1 Willem F. van Eekelen
Yüklə 4,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
34 zırlanan və müasir təhlükəsizlik qayğılarının mürəkkəbliyini əks etdirən daha dol- ğun konsepsiyadan istifadə etməyə imkan verir: Təhlükəsizlik Sektoru İslahatı nə- zərdə tutulur. Bu nisbətən yeni konsepsiya olub inkişaf üçün irəli sürülən beynəl- xalq proqramların formasını dəyişir. O insan təhlükəsizliyi konsepsiyası ilə bir çox məsələlərdə, o cümlədən fərdlərin,qrupların və cəmiyyətin firavanlıq və təhlükəsiz- lik qayğılarını paylaşır. Təhlükəsizlik sektoru islahatının vəzifələri kəