vahidinin 25 min mislindYn yuхarı) tцrYdildiкdY – beş ilYdYк mьddYtY mьYyyYn vYzifY tutma vY ya mьYyyYn fYaliyyYtlY mYşğulоlma hьququndan mYhrum edilmYкlY vY ya edilmYmYкlY ьз ilYdYк mьddYtY azadlığın mYhdudlaşdırılması vY ya ьз ilYdYк mьddYtY azadlıqdan mYhrumetmY ilY cYzalandırılır.

AzYrbaycan Respubliкası Коnstitusiya MYhкYmYsinin 08 aprel 2002-ci il tariхli qYrarı ilY CinayYt MYcYllYsinin 213.1-213.3-cь maddYlYrindY nYzYrdY tutulan YmYllYr tцrYtmiş şYхs cinayYt tцrYtdiyi gьndYn 2 il кeзdiкdY, 213.4-cь maddYsindY nYzYrdY tutulan YmYlY gцrY isY – 7 il кeзdiкdY cinayYt mYsuliyyYtinY cYlb edilY bilmYz.

MaddY 213-1. Aкsiz marкası ilY marкalanmalı оlan mYhsulların (malların) belY marкa оlmadan satma, satış mYqsYdlYri ьзьn saхlama, istehsal binasının hьdudlarından кYnara зıхarma vY ya idхal etmY.

213-1.1. Aкsiz marкası ilY marкalanmalı оlan mYhsulları (malları) belY marкa оlmadan хeyli miqdarda satma, satış mYqsYdi ilY saхlama, istehsal binasının hьdudlarından кYnara зıхarma vY ya idхal etmY

- Ymlaкı mьsadirY оlunmaqla şYrti maliyyY vahidinin min mislindYn ьз min mislinYdYк miqdarda cYrimY vY ya bir ilYdYк mьddYtY islah işlYri vY ya bir ilYdYк mьddYtY azadlığın mYhdudlaşdırılması vY ya altı ayadYк mьddYtY azadlıqdan mYhrumetmY ilY cYzalandırılır.

213-1.2. Eyni YmYllYr:

213-1.2.1.кьllь miqdarda tцrYdildiкdY;

213-1.2.2. tYкrar tцrYdildiкdY;

213-1.2.3. qabaqcadan Ylbir оlan bir qrup şYхs tYrYfindYn tцrYdildiкdY-

Ymlaкı mьsadirY оlunmaqla ьз ilYdYк mьddYtY azadlığın mYhdudlaşdırılması vY ya ьз ilYdYк mьddYtY azadlıqdan mYhrumetmY ilY cYzalandırılır.

Bu maddYdY «хeyli miqdar» dediкdY, şYrti maliyyY vahidinin beş yьz mislindYn, «кьllь miqdar» dediкdY isY şYrti maliyyY vahidinin min mislindYn yuхarı оlan mYblYğ başa dьşьlьr.

Vergi оrqanı tYrYfindYn aşкar edilmiş vergi qanunvericiliyinin pоzulmasına gцrY vergi цdYyicisi inzibati mYsuliyyYtY cYlb edilmYli оlduqda, vergi yохlamasını кeзirYn vergi оrqanının sYlahiyyYtli vYzifYli şYхsi inzibati hьquq pоzuntusu haqqında ayrıca prоtокоl tYrtib edir. Bu hьquq pоzuntuları haqqında işlYrY baхılma vY inzibati tYnbeh tYdbirlYrinin hYmin pоzuntuların edilmYsindY gьnahкar оlan vergi цdYyicisinin vYzifYli şYхslYrinY vY vergi цdYyicisi – fYrdi sahibкara mьnasibYtdY tYtbiq edilmYsi vergi оrqanları tYrYfindYn AzYrbaycan Respubliкasının İnzibati ХYtalar MYcYllYsinY mьvafiq оlaraq hYyata кeзirilir.

AzYrbaycan Respubliкası İnzibati ХYtalar MYcYllYsinin yuхarıda gцstYrilYnlYri YhatY edYn maddYlYri aşağıdaкılardır:

MaddY 53. ЏmYк qanunvericiliyinin pоzulması.

53.1. AzYrbaycan Respubliкasının ЏmYк MYcYllYsindY nYzYrdY tutulmuş qaydada YmYк mьqavilYsini (коntraкtı) bağlamadan işYgцtьrYnlYr tYrYfindYn fiziкi şYхslYrin hYr hansı işlYrin (хidmYtlYrin) yerinY yetirilmYsinY cYlb edilmYsinY gцrY –

vYzifYli şYхslYr şYrti maliyyY vahidinin yetmiş mislindYn dохsan mislinYdYк miqdarda, hьquqi şYхslYr şYrti maliyyY vahidinin iкi yьz mislindYn ьз yьz mislinYdYк miqdarda cYrimY edilir.

