676-Sakların Dili Ve Edebiyyatı (Bextiyar Tuncay)
Yüklə 0,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
UDUN UTUN (ODUN) ADA ATA DİRİQ TERİK (DƏRİN) TAQ TAK (TƏK) ————————————————- “Məsələn,şumerlər Tanrıya “Di nqir” dedikləri halda əski türk dilində bu kəlmə “Tenqri” formasında qeydə alınmışdır. Əski türk mənbələrində “od” kəlməsi “ut”şəklində yazıldığı halda, şumer mətnlərində eyni kəlmə “ud”kimi yazılmışdır. Şumercədəki “D” cingiltili səsinə əski türkcədəki “T” kar samitinin uyğun gəlməsini dərin mənasında olan “diriq-terik”qarşıdurmasında da müşahidə edə bilərik. Bu halda “Q-K” qarşıdurması da diqqəti çəkir.Eyni hal “taq-tak” münasibətlərində də özünü göstərir.”(48.207-208). Şumer dilinin morfologiyasından söhbət açan Oljas Süleymenov həmin dilin morfologiyasına istinadən “məsdər +k =isim”türk sözdüzəldici sxeminin qədimliyi haqqında fikir söyləyərək maraqlı nəticələrə gəlmişdir: Şumercə Türkcə ————————————————— URU QURmaq,QURUluş URUQ QURĞU,tikili,şəhər YÜZÜ ÜZmək YÜZÜK ÜZGÜ,ÜZən,su quşu EŞTİ EŞİTmək QEŞTUQ qulaq TURU DİRİ olmaq TURUQ DİRİLİK,həyat (48.207-208). —————————————————- Şumercə “uru” türkcədəki “qur” feli ilə üst-üstə düşür. Şumer dilində bu felə “q” sözdüzəldici şəkilçisi artırmaqla feldən isim düzəldilmişdir.Nəticədə yeni “uruq”kəlməsi yaranmışdır ki,bu kəlmə dilimizdəki “qurğu” kəlməsinə uyğundur və tikili,şəhər mənalarını da ifadə edir.Eyni yolla,yəni “k” və ya “q” sözdüzəldici şəkilçisinin artırılması ilə üz, üzmək mənasında olan “yüzü” felindən üzgü, üzgüçü vəya da su quşu mənalarını verən “yüzük” kəlməsi törəmişdir. Bu sözlərdən göründüyü kimi ortada.5 min illik bir fasilə olsa da şumer dilinin sözləri ilə bugünkü dilimizin sözləri arasında fərq o qədər də böyük deyildir.Feldən isim düzəldilməsi mexanizmi də,bu zaman işlədilən sözdüzəldici şəkilçilər də eynidir. Elməddin Əlibəyzadə yazır: “Artıq 19-cu əsridən dünya tarixində yeni bir elm sahəsi-Şumeşünaslıq yaranıb və inkişaf etməkdədir.Dünyanın bi çox görkəmli şumerşünas alimləri yetişib və fəaliyyət gösərir. Bu sahədə qarşıya çıxan ilk problem şumerlərin kimliyi,hansı müasir xalqların əcdadları olması problemidir. Problem ətrafında çoxlu mübahisəli fikir və mülahizələr də söylənib və söylənilir.Bu,təbiidir;lakin bir həqiqət gün kimi aydındır ki,əsas şumerşünasların fikir və rəyləri üst-üstə düşür, bir -birindən xəbərsiz gəldikləri nəticələr bir nöqtədə birləşir:Şumerlər dünyanın ilk sivilizasiyalı xalqıdır;şumerlər müasir türk xalqlarının əcdadlarıdır.” (47.61). Oljas Süleymenovun araşdırmalarından belə məlum olmuşdur ki, şumer dilində türk dilinə xas olan nümunəvi “imperativ + en və ya an şəkilçisi =keçmiş zaman feli sifəti “ sxemi də mövcud olmuşdur.Bu isə ü mümi sintaktik quruluşdan xəbər verməkdədir.Ümumi cəhətlərdən biri də şumer dilində rastlanan “ra” yönlük hal şəkilçisinin Orxon -Yenisey kitabələrində hələ məhsuldar şəkilçi kimi çıxış et -məsidir.Eyni şəkilçi bu gün də dilimizdə işlənir.Məsələn,ora,bura… Oljas Süleymenov 60 şumer sözünü türk sözləri ilə müqayisə edərək, hər iki dilin leksikonunun eyni bazaya malik olduğunu göstərmişdir.Özü də bu halda həmin 60 söz Dyakonovun nümunə kimi göstərdiyi 100-dən bir qədər artıq şumer sözü içərisindən seçilmişdir.Bu isə o deməkdir ki, 5 min öncəki türk dilində,yəni şümer dilində mövcud olmuş sözlərin ən azı 60 faizi bu gün də öz yaşarlılığını sürdürməkdədir.Məsələn: Şumercə Türkcə ————————————————— AB,EB EV,OBA EŞ EŞİK ED GET ZAQQİN YAXIN QULŞE GÜLÜŞ ME MƏN QAŞ QUŞ DEŞ DEŞİK UŞ ÜÇ HAME NƏ,NƏMƏNƏ EN ƏN (48.195-203). ——————————————————- Elməddin Əlibəyzadənin sözlərinə görə,Hazırda elmi ədəbiyyatda çox -çox qədim və Şumerdən əzəli olan Kür-Araz mədəniyyətindən söz açılır.Kür-Araz mədəniyyəti,onun daha qədimliyi, inkişafı.əhatə dairəsi barədə tədqiqat lar aparılır,fikir və mülahizələr söylənilir. Azərbaycanın Kürlə Araz qoynuna sığınmış Qarabağında,bu ana torpağın dağlı – düzənli yerlərində miladdan öncə çox qədim mədəniyyətin nişanələri olan çoxsaylı kurqanlar məhz bu mədəniyyətin canlı yadigarları deyilmi? Bunlar bizim şumer-türk əcdadlarımızın məskəni, ocaqlarıdır. Görkəmli dilçi alimimiz Aydın Məmmədov yazmışdır: “…Şumer dili ilə türk dillərinin tarixi əlaqəsinin mahiyyətini daha aydın duymaq üçün ilk növbədə bu dilləri müqayisə etmək və onları yaxınlaşdıran fonetik,leksik, və qrammatik eyniyyətlər bir tərəfdən Şumer dilinin genetik mənşəyini daha obyektiv şəkildə öyrənməyə şərait yaradırsa,digər tərəfdən də türk dillərinə məxsus sözləin tərkibində daşlaşmış bəzi köklərin arxetiplərini bərpa etməyə tutarlı əsas verir.” (49.5). Aydın Məmmədov özünün “Şumer-Türk leksik paralelləri” adlı məqaləsində dillərin yaxınlıq səviyyəsini müəyyənləşdirməkdə leksik qatın əvəzsiz rol oynadığını nəzərə alaraq, şumer dili ilə türk dillərinin genetik bağlılığını sübut edən 120 leksik paraleli misal gətirmişdir.Məsələn: Şumercə Türkcə ——————————————– UZU OZAN UD ÖD (zaman) UŞ US, HUŞ (ağıl) UŞ UŞAQ İZİ İSTİ ARA ARA (orta) KAŞ QAÇ(maq) Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|