161 Ədalət tahirzadə azərbaycan cümhuriYYƏTİ HÖkuməTİ heyəTİ-MÜRƏXXƏSƏSİ
Azərbaycan MEA-nın Xəbərləri. İctimai elmlər seriyası, 2018, №1
Yüklə 2,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- XƏBƏRLƏR • TRANSACTIONS • ИЗВЕСТИЯ
- RÜSTƏMBƏYOV Əsəd bəy İsgəndər bəy oğlu
Azərbaycan MEA-nın Xəbərləri. İctimai elmlər seriyası, 2018, №1 165 2. Behbudov Səlim bəy 6 mart 1919-cu ildə Şuşa, Zəngəzur, Cavanşir və Cəbrayd qəzaları nın hərbi valisi (general-qubernatoru) yanında Qarabağ Dairəsi üzrə ümuri-xeyriyyə nazirinin müvəkkili təyin edilib (18 mart 1919-cu il ta rixli 17 saylı əmr). Müvəqqəti Qarabağ hərbi valisinin yanın da müvəkkil Səlim bəy Behbudov 10 sentyabr 1919-cu ildən qaçqınlara yardım göstərmək üçün yaradılmış idarələrarası komissiyanın üz vü təyin edilib. 4 oktyabr 1914-cü ildə Behbudov Səlim bəy işdən öz ərizəsinə əsasən çıxarılıb (9 oktyabr 1919-cu il tarixli 81 saylı əm r)” [7, v.184]. Bu, Səlim bəyin Azərbaycan Cümhuriyyəti nümayəndə heyətinin tərkibində İstanbuldan Bakıya döndükdən sonrakı fəaliyyəti haqqında nadir bəlgələrdən biridir. İndi yenidən 1942-ci ilə qayıdaq. Behbudo vun istintaq işini vərəqlədikcə maraqlı faktlarla da qarşılaşırıq. Məsələn, müttəhimlərdən biri belə deyibmiş: ‘‘Almanlarla müharibəni dayan
Behbudovun müstəntiqə tərcümeyi-halı ilə bağlı dediklərinə onun ARDTXA-də saxlanan zəhmət siyahısına (əmək kitabçasına) və bir çox arayışlara1 söykənərək bunları da əlavə edə bilərik ki, o, 1 yanvar 1930-1 fevral 1931-ci il lərdə Azsənətbirliyi təşkilat şöbəsinin təlimat- çısı, 1 fevral-1 may 1931-ci ildə Naxsənətbirliyi plan şöbəsinin müdiri, 1 m ay-19 oktyabr 1931- ci ildə Şirvansənətbirliyi plan şöbəsinin müdiri, 19 oktyabr 1931-1 sentyabr 1932-ci illərdə Azsənətbirliyi təşkilat şöbəsinin baş təlimatçısı, 1 sentyabr 1932-1 fevral 1934-cü illərdə Azər- xalçaittifaqda öncə əmək və kadrlar üzrə iqti sadçı, sonra istehsalat və maliyyə planlaşdırıl ması bölməsinin müdiri işləyib. 1 fevral 1934- cü ildən Salyansənayeittifaqa rayonlararası sə naye kooperativləri birliyinə plan-iqtisad böl məsinin rəhbəri göndərilib və 15 dekabrda hə min birlik ləğv edildiyinə görə vəzifəsindən azad olunub. 3 iyul 1937-ci ildə Azərb. SSR Xalq M aarif Komissarlığı fransız dili dərsi 1 Bütün bu sənədlər istintaq işindəki bir zərfin içinə yığılıb və səhifələri nömrələnməyib. keçmək hüququ verməkdən ötrü ondan imtahan götürüb (Parisdə diplomat diplomu almış şəxsin fransızca savadım yoxlayırlar!). Aldığı şəhadət naməyə əsasən, o, orta məktəblərdə bu dildən dərs demək hüququ qazanıb (nə böyük “xoş bəxtlik” !). Böyük Salman Mümtaz (1884-1941) 1932- ci ildə görkəmli yazıçı Hacı İsmayıl bəy Qutqa- şmlının (1809-1861) 1835-ci ildə Varşavada fransız dilində nəşr edilmiş “Rəşid bəy və Səa dət xanım” hekayəsini üzə çıxarıb və onu ana dilimizə çevirdərək nəşr etdirmək istəyib. Əsə rin tərcüməsini o, Qarabağdan yaxşı tanıdığı, dil qabiliyyətinə dərindən bələd olduğu Səlim bəy Behbudova etibar edib. Mümtaz “Ədəbiy yat qəzetəsi”nin 11, 24 mart 1936-cı il tarixli 5- 6-cı saylannda “Yüz il bundan əvvəl Azərbay can nasiri. (Hekayənin əldə edilməsi tarixçəsi)” adlı məqaləsində belə yazırdı: “Mənim tövsiyə mə görə hekayənin tərcüməsi Səlim Behbudov yoldaşa, tərcümeyi-hal isə mənə m ühəw əl edildi”.2 Doğrudur, Mümtaza “Rəşid bəy və Səadət xanım”ın kitab şəklində nəşrini görmək nəsib olmadı, ancaq o, hekayənin tərcüməsini “Ədə biyyat qəzetəsi”ndə nəşr etdirə bildi. Bu tərcü mə ilə Səlim bəy Behbudov fransızcadan mahir bir tərcüməçi kimi tanındı və “Azəməşr” onun la yaxından əməkdaşlığa başladı. Çox keçmə dən o, başqa həmkarları ilə birgə “Azərbaycan- ca-fransızca-rusca lüğət” üzərində çalışmağa başladı. Daha sonra fransız şairi Pyer Jan Be- ranjenin “Seçilmiş şeirlər” toplusunun nəşri də ona tapşırıldı. İşıq üzü görən kitabın üzərində tərcüməçinin ad-soyadı “B.Behbudov” yazıl mışdı. Bu çevirmə də Səlim bəyə böyük şöhrət gətirdi. Ancaq sonralar Behbudov, nədənsə, tərcümə işi ilə məşğul olmadı.3 Milli diplomat kadrlarının yetişməsinə düş- məncəsinə yanaşan sovet rejimi Səlim bəy 2 Səlim bəy S.Mümtazm xahişi ilə “Mütərcimdən” adlı qeydlərini qələmə alıb. Biz həmin əlyazmanı Əlyazmalar İnstitutundan taparaq Qutqaşınlının “Əsərləri”ndə vermi şik (bax: 12, 181-182). 3 Səlim bəyin tərcüməçilik fəaliyyəti haqqmda geniş bil gini Şamil Zamanın “Bəy Behbud kimdir?” (“Azərbay can gəncləri” qəzeti, 14.02.1985) və Vasif Quluyevin “Bəy Behbud Səlim bəy Behbudovdur” (“Xalq qəzeti”, 26.04.2009) adlı məqalələrindən almaq olar.
166 Известия НАН Азербайджана. Серия общественных наук, 2018, №1 Behbudov kimi nadir bir kadrdan nəinki ya rarlanmadı, bu “sinfi düşmən”i 24 yanvar 1942- ci ildə “xalq düşməni” və “vətən xaini” kimi həbs etdi. Bu zaman o, Bakının Oktyabr rayo nundakı 25 saylı məktəbdə fransız dili müəllimi işləyirdi. 19 oktyabr 1942-ci ildə Azərb. SSR Xalq Daxili İşlər Komissarlığının Hərbi Tribunalı ona güllələnmə cəzası kəsib və hökm 4 yanvar 1943-cü ildə yerinə yetirilib [7, v.153]. Ailə üzvlərinin çoxsaylı müraciətlərindən sonra ona yalnız 27 yanvar 1960-cı ildə bəraət verilib. Səlim bəy Şəmsi Murad qızı Behbudova (1907) ilə ailə qurmuşdu. İstintaq işində yalnız Dilsuz (1930) adlı qızlarının olduğu göstərilsə də 19 dekabr 1956-cı ildə Azərb. SSR Ali Məh kəməsinə “Beybutova Sədaqət Səlim qızı”nm yazdığı ərizə də var.