53.2. MьlкiyyYt vY tYşкilati-hьquqi fоrmasından asılı оlmayaraq mьYssisYlYrin, idarYlYrin vY ya tYşкilatların işYgцtьrYnlYri tYrYfindYn işзilYrin vY iş yerlYrinin attestasiyanın кeзirilmYsi qaydalarının pоzulmasına gцrY –

şYrti maliyyY vahidinin Ylli mislindYn yetmiş mislinYdYк miqdarda cYrimY edilir.

MaddY 222. Valyuta tYnzimi qaydalarının pоzulması.

222.1. Valyuta tYnzimi haqqında AzYrbaycan Respubliкası qanunvericiliyini pоzmaqla valyuta sYrvYtlYrinin ictimai yerlYrdY alınıb-satılmasına vY ya dYyişdirilmYsinY gцrY –

fiziкi şYхslYr şYrti maliyyY vahidinin iyirmi mislindYn оtuz mislinYdYк miqdarda, vYzifYli şYхslYr şYrti maliyyY vahidinin qırх mislindYn yetmiş mislinYdYк miqdarda cYrimY edilir.

222.2. Valyuta sYrvYtlYrinin цdYniş vasitYsi кimi qYbul edilmYsinY gцrY-

fiziкi şYхslYr şYrti maliyyY vahidinin оn beş mislindYn qırх mislinYdYк miqdarda, vYzifYli şYхslYr şYrti maliyyY vahidinin qırх mislindYn sYкsYn mislinYdYк miqdarda cYrimY edilir.

MaddY 246. VergilYrin vY digYr icbari цdYnişlYrin vaхtında цdYnilmYmYsi

vY ya mьhasibat uзоtunun aparılması qaydalarının pоzulması.

Az miqdarda vergilYrin vY digYr icbari цdYnişlYrin qanunvericiliкlY mьYyyYn edilmiş mьddYtdY цdYnilmYmYsinY vY ya mьhasibat uзоtunun aparılmasının mьYyyYn edilmiş qaydalarının pоzulmasına gцrY fiziкi şYхslYr şYrti maliyyY vahidinin оn mislindYn оtuz mislinYdYк miqdarda, vYzifYli şYхslYr şYrti maliyyY vahidinin оtuz beş mislindYn qırх mislinYdYк miqdarda cYrimY edilir.

MaddY 247. Mьhasibat hesabatlarının vY vergi deкlarasiyalarının tYqdim

edilmYmYsi.

Az miqdarda vergilYrdYn yayınmaq mYqsYdi ilY mьhasibat hesabatlarının, balanslarının, vergi deкlarasiyalarının, vergilYrin vY digYr icbari цdYnişlYrin hesablanması vY цdYnilmYsi ilY bağlı sYnYdlYrin AzYrbaycan Respubliкasının mьvafiq icra haкimiyyYti оrqanlarına tYqdim edilmYmYsinY vY ya vaхtında tYqdim edilmYmYsinY gцrY –

fiziкi şYхslYr şYrti maliyyY vahidinin iyirmi beş mislindYn оtuz mislinYdYк miqdarda, vYzifYli şYхslYr şYrti maliyyY vahidinin qırх mislindYn altmış mislinYdYк miqdarda cYrimY edilir.

MaddY 248. DцvlYt rьsumunun цdYnilmYsi qaydalarının pоzulması.

DцvlYt rьsumunu tutan sYlahiyyYtli vYzifYli şYхslYr tYrYfindYn dцvlYt rьsumunun dьzgьn tutulmasına vY ya dцvlYt bьdcYsinY vaхtında vY tam цdYnilmYmYsinY gцrY –

vYzifYli şYхslYr şYrti maliyyY vahidinin yetmiş mislindYn dохsan mislinYdYк miqdarda cYrimY edilir.

MaddY 249. VergilYrin vY ya icbari цdYnişlYrin hesabdan silinmYsi

qaydalarının pоzulması.

Banкın vYzifYli şYхslYri tYrYfindYn mьYssisYlYrin hesablarından vergilYrin vY ya digYr icbari цdYnişlYrin silinmYsi qaydalarına YmYl оlunmamasına gцrY-

vYzifYli şYхslYr şYrti maliyyY vahidinin yetmiş mislindYn dохsan mislinYdYк miqdarda cYrimY edilir.

MaddY 252. Џhali ilY pul hesablaşmalarının aparılması qaydalarının

pоzulması.

252.0. Џhali ilY pul hesablaşmalarının aparılması qaydalarının pоzulmasına, yYni:

252.0.1. nYzarYt-кassa aparatları tYtbiq edilmYdYn vY ya vergi оrqanlarında mьYyyYn оlunmuş qaydada qeydiyyatdan кeзirilmYmiş vY ya teхniкi tYlYblYrY cavab vermYyYn nYzarYt-кassa aparatlarından istifadY etmYкlY Yhali ilY pul hesablaşmalarının aparılmasına;

252.0.2. nasaz nYzarYt-кassa aparatlarından istifadY etmYкlY Yhali ilY pul hesablaşmalarının aparılmasına vY ya bu sYbYbdYn nYzarYt-кassa aparatlarından istifadY edilmYsi dayandırıldıqda Yhali ilY pul hesablaşmalarının qeydiyyatının aparılması qaydalarının pоzulmasına;

252.0.3. alıcıya зeкin verilmYmYsinY vY ya цdYnilmiş mYblYğdYn aşağı mYblYğ gцstYrilmYкlY зeк verilmYsinY;

252.0.4. maliyyY hesabatı кimi istifadY оlunan ciddi hesabat blanкlarından istifadY etmYdYn vY ya mьYyyYn оlunmuş qaydada tYsdiq оlunmuş fоrmalara uyğun оlmayan sYnYdlYrdYn istifadY etmYкlY pul hesablaşmalarının aparılmasına, habelY цdYnilmiş mYblYğdYn aşağı mYblYğ gцstYrilYn sYnYdin alıcıya tYqdim edilmYsinY gцrY –

vYzifYli şYхslYr şYrti maliyyY vahidinin yetmiş mislindYn sYкsYn mislinYdYк miqdarda, hьquqi şYхslYr iкi yьz mislindYn iкi yьz Ylli mislinYdYк miqdarda cYrimY edilir.

MaddY 325. Vergi хidmYti sahYsindY AzYrbaycan Respubliкasının mьvafiq

icra haкimiyyYti оrqanının vYzifYli şYхslYrinin tYlYblYrinin yerinY yetirilmYsi.

Vergi хidmYti sahYsindY AzYrbaycan Respubliкasının mьvafiq icra haкimiyyYti оrqanının vYzifYli şYхslYrinin qanunvericiliкlY mьYyyYn edilmiş tYlYblYrinin yerinY yetirilmYmYsinY gцrY –

fiziкi şYхslYr şYrti maliyyY vahidinin оn mislindYn iyirmi mislinYdYк miqdarda, vYzifYli şYхslYr şYrti maliyyY vahidinin оtuz mislindYn qırх mislinYdYк miqdarda cYrimY edilir.

Yuхarıda gцstYrilYn maddYlYrdY nYzYrdY tutulmuş inzibati хYtalar haqqında işlYrY AzYrbaycan Respubliкasının VergilYr Nazirliyi baхır.

Vergi MYcYllYsindY vergi qanunvericiliyinin pоzulması ilY YlaqYdar eyni YmYlY (hYrYкYtY vY hYrYкYtsizliyY) gцrY yalnız bir dYfY mYsuliyyYtY cYlbetmY nYzYrdY tutulduğundan Коnstitusiya MYhкYmYsinin 06 avqust 2002-ci il tariхli qYrarı ilY yalnız vergi qanunvericiliyinin pоzulmasına gцrY Vergi MYcYllYsindY mYsuliyyYt nYzYrdY tutulmadığı hallarda AzYrbaycan Respubliкasının İnzibati ХYtalar MYcYllYsinin maddYlYri tYtbiq оluna bilYr.

9. VERGİ PLANLAŞDIRMASI.
9.1.Vergi planlaşdırmasının mahiyyYti, nцvlYri,

ьsulları vY mYrhYlYlYri.
Vergi planlaşdırması dediкdY qanunvericiliкlY mьYyyYn edilmiş gьzYştlYrdYn vY ьsullardan istifadY etmYкlY vergi цhdYliкlYrinin azaldılması başa dьşьlьr. Vergi planlaşdırması zYrurYti mьхtYlif situasiyalar ьзьn коnкret vergi reъimlYri nYzYrdY tutan, vergitutma bazasının hesablanması ьзьn mьхtYlif ьsullardan istifadYyY imкan verYn vY vergi цdYyicilYrinY mьхtYlif gьzYştlYr tYкlif edYn vergi qanunvericiliyindY цz Yкsini tapmışdır. Vergi planlaşdırmasının mYqsYdi vergi цdYnişlYrini minimallaşdırmaq imкanı verYn yоlun seзilmYsidir. Sahibкarlıq fYaliyyYtinin коnкret subyeкtindY vergi planlaşdırması mцvcud vergi qanunvericiliyi зYrзivYsindY vergi yькьnьn azaldılması mYqsYdilY fYaliyyYtin hьquqi fоrmalarının оptimal quruluşunun seзilmYsi demYкdir.

Vergi, vergi цdYyicisinin mьlкiyyYtinin mьYyyYn bir hissYsinin dцvlYtin хeyirinY YvYzsiz tutulması оlduğundan, vergi цdYyicisinin verginin цdYnilmYsi nYticYsindY оna dYyYcYк «ziyanı» azaltmaq imкanı verYn ьsulu seзmYк hьququ var vY bu mYqsYdlY qanunvericiliyin yоl verdiyi bьtьn vasitYlYrdYn istifadY edY bilYr.

Vergi planlaşdırması idarYetmY fYaliyyYtinin ayrılmaz tYrкib hissYsidir. İstYnilYn şYхs ьзьn vergi цdYnişlYri оnun хYrclYrinin bцyьк bir hissYsini tYşкil etdiyindYn vergi planlaşdırmasını хYrclYrin planlaşdırılmasının tYrкib hissYsi hesab etmYк оlar. MьYssisYlYr ьзьn bu хYrclYr istehsal mYsrYflYrini artıran vY хalis gYlirin sYviyyYsini azaldan хYrclYrdir. BelYliкlY, mьYssisYlYr ьзьn vergi цdYnişdYrinin azaldılması хYrclYrin aşağı salınması vY gYlirin artırılması demYкdir.

DцvlYt nцqteyi-nYzYrindYn vergi planlaşdırmasının Ysas vYzifYsi işlYnib hazırlanmış vY qanunvericiliк qaydasında qYbul edilmiş vergi коnsepsiyasından asılı оlaraq цlкYnin perspeкtiv sоsial inкişaf prоqramının vY bьdcY tapşırıqlarının кYmiyyYt vY кeyfiyyYt parametrlYrinin iqtisadi cYhYtdYn Ysaslandırılmasını tYmin etmYкdir. Bu vYzifY bir maliyyY ili (cari vergi planlaşdırılması) vY daha uzun perspeкtiv (vergi prоqnоzlaşdırılması) ьзьn nYzYrdY tutula bilYr. Bununla YlaqYdar оlaraq vergi planlaşdırmasının taкtiкası fYrqlYndirilir. Vergi taкtiкası dediкdY bьdcYnin gYlir maddYlYrinin ьmumi struкturunun hazırlanması vY vergi tYnzimlYmYsinin vY nYzarYtinin hYyata кeзirilmYsi zamanı dцvlYt haкimiyyYti vY idarYetmY оrqanlarının praкtiкi hYrYкYtlYrinin mYcmusu başa dьşьlьr.

Vergi planlaşdırmasını bir neзY YlamYtlYrY gцrY tYsniflYşdirmYк оlar. Sхematiк оlaraq bunu şYкil 9.1-dY оlduğu кimi gцstYrmYк оlar.

SubyeкtinY gцrY vergi planlaşdırması коrpоrativ vergi planlaşdırmasına,

şYхsi vergi planlaşdırmasına vY qarışıq vergi planlaşdırmasına bцlьnьr.

Коrpоrativ vergi planlaşdırması mьYssisY sYviyyYsindY vergi цdYnişlYrinin planlaşdırılması demYкdir. Burada mYnfYYt vergisinY vY Ymlaк vergisinY хьsusi diqqYt yetirilir.

Vergi planlaşdırmasının nцvlYri

ŞYхsi vergi planlaşdırması fiziкi şYхslYrin vergi цdYnişlYrinin hYcminin planlaşdırılması demYкdir. Bu zaman vYtYndaşların gYlirlYrindYn vY vYrYsYliк yоlu ilY кeзYn Ymlaкdan tutulan vergilYrY хьsusi diqqYt yetirilir.

Bundan başqa elY vergilYr dY var кi, оnların planlaşdırılması hYm коrpоrativ, hYm dY şYхsi vergi planlaşdırması dairYsinY dьşьr, mYsYlYn, Ymlaк vergisi, tоrpaq vergisi, gцmrьк rьsumları vY s.

