8
qabul qildilar. Ittifoqdosh respublikalar ketidan RSFSRga kiruvchi muxtor
respublikalar ham suverenitet haqida deklaratsiyalar qabul qilishdi. Markazda va
joylarda SSSR Konstitutsiyasi va qonunlari
ustunmi yoki respublika
Konstitutsiyasi va qonunlari ustunmi, degan masalada baxs va munozaralar
kuchaydi. Markazdagilar «Kuchli markaz – kuchli respublikalar» desa,
joylardagilar «Kuchli respublikalar – kuchli markaz» deb chiqdilar.
Markaziy hokimiyat jamoatchilikning talabi ostida Ittifoq shartnomasini
yangilash zarurligini e’tirof etishga majbur bo‘ldi. SSSR Oliy Soveti mazkur
masala bilan shug‘ullanuvchi maxsus delegatsiya
tuzdi va uning tarkibini
tasdiqladi. 1990-yil iyulda Moskvada markaz vakillari bilan respublikalar
delegatsiyalari yangi shartnoma matnini tayyorlashga kirishdilar. 1990-yil avgust
oyida Ittifoqni yangilash dasturi ishlab chiqildi.
Dasturda respublikalar o‘z hududlaridagi butun milliy boyliklarga egalik
qilish, foydalanish, tasarruf etish huquqiga ega ekanligi ta’kidlangan edi. Ammo
shartnomaga bunday yondashuv markazdagilarga yoqmadi.
SSSR Oliy Soveti
mazkur dasturni qabul qilmadi. SSSR Oliy Soveti respublikalarning istak va
manfaatlarini batamom inkor etgan yangicha shartnoma loyihasini tuzib
respublikalarga tarqatdi. Respublikalar, shu jumladan O‘zbekiston, markaz
loyihasini qabul qilmadi.
Shu tariqa, shartnoma loyihasini tuzish harakatining
birinchi bosqichi natijasiz tugadi.
1991-yil fevral-mart oylarida Ittifoq shartnomasi loyihasi ustida ishlashning
ikkinchi bosqichi bo‘lib o‘tdi. Unda Boltiqbo‘yi respublikalari, Gruziya,
Armaniston, Moldova vakillari qatnashmadi, Ozarbayjon kuzatuvchi bo‘lib
qatnashdi. Bu bosqichda Ittifoq bilan respublikalar vakolatlarini farqlab qo‘yishga
harakat qilindi. Nihoyat, Ittifoq va respublikalar vakolatlari belgilab qo‘yilgan
yangi shartnoma loyihasi matbuotda e’lon qilindi. Respublikalarda
mazkur loyiha
muhokama qilindi. Respublikalar, jumladan O‘zbekiston, markaziy idoralar hali
o‘zining eskicha hukmron mavqeyini saqlash ruhi singdirilgan bu hujjatdan
qanoatlanmaganliklarini bildirdilar.
SSSR Oliy Soveti Ittifoq shartnomasini o‘zgartirish, SSSRni teng huquqli
suveren respublikalar Federatsiyasi sifatida yangilash
xususida xalqning fikrini
bilish maqsadida 1991-yil 17-mart kuni Butunittifoq referendumini o‘tkazishga
qaror qildi. 1991-yil 20-fevralda O‘zbekiston Oliy Kengashning Rayosati
referendum o‘tkazishni ma’qulladi va SSSR Oliy Soveti tomonidan tayyorlangan
byulleten bilan birga yana bitta qo‘shimcha byulletenni ovozga qo‘yishga qaror
qildi.
Qo‘shimcha byulletenga
Dostları ilə paylaş: