161 Ədalət tahirzadə azərbaycan cümhuriYYƏTİ HÖkuməTİ heyəTİ-MÜRƏXXƏSƏSİ
Azərbaycan MEA-nın Xəbərləri. İctimai elmlər seriyası, 2018, №1
Yüklə 2,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- BEHBUDOV Səlim bəy Mebrəli bəy oğ lu
- XƏBƏRLƏR • TRANSACTIONS • ИЗВЕСТИЯ
Azərbaycan MEA-nın Xəbərləri. İctimai elmlər seriyası, 2018, №1 163 şamil edilməli və bütün bu xərclər Sizə verilmiş məbləğdən ödənməlidir [9, v.5-5a]. İstanbul Konfransına göndərilmiş Azər baycan Heyəti-mürəxxəsəsinin fəaliyyətindən söz açılan qaynaqların, demək olar ki, hamı sında S.b.Behbudov və Ə.b.Rüstəmbəyovun ad lan çəkilsə də heç bir tarixşünaslıq ədəbiyya tında onlann həyatı haqqında hətta bir cümləyə də rast gəlmirik. Bu yazı ilə həmin boşluğu doldurmaq istəyindəyik.
sının Üçoğlan kəndində dünyaya gəlib. Sankt- Peterburq Mərkəzi Dövlət Tarix Arxivində sax lanılan doğum şəhadətnaməsində oxuyuruq: “ Verilir bu şəhadətnamə Zaqafqazın Şiəməzhəb
Behbudov ilk təhsilini 1 sentyabr 1897-18 iyun 1903-cü illər arasında Şuşa edadi (real) məktəbində alıb [14, v.2-3]. 30 iyul 1904-cü ildə Sankt-Peterburq İmpe rator I Nikolay adına Texnologiya İnstitutunun direktoruna ərizə yazaraq kimya bölməsinin bi rinci kursuna götürülməsini xahiş edib və 3 av qustda onun adını artıq tələbələr siyahısında görürük [14, v .l]. 17 yanvar 1905-ci ildə 1-ci kurs tələbəsi Behbudov direktora ərizə yazaraq bildirib ki, mən dəniz kadet korpusunun kadeti Mixail Mes- sinqə öyrətmərdik (repetitorluq) etməliyəm, an caq İnstitutdan siyasi etibarlılığım haqqında şə hadətnamə olmazsa məni korpusa buraxmaya caqlar, ona görə də həmin sənədi almağım üçün sərəncam verməyinizi xahiş edirəm [14, v.25]. 1 İstintaq işindəki bütün sənədlərdə doğum tarixi 1885-ci il göstərilib. 2 Şəriətlə nikahında olan. İnstitutun direktoru ertəsi gün - 18 yanvar da dəniz piyada korpusunun direktoruna 87 saylı məktub göndərərək 1-ci kurs tələbəsi Beh budovun siyasi baxımdan qüsursuz olduğunu və heç bir yaramaz işdə bulunmadığım bildirib [14, v.26-26a]. Bu sənədə əsasən Behbudov paytaxtda özəl dərslər verməyə başlayıb. Həyatının sonrakı dönəmləri haqqında ən geniş və dəqiq bilgini, əsasən, AR DTX Arxi vində saxlanılan istintaq işindəki bəlgələrdən öyrənirik. 24 yanvar 1942-ci ildə müstəntiqin tələbi ilə tərcümeyi-halını danışan Behbudov bildirib ki, mən 1885-ci ildə Şuşada Ağdam bəylərin dən və Üçoğlan kəndində 25 desyatin civarmda torpaq sahəsi olan bir həkimin ailəsində doğul muşam. 1903-1906-cı illərdə Şuşa edadi (real) məktəbində oxuyaraq 1904-cü ildə Peterburq Texnologiya İnstitutuna daxil olmuşam. 1905- ci ilin 9 Yanvar hadisələrindən sonra Texnolo giya İnstitutu bağlanıb. 1906-cı ildə atam məş hur Bakı dövlətlisi [İsa bəy] Aşurbəyovla danı şaraq onu mənə ayda 25 manat təqaüd verməyə razı salıb və bundan sonra mən Parisə gedərək