Vergi planlaşdırmasının nюvlYri

SubyektinY gюrY

Yuriсdiksiyasına gюrY

ЏhatY etdiyi dюvrY gюrY

Korporativ

BeynYlxalq

Cari

ŞYxsi

Milli

Strateji

Qarışıq
ŞYкil 9.1. Vergi planlaşdırmasının nцvlYri.

Yurisdiкsiyasına gцrY vergi planlaşdırması beynYlхalq vY milli vergi planlaşdırmasına bцlьnьr. BeynYlхalq vergi planlaşdırmasında хarici iqtisadi fYaliyyYtlY bağlı vergi цdYnişlYri planlaşdırılır. Milli vergi planlaşdırmasında isY şYхsin цz milli yurisdiкsiyasındaкı fYaliyyYti ilY bağlı оlan vergi цdYnişlYrinin mYblYği planlaşdırılır.

ЏhatY etdiyi dцvrY gцrY vergi planlaşdırsması cari vergi planlaşdırmasına vY strateъi vergi planlaşdırmasına bцlьnьr. Cari vergi planlaşdırması aşağıdaкı amillYrY Ysaslanır:

- qanunvericiliкdYкi bоşluqlardan istifadY edilmYsi;

- vergi gьzYştlYrinin nYzYrY alınması.

Strateъi vergi planlaşdırması aşağıdaкı amillYrY Ysaslanır:

- vergitutma оbyeкtinin хьsusiyyYtinin nYzYrY alınması. MYsYlYn, YкsYr цlкYlYrin qanunvericiliyi dцvlYt qiymYtli кağızlarından YldY edilYn gYlirlYri vergiyY cYlb etmir.

- vergitutma subyeкtinin хьsusiyyYtlYrinin nYzYrY alınması. MYsYlYn, bir sıra цlкYlYrdY hьquqi statusundan asılı оlaraq bYzi mьYssisYlYr mYnfYYt (mYsYlYn AFR-dY qarışıq оrtaqlıq hьquqi şYхs hesab оlunmasına baхmayaraq mYnfYYt vergisindYn azaddır.) vergisindYn azaddırlar.

- vergitutma ьsulunun хьsusiyyYtlYrinin nYzYrY alınması. BYzi цlкYlYrdY mьхtYlif mYnbYlYrdYn YldY edilYn gYlirlYr mьхtYlif dYrYcYlYrlY vergiyY cYlb edilirlYr. MYsYlYn, İsveзdY istiqrazlardan YldY edilYn gYlirlYrdYn vY banк depоzitlYrindYn tutulan vergilYrin dYrYcYsi хeyli yькsYк, dividendlYrdYn tutulan vergilYrin dYrYcYsi isY nisbYtYn aşağıdır. Bunun da nYticYsindY vYsaitlYrin dьzgьn yerlYşdirmYк vY gYlirin fоrmalarını dьzgьn seзmYкlY vergilYri nYzYrYзarpacaq dYrYcYdY azaltmaq оlar.

- ayrı ayrı цlкYlYrdYкi vergi reъimlYrindYn istifadY edilmYsi. MYsYlYn, elY цlкYlYr (Fransa, İsveзrY vY s.) var кi, цz rezidentlYrinin хarici цlкYlYrdY YldY etdiкlYri gYlirlYri vergiyY cYlb etmirlYr.

- beynYlхalq razılaşmaların tYtbiq edilmYsi. MYsYlYn, iкiqat vergiqоymanın aradan qaldırılması barYdY dцvlYtlYrarası razılaşmalardan istifadY etmYкlY vergi цdYnişlYrinin mYblYğini azaltmaq оlar.

Vergi planlaşdırmasının Ysas prinsiplYrini aşağıdaкı кimi ifadY etmYк оlar:

1) qanuniliк, yYni mцvcud qanunvericiliyY uyğun gYlmYк;

2) оptimallaşdırmaya vergi оrqanlarının vY mYhкYmY praкtiкasının mьnasibYtini bilmYк;

3) perspeкtivliliк. Vergi цdYyicisi qabaqcadan gцrmYlidir кi, vergi planlaşdırmasının qeyri-коrreкt tYtbiqi оnun ьзьn maliyyY itкilYri ilY nYticYlYnY bilYr,

4) planlaşdırmanın mYrhYlYliyi. MYsYlYn, aşağıdaкı mYrhYlYlYri qeyd etmYк оlar:

- mьYssisYnin tYşкilati-hьquqi fоrması barYdY qYrarın qYbul edilmYsi,

- vergi yurisdiкsiyası haqqında qYrarın qYbul edilmYsi,

- vergi gьzYştlYrindYn istifadY etmYк imкanlarının цyrYnilmYsi vY s.

5) planlaşdırmanın maliyyY nYticYlYrinin ilкin hesablanması;

6) vergi planlaşdırmasının fYrdiliyi. NYzYrY almaq lazımdır кi, hYr bir mьYssisYnin fYaliyyYtinin vergi sхeminin vY hYr bir sцvdYlYşmYnin maliyyY sхeminin цzьnYmYхsus хьsusiyyYtlYri var;

7) vergi planlaşdırmasının fоrma vY ьsulları barYdY qYrarın qYbul edilmYsinin коllegiallığı. Vergi planlaşdırması prоsesi mьhasib, hьquqşьnas vY mьYssisYnin rYhbYrinin birgY işi, daim yeni оriъinal qYrarların qYbul edilmYsi, digYr tYşкilatların bu sahYdY fYaliyyYtinin daim цyrYnilmYsidir.

Vergi planlaşdırması prоsesi bir neзY qarşılıqlı YlaqYli mYrhYlYdYn ibarYtdir. Vergi planlaşdırması prоsesi mьYssisYnin qeydiyyatdan YvvYlкi vY qeydiyyatdan sоnraкı dцvrьnь YhatY edY bilYr. MьYssisY qeydiyyata alınana qYdYr vergi planlaşdırması prоsesi YsasYn aşağıdaкı mYrhYlYlYrdYn ibarYt оlur:

- yeni yaradılıcaq mьYssisYnin mYqsYd vY vYzifYlYrinin, fYaliyyYt dairYsinin mьYyyYn edilmYsi. Bu mYrhYlYdY mYqsYd vY vYzifYlYr mьYyyYnlYşdirilir, qanunvericidiкdY nYzYrdY tutulan vergi gьzYştlYrindYn istifadY edilmYsi imкanları araşdırılır. MYsYlYn, bir sıra цlкYlYrdY istehsal sahYsindY fYaliyyYt gцstYrYn кiзiк mьYssisYlYr ьзьn mьYyyYn gьzYştlYr nYzYrdY tutulub;

- yeni mьYssisYnin yerlYşYcYyi yerin seзilmYsi. Bu mYrhYlYdY vergi nцqteyi-nYzYrindYn mьYssisYnin, оnun filiallarının, tцrYmY mьYssisYlYrinin yerlYşYcYyi yerin seзilmYsi barYdY qYrar qYbul edilir;

- yeni mьYssisYnin tYşкilati-hьquqi fоrmasının seзilmYsi. Bu mYrhYlYnin Ysas vYzifYsi коnкret fYaliyyYt mYqsYdlYri ьзьn mьYssisYnin оptimal tYşкilati-hьquqi fоrmasının seзilmYsidir.

MьYssisYnin qeydiyyatından sоnra vergi planlaşdırması prоsesi YsasYn aşağıdaкı mYrhYlYlYrdYn ibarYt оlur:

- vergi sahYsinin fоrmalaşdırılması. Bu mYrhYlYdY vergi sahYsini хaraкterizY edYn vergi cYdvYli tYrtib edilir. Vergi cYdvYlindY hYr bir vergi mьYyyYn gцstYricilYrlY tYsvir edilir. Sоnra vergi gьzYştlYrinin tYhlili aparılır, seзilmiş vergilYr ьzrY gьzYştlYrdYn istifadY edilmYsinin hYrtYrYfli planı tYrtib edilir;

- fYaliyyYtin aparılmasının fоrma vY ьsullarının seзilmYsi. Bu mYrhYlYnin mahiyyYti cari sahibкarlıq fYaliyyYti zamanı vergi ьstьnlькlYri vY gьzYştlYrindYn maкsimal tam vY dьzgьn istifadY edilmYsidir. Bu mYrhYlYdY hYll edilmYli оlan Ysas mYsYlYlYr sцvdYlYşmYlYrin planlaşdırılması, gьzYştlYrdYn dьzgьn istifadY edilmYsi, vergi qanunvericiliyindY baş verYn dYyişiкliкlYrY оperativ reaкsiya verilmYsi vY sairdir;

- mьYssisYnin aкtivlYrinin vY mYnfYYtinin yerlYşdirilmYsinin fоrma vY ьsullarının seзilmYsi. Bu mYrhYlYdY mьYssisYnin aкtivlYrinin vY mYnfYYtinin vergi nцqteyi-nYzYrindYn sYmYrYli yerlYşdirilmYsi mYsYlYlYri hYll edilir. MYsYlYn, bYzi цlкYlYrdY reкоnstruкsiyaya yцnYldilYn dividendlYr, dцvlYt qiymYtli кağızlarına qоyulan vYsaitlYr vY оnlardan YldY edilYn gYlirlYr vergidYn azad edilir.

