1 Willem F. van Eekelen

 

42

ləri və prosedurları həm qanunvericilikdə, həm də təlimlərdə rəsmiləşdirilməlidir. 

Polisin rəsmi rolu ölkənin daxili təhlükəsizlik arxitekturasının və fəaliyyətinin daha 

çox cəhətlərini əhatə etməlidir. Bu müddəaların qanunvericiliyə salınması səlahiy-

yətlərin bölünməsini qorumağa kömək edər və və polisin müstəqilliyinə aparar. Bu, 

həmçinin, ordunun polisin səlahiyyətinə iddia etməməsinə  və bu səlahiyyətlərdən 

istifadə etməməsinə  təminat verər və  hərbı  təhlükəsizlik və  kəşfiyyat idarələrinin 

daxili düşmənə qarşı yeganə müdafiəçi olması iddialarına da son qoyar. Ayrımanın 

əhəmiyyətli amil olması üçün təhsil proqramları da vacibdir. Bu əsasən təhlükəsiz-

lik orqanlarında çalışan mülki şəxslərə və təşkilatların özlərinə də aiddir. Müdafiə 

və təhlükəsizlik sektorunun peşəkarlaşmasına yönəlmiş fərqli və xüsusiləşmiş təh-

sil və hazırlıq proqramları hazırlanmalıdır. 

 

Nazirliklər 

 

Hökümətlərin lazımı resursları ayırmaq və idarə etmək üçün proqram və siya-

sətləri olmalıdır; böhranlara cavab vermək; ictimaiyyət və parlament qarşısında öz 

fəaliyyətlərini müdafiə etmək üçün. Bu tədbirlər istənilən hökümətin daxilində olan 

başqa nazirliklər üçün də tipik bir haldır. Nazirliyin idarəedilməsi mülki təcrübəli 

kadrların  əlində olsa da,texniki məsləhətçilərin olmasi lazımdır. Nazirliyin mülki 

şəxsin rəhbərliyində olmasının praktiklik baxımdan səbəbləri vardır. Siyasətin qu-

rulmasi və təqdim edilməsi  təcrübəsi, maliyyənin və hökümətlərarası və hökümət 

daxilində münasibətlərin idarə edilməsi  təcrübələri hərbçilərdən və ya polisdən 

mütləq gözlənilən olmalı deyil və bu üstünlükləri də gözləməyə  gərək yoxdur. 

Onların məsləhətçi və texniki ekspert kimi  hərbi və ya polis əməliyyatçı təcrübələ-

rindən doğan rolları daha faydalıdır. Mülki-hərbi münasibətlərin demokratik ənənə-

si, ordunun hər hansı əməliyyatı aparmaq üzərində israr etməsini və ya müdafiə et-

məsini imkan vermir, yəni başqa sözlə, addım atmaq üçün mümkün olan şərtləri 

məhdudlaşdıraraq, real olan diqər alternativləri qayçılayaraq ölkəni və mülki rəh-

bərliyi iflic vəziyyətinə salmağa qoymur. 

Nazirliyin nəyə görə  mülki rəhbərlik altinda olmasının prinsipal səbəbləri də 

vardır. Hökümətin geniş və böyük xərclər tələb edən bir sahəsinin sadəcə özlərinə 

sadiq olan qüvvələrə sahib olan texniki mütəxəssislərin əlində olması, istər ordu ol-

sun, istərsə də polis, arzu olunan deyil.  Bundan əlavə, hərbi və polis ierarxiyası öz 

aralarındakı qruplaşmaların mübahisəsi ilə asanlıqla iflic ola bilər. Mülkilər prin-

sipcə  daha neytral mövqə tutmaq iqtidarındadırlar. Mülkiləri bu prosesə calamaq 

kifayət deyil. Sadəcə mülki olmaları,onlara xüsusi status və təcrübə vermir. Eynilə, 

hərbçilərin və ya polisin xidməti formasını dəyişib mülki etməklə, onlar avtomatik 

olaraq mülki siyasət təcrübəsi qazanmırlar. Peşəkar müdafiə və təhlükəsizlik rəsmi-

lərinin hərbçiləri seçib və təlim keçməkdən başqa çox az alternativ yolları vardır. 

---

 

43

Tez- tez,hökümətin başqa nazirlik və ya idarələrindən ezam olunan peşəkarlardan 

da istifadə olunur. Diqqətli nəzarət edilməzsə, mülki işçilərin seçilməsi siyasi parti-

yalar üçün öz adamlarını hakimiyyət mövqelərinə yerləşdirmək imkanı qazandırır 

və korrupsiya riskləri ilə müşaiyət olunan və ordudan və ya polisdən öz siyasi xeyri 

üçün istifadə imkanı yaradır. Bu hal mülki kadrların başlıca seçimi,təlim və vəzifə 

artırmalarını  nə  qədər mümkünsə siyasi təsirdən uzaq tutulmasını  tələb edir. Ən 

yaxşı nəticələr təbii ki, mülkilər və hərbçilər və ya polis yan-yana çalışdiqları za-

man əldə edilir. Prioritet ona verilməlidir ki, mülki,hərbi və ya polis ierarxiyası bir- 

biri ilə yarışa girməsinlər-bu hal işlərin iflic olmasına gətirər-və mülkilərlə peşəkar-

lar arasında iş elə qurulmalıdır ki,ən yaxşı pragmatik məna daşısın. 

Müdafiə Nazirliyi və Daxili İşlər Nazirliyi elə qurulmalı və elə işçilərdən təşkil 

olunmmalıdır ki, bir-biri ilə və digər nazirliklər və idarələrlə məhsuldar münasibət-

lər qura bilsin: xarici, maliyyə, iqtisadi,və ticarət nazirlikləri, kəşfiyyat və təhlükə-

sizlik idarələri, gömrük və sərhəd xidməti ilə və ya mühüm ölkə infrastrukturlarının 

müdafiəsi ilə bağlı. Hər iki nazirlik geniş təhlükəsizlik siyasəti birliyinin tərkib his-

sələridir, və hər ikisi öz həmkarlarına hərbi və ya polis köməyi ilə bağlı hansı vari-

antların mümkünlüyü haqda məsləhət verməkdə ciddi rol oynayirlar. 

 

Müdafiə Sektoru 

 

Demokratik cəmiyyətlər o qədər fərdi və həssas orqanizmlərdir ki,onların hamı-

sı faktiki olaraq qeyri-demokratik və potensial baxımdan təhlükəli təsisat sayılan 

silahlı qüvvələri öz içərisində yerləşdirmək üçün çox fərqli yollar seçirlər. Nəticə-

də, heç bir yerdə ümumi tətbiq edilən bir model yoxdur ki, onun surəti çıxarılsın və 

ya hər hansı bir ölkəyə asanlıqla ideal uyğun olsun. Lakin, müdafiə sektoru hökü-

mət üçün üç əsas funksiyanı yerinə yetirərək aydın əmək bölgüsünə aparır. Bunlar 

hərbi əməliyyatların idarəedilməsi   və icra edilıməsidir:hərbi funksiya, toplanış, tə-

lim və  şəxsi heyətin idarə edilməsi və  həmçinin, hərbi planlaşdırma,yəni  Milli 

Hərbi Qərargahın (MHQ) funksiyası; və büdcələmə, müdafiə sektorunun maliyyə 

idarəçiliyi və silahların və avadanlıqların alınması və hökümətə texniki məsləhətlə-

rin təmin edilməsi də Müdafiə Nazirliyinin (MN) funksiyasıdır. Bu subyektlər ara-

sında sərhədlər mütləq deyil, lakin onların struktur, yerləşim və  səlahiyyət baxı-

mından praktik təşkil olunması silahlı qüvvələrin effektivliyini artırır.Hansı funksi-

yaların MHQ-da və hansının MN-də həyata keçilrilməsi ilə bağlı qəti qaydalar yox-

dur. Lakin MH-nin əsas funksiyalarına bir qayda olaraq aşağıdakılar daxil olur: Na-

zirin birbaşa dəstəklənməsi; strateji siyasətin müəyyən edilməsi və icra edilmə-

si;əməliyyatlara strateji istiqamətin verilməsi; parlamentlə, media və ictimai sorqu-

larla məşğul olmaq; hökümətin başqa qolları ilə, xarici hökümətlərlə və beynəlxalq  

təşkilatlarla; və büdcə və proqramların idarə edilməsi ilə. 

---