Məktəbində) 1910-cu ilədək oxuyub diplomati ya fakültəsini bitirmişəm. 1907-ci ildə - hələ tələbə olduğum zaman işə düzələrək Parisdə yaşlılar üçün olan “Berlits” məktəbində rus və türk dillərindən dərs demişəm (1913-cü ilədək). 1913-cü ildə Şuşaya qayıdaraq fransız dilindən özəl dərslər vermişəm. 1917-ci ildə Şuşa edadi (real) məktəbində və qadın progimnaziyasında fransız dili müəllimi kimi işləməyə başlamışam [4, v .l]. 1918-ci ildə məktəbdən uzaqlaşaraq yenidən Şuşada özəl dərslər vermişəm. 1920-ci ildə yeni qurulmuş sovet hakimiyyəti məni in qilab komitəsinin katibi təyin edib. 1921-ci ildə Azərb. SSR Xalq Ədliyyə Komissarlığında tər cüməçilik şöbəsinin müdiri idim .3 1922-1923- cü illərdə işsiz olmuşam. 1923-1924-cü ildə Ağdam şəhərində Azərbaycan kənd təsərrüfatı bankımın şöbə müdiri işləmişəm. 1925-ci ildə Ağdam qəzasının Hacallı kəndində, 1926-cı ildə Ağdam qəzası icraiyyə komitəsində torpaq şöbəsinin müdiri təyin edilmişəm. 1927-ci ildə 3 Zəhmət siyahısında (əmək kitabçasmda) göstərilənə görə, o, Ədliyyə Komissarlığında 1921-1922-ci illərdə çalışıb. XƏBƏRLƏR • TRANSACTIONS • ИЗВЕСТИЯ 164 Известия НАН Азербайджана. Серия общественных наук, 2018, №1 Azərb. SSR Dövlət Plan Komitəsində sosial- mədəni bölümün katibi işləmişəm. 1930-cu ildə Azərbaycan Sənaye Şurasına keçərək orada 6 il çalışmışam [7, v.48-49]. Göründüyü kimi, Behbudov 1918-1920-ci illərdə Azərbaycan Cümhuriyyəti dönəmindəki fəaliyyətini “unudub”. Ancaq artıq “yuxarılar dan” məlumat almış müstəntiq 1 fevral 1942-ci ildə bunu onun “yadına salıb” : “Müsavat ağalı ğı zamanı Siz nəçi idiniz? Cavab verməkdən yayınmağın mümkünsüzlüyünü görən müttəhim ən “zərərsiz” vəzifəsinin adım çəkib: “1919-cu ildə bir neçə ay ərzində hökumətin qaçqınlar üzrə müvəkkili vəzifəsində işləmişəm. Mənim vəzifəmə aran və dağlıq Qarabağda qaçqınla rın yerləşdirilməsi daxil idi. Qərargahım A ğ dam şəhərində id i”. Müstəntiqin “Müsavat dö nəmində daha hansı vəzifələrdə olmusunuz?” sualına “daha heç bir vəzifədə olmamışam” de yə hər şeyi boynundan atıb [7, v. 50]. 1942-ci ildən 25 il geriyə dönərək Səlim bəyin gerçək tərcümeyi-halına nəzər yetirək. 1917-ci ilin fevralında çar mütləqiyyəti yı xıldıqdan sonra Güney Qafqazda yaradılmış müvəqqəti hökumət Müəssislər Məclisinə seç kilər keçirməyə təşəbbüs göstərdi. Qafqazın hər yerində milli komitələr və siyasi qurumlar öz namizədlərini müəyyənləşdirməyə başladı. 