də doğulub. Atası İsgəndər bəy Əsəd bəy oğlu Rüstəmbəyov (1845-1918) bu şəhərin ən nüfuz lu bəylərindəndi. Həqiqi mülki müşavir Mogi- levski və polkovnik Yermolovun 27 aprel 1823-cü ildə tərtib etdikləri sənəddən [19, 3-4] bu nəticəyə gəlmək mümkündür ki, Qarabağ əməliyyatlarında ruslara xidmət göstərmiş kapi tan Rüstəm bəy və onun oğlu Əsəd bəy rusların dərin rəğbətini qazamblar və onlara bir çox gü zəştlər edilib. “Qəhrəmanımız” Əsəd bəyin ata sı İsgəndər bəy kapitan Rüstəm bəyin nəvəsidir. Beləliklə, Əsəd bəyə babası Əsəd bəyin adı ve rilib. 23 sentyabr 1886-cı ildə verilmiş arayışa görə, İsgəndər bəy Qarabağın köklü bəylərin- dəndir, kənd sahibidir və 1873-cü il əyal dəftə rində siyahıya salınıb [13, v.12]. Əsəd bəyin anası Dilşad ağa isə şahzadə Rzaqulu Mirzə Qacarın qızıdır [13, v .l 1]. Əsəd bəy Rüstəmbəyov 1 sentyabr 1887-ci ildə Şuşa edadi (real) məktəbinə daxil olub və oranı 5 iyun 1896-cı ildə bitirib. Yaxşı qiymət lərlə oxuyub. Müəllimləri arasında Əhməd bəy Ağayevin də adım görürük [13, v.6]. Ərizəsinə əsasən qəbul imtahanları verdik dən sonra 11 avqust 1897-ci ildə Sankt-Peter burq İmperator I Nikolay Texnologiya İnstitu tunun kimya bölməsinə qəbul olunub. İkinci kursda oxuyarkən İnstitutdan çıxarılıb. Doğru dur, çıxarılma səbəbi haqqmda şəxsi işində sə nəd yoxdur, ancaq 22 mart 1899-cu ildə imzala dığı bir sənəddə [13, v .l5] öhdəsinə götürüb ki, İnstituta yenidən qəbul olunsam icazə verilmə miş heç bir yürüş və toplantıya qatılmayacaq, tə ləbələr üçün müəyyən edilmiş qaydalan pozma yacağam; buna əməl etməsəm İnstitutdan bir daha bərpa edilməməklə qovulacağam. Bu sənəd Rüstəmbəyovun İnstitutdan məhz siyasətə qoşul- duğuna görə çıxarıldığını düşünməyə əsas verir. Həmin il İnstituta bərpa edilən Rüstəmbə yovun bəzi imtahanlarla bağlı problemləri olub. O, 28 avqust 1900-cü ildə Yaltadan İnstitut rəh bərliyinə yazdığı ərizəsində imtahanları sərbəst verə bilməsi üçün ona yetərincə vaxt ayrılma sını xahiş edib [13, v . l 8]. Təhsilində yaranmış bütün çətinlikləri ara dan qaldırmağı bacarmış Rüstəmbəyov İnstitutu 1903-cü ildə bitirib və İmtahan Komissiyası 31 may 1903-cü ildə ona texnoloq mühəndis rüt bəsi verib. Həmin ilin 20 iyununda 2407 saylı diplom alıb [15, v.3]. Bakıda Rüstəmbəyovun elektrik işləri ilə məşğul olması gözlənilirdi və bundan ötrü onun elektrotexnik mühəndis diplomu da olmalı idi. Belə olduqda Rüstəmbəyov Elektrotexnika İns titutunda oxumağa da ehtiyac duyub. İş burasın dadır ki, Rusiya İmperatoru III Aleksandrın 4 iyun 1899-cu ildə təsdiqlədiyi Əsasnamənin 9-cu maddəsinə görə, bu İnstituta yalnız xristian di nindən olan rus təbəələri qəbul edilirdi; başqa södə, müsəlmanların burada oxuması yasaqdı [15, v .l 5]. Ancaq atası İsgəndər bəyin Qarabağ dakı nüfuzunu nəzərə alaraq Rusiya daxiü işlər naziri Pleve Əsəd bəyin Elektrotexnika İnstitu tuna qəbul edilməsinə icazə verməsi üçün şəxsən imperatora məruzə edib və 26 iyun 1903-cü ildə Peterhofdan çarın icazəsi gəlib [15, v.3]. 1903-cü ilin iyununda texnoloq mühəndis Rüstəmbəyov Şuşa şəhərindən Sankt-Peterburq III Aleksandr Elektrotexnika İnstitutunun direk toruna ərizə yazıb ki, cənab daxili işlər naziri nin 26 iyun 1903-cü ildə məruzəsi nəticəsində Əlahəzrət İmperatorun ali buyuruğu ilə “istisna şəklində” Elektrotexnika İnstitutunun III kursu na qəbul edilməyim haqqında poçt və teleqraf baş idarəsindən bildiriş almışam. Bundan sonra XƏBƏRLƏR • TRANSACTIONS • ИЗВЕСТИЯ Yüklə 2,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|