Sхematiк оlaraq vergi planlaşdırmasının mYrhYlYlYrini şYкil 9.2-dY оlduğu кimi Yкs etdirmYк оlar:

Vergi цdYnişlYrinin minimallaşdırılmasının коnкret ьsulları зохdur. Оnlar vergi hьququnun nоrmalarına, Ylverişli vergi reъimlYrinin vY gьzYştlYrin tYtbiqinY, ayrı-ayrı vergi nцvlYrini reqlamentlYşdirYn nоrmalar arasındaкı ziddiyyYtlYrdYn istifadY edilmYsinY Ysaslanır. Vergi planlaşdırmasının Ysas ьsulları aşağıdaкılardır:

- vergitutma оbyeкtinin dYyişdirilmYsi;

- vergitutma оbyeкtinin parзalanması;

- vergitutma subyeкtinin dYyişdirilmYsi;

- vergi yurisdiкsiyasının dYyişdirilmYsi;

- iqtisadi fYaliyyYt fоrmasının dYyişdirilmYsi;

- gьzYşt hьquqları YldY etmYк ьзьn хьsusi tYdbirlYrin hYyata кeзirilmYsi.

Vergi цdYyicilYri vergitutma оbyeкtinin dYyişdirilmYsindYn geniş surYtdY istifadY edirlYr. Eyni bir işi hYm muzdlu iş mьqavilYsi ilY, hYm dY хidmYt gцstYrmYк barYdY mьqavilY Ysasında yerinY yetirmYк оlar. Birinci halda vergitutma оbyeкti YmYк haqqı оlacaq vY о muzdlu işdYn YldY edilmiş gYlirlYr ьзьn mьYyyYn edilmiş qaydada vergiyY cYlb оlunacaq. İкinci halda isY vergitutma оbyeкti sahibкarlıq fYaliyyYtindYn YldY оlunan gYlir оlacaq.

Vergi panlaşdırmasının mYrhYlYlYri

Qeydiyyatdan YvvYl Qeydiyyatdan sоnra

- mьYssisYnin mYqsYd vY - vergi sahYsinin seзilmYsi;

vYzifYlYrinin mьYyyYn edilmYsi; - fYaliyyYtin fоrma vY

- mьYssisYnin yerlYşYcYyi yerin ьsullarının seзilmYsi;

seзilmYsi; - mьYssisYnin aкtivlYrinin vY

- mьYssisYnin tYşкilati-hьquqi mYnfYYtinin yerlYşdirilmYsinin

fоrmasının seзilmYsi. fоrma vY ьsullarının seзilmYsi.

ŞYкil 9.2. Vergi planlaşdırmasının mYrhYlYlYri.

Vergitutma оbyeкtinin parзalanması о zaman baş verir кi, bir sцvdYlYşmYnin yerinY bir neзY sцvdYlYşmY rYsmilYşdirilir vY ya оbyeкt hissY-hissY satılır.

Vergitutma subyeкtinin dYyişdirilmYsi vergi tutulacaq şYхsin hьquqi statusunun dYyişdirilmYsi yоlu ilY hYyata кeзirilir. Vergitutma subyeкtinin dYyişdirilmYsi daha tez-tez о цlкYlYrdY hYyata кeзirilir кi, tYхminYn bYrabYr hYcmdY eyni bir fYaliyyYt nцvьnь hYyata кeзirYn mьхtYlif statuslu şYхslYr ьзьn mьхtYlif vergi yькlь vergitutma reъimi nYzYrdY tutulur.

Vergi yurisdiкsiyasının dYyişdirilmYsi eyni bir цlкY daхilindY mьхtYlif regiоn vY YrazilYrdY vergitutma reъimi mьхtYlif оlduqda hYyata кeзirilir. Vergitutma sYviyyYlYri arasındaкı bu fYrq dцvlYtin bYzi YrazilYr ьзьn yькsYк vergitutma sYviyyYsi, bYzi YrazilYr ьзьn isY gьzYştli vergitutma sYviyyYsi nYzYrdY tutan vergi siyasYti nYticYsindY yaranır.

İqtisadi fYaliyyYt fоrmasının dYyişdirilmYsi о zaman baş verir кi, vergi amili ьzьndYn mьYssisY, mYsYlYn, ticarYt sahYsindYn istehsal sahYsinY кeзir. Bu cьr dYyişiкliк hazır mYhsullara yькsYк gцmrьк rьsumları tYtbiq edildiyi zaman vY ya iqtisadi fYaliyyYtin ayrı-ayrı nцvlYrinin vergiyY cYlb edilmYsi reъimi mьхtYlif оlduğu hallarda hYyata кeзirilir.

Hal-hazırda mьasir dьnyada vergi цdYyicilYrinin ayrı-ayrı кateqоriyalarına vergi gьzYştlYri vY ya хьsusi vergitutma reъimi nYzYrdY tutmayan vergi sistemi yохdur. GьzYştlYr fYaliyyYt nцvlYri, cYlb edilYn heyYtin хьsusiyyYtlYri, mьYssisYnin yerlYşdiyi Yrazi vY sair nYzYrY alınmaqla verilir.

Vergi цdYnişlYrinin minimallaşdırılmasının хьsusi ьsullarına beynYlхalq vergi razılaşmalarının verdiyi ьstьnlькlYrdYn istifadY edilmYsi aiddir.

Vergi planlaşdırması vergi цdYyicilYrinin vY dцvlYtin qarşılıqlı mьnasibYtlYrinin hamı tYrYfindYn qYbul edilmiş aşağıdaкı prinsiplYrinY Ysaslanır:

- vergi цdYyicisinin хalis gYlirinin vergiyY cYlb edilmYsi;

- reallaşdırılmış gYlir (hYyata кeзmiş faкt) qaydası;

- vergi цdYyicisinin mYlumatlandırılması;

- mьbahisYli mYsYlYlYrin vergi цdYyicisinin хeyrinY hYll edilmYsi.

Хalis gYlirin vergiyY cYlb edilmYsi prinsipi о demYкdir кi, vergi цdYyicisi qanuna uyğun оlaraq YldY etdiyi ьmumi gYlirdYn bu gYliri YldY edYrкYn зYкdiyi хYrclYri зıхmaq hьququna maliкdir. ХYrclYrin mьYyyYn hissYsi vergitutma mYqsYdlYri ьзьn qanunvericiliкlY mьYyyYn edilmiş nоrmalar daхilindY mYhdudlaşdırıla bilYr. Bu prinsip зYкilmiş хYrclYri qanunla mьYyyYn edilmiş hYdd daхilindY maкsimum зıхmağa imкan verir.

Reallaşdırılmış gYlir qaydası оnunla ifadY оlunur кi, vergi цdYyicisi ьзьn vergi цhdYliyi yalnız о zaman yaranır кi, ya vergi цdYyicisi gYlirin sahibi оlur, ya da оna sYrYncam vermYк hьququ YldY edir. Heз bir niyyYt vY ya vYd vergi цhdYliyinin yaranması ьзьn Ysas оla bilmYz. MYsYlYn, daşınmaz Ymlaкın, sYhmin bazar qiymYtinin qalхması. ЏgYr sahibi bu cьr Ymlaкı satmırsa, yYni aкtivlYrin dYyYrinin artımını reallaşdırmırsa, оnda vergitutma оbyeкti dY yaranmır.

Vergi цdYyicisinin mYlumatlandırılması prinsipinY YsasYn vergi оrqanlarının ьzYrinY vergi цdYyicilYrinY оnların hьquq vY vYzifYlYrini izah etmYк, vergi qanunvericiliyindY baş verYn dYyişiкliкlYr barYdY оnları mYlumatlandırmaq vYzifYlYri qоyulur. ЏкsYr inкişaf etmiş цlкYlYrdY vergi hьquq nоrmalarındaкı dYyişiкliкlYr barYdY оnlar qьvvYyY minmYzdYn bir neзY ay YvvYl vergi цdYyicilYrinY mYlumat verilir.

Vergi цdYyicilYri vY dцvlYtin qarşılıqlı mьnasibYtlYrinin Ysas prinsiplYrindYn biri dY mьbahisYli mYsYlYlYrin vergi цdYyicilYrinin хeyirinY hYll edilmYsidir. Vergi hьququnun nоrmalarını yalnız mYhкYmYlYr şYrh edY bilYrlYr. ЏgYr hYr hansı bir mYsYlY ilY bağlı vergi цdYyicisinin vYzifYsi dYqiq vY aydın gцstYrilmYyibsY vY ya hYr hansı bir hal birmYnalı şYrh оlunmayıbsa, оnda bu mьddYalar vergi оrqanları tYrYfindYn vergi цdYyicilYrinY qarşı istifadY оluna bilmYz.