1917-ci ilin oktyabrında Gəncədə 4 gün çəkən gərgin müzakirələrdən sonra Qafqaz müsəl manlarından 19 namizədin siyahısı tutuldu. Türk Ədəmi-Mərkəziyyət Firqəsi Müsavatın lideri Məhəmmədəmin Rəsulzadənin səsləndir diyi, ilk 6 yerdə Özəl Zaqafqaziya Komitəsinin üzvü, hüquqşünas M əhəmmədyusif Cəfərov, I Dumanın üzvü, Güney Qafqaz Müsəlman Ko mitəsinin sədri Əlimərdan bəy Topçubaşov, ju r nalist, Müsavat Firqəsinin lideri Məhəmməd əmin Rəsulzadə, Gəncə Valiliyi Ərzaq İdarəsi nin sədri, Müsavat Firqəsinin lideri Nəsib bəy Yusifbəyli, həkim Həsən bəy Ağayev və həkim, Güney Qafqaz Qaçqın Komitəsinin müvəkkili Xosrov bəy Sultanovun qərarlaşdığı yekun si yahıda 17-ci yeri “hüquqşünas” Səlim bəy Beh budov tutmuşdu [18]. Seçilənlər içərisində onun adma rast gəlməsək də bu faktın özü Səlim bəyin o dönəmdə bütün Qafqaz müsəlmanları arasında “ 19 kişidən biri” olduğunu təsdiqləyir. Bir qədər də “hökumətin qaçqınlar üzrə müvəkkili” haqqında. Azərbaycan Cümhuriyyəti ümuri-xeyriyyə (indiki anlayışla: sosial müdafiə) nazirinin 10 sentyabr 1919-cu il tarixli 73 saylı əmrində [2, v,156-156a] oxuyuruq ki, Nazirlər Şurasımn bu ilin 17 iyulunda Parlamentin təsdiqlədiyi qərarı ilə indi Zəngəzur, Cəbrayıl, Cavanşir və Şuşa qəzalarının, Gəncə valiliyinin ərazilərində m ü vəqqəti yaşayan qaçqınlara yardım göstərmək üçün İdarələrarası Komissiya yaradılır; onun məqsədi həmin qaçqınların iqtisadi durumunu yaxşılaşdırmaq, onları öz yerlərinə qaytarmaq və mümkün olan boş torpaqlarda yerləşdir məklə ümumən qaçqın məsələsini həll etməyin yollarım araşdırmaqdır. Həmin Komissiyaya torpaq, daxili işlər (Qarabağın müvəqqəti hərbi valisi şəxsində) və dövlət nəzarəti nazirlərinin və ictimai təşkilat ların bu nümayəndələri daxil edilmişdi: Mus tafa bəy Əlibəyov (“Əhrar” Firqəsi), Zülfuqar Fərəc oğlu Məhəmmədzadə (Müsavat Firqəsi), İbrahim bəy Cavanşir (“İttihad” Firqəsi), dövlət ümuri-xeyriyyəsi Lənkəran Dairəsi üzrə dairə müfəttişi Mirkazım xan Talışinskinin sədrliyi altında üzvlər: müvəqqəti Qarabağ hərbi valisi nin müvəkkili Səlim bəy Behbudov, Qarabağ üzrə dairə müfəttişi Kərim bəy Əlibəyov və onun köməkçisi Cavad bəy Cavanşir. Qaçqınlara yardım üçün Dövlət Ümuri- Xeyriyyə Nəzarətinə (Nazirliyinə) 18.750.000 manat vəsait ayrılmış, dəftərxana işlərini apar maq üçün Komissiyaya bir neçə işçi götürməyə icazə verilmişdi [2, v.156]. Doğrudan da, “əlyazmalar yanmırmış”, arxivlər hər şeyi qoruyub saxlayırmış! 9 may 1959-cu ildə Azərb. SSR Nazirlər Soveti yanında DTK-nm tələbi ilə Oktyabr İn qilabı və Sosializm Quruculuğu Mərkəzi Dövlət Arxivi (indiki ARDA) Səlim bəy Behbudovun “Müsavat hökuməti” dönəmindəki fəaliyyəti haqqmda bu arayışı təqdim edib: “1. Azərbaycan Müsavat hökumətinin İs tanbuldakı nümayəndə heyəti üzvlərinə 20 iyul- 15 noyabr 1918-ci il tarixdə əlavə gündəlik xərclik pulu verilməsi haqqında 5 mart 1919-cu ildə tərtib edilmiş cədvəldə heyətin üzvü Beh budov Səlim bəyin da adı keçir. XƏBƏRLƏR • TRANSACTIONS • ИЗВЕСТИЯ Yüklə 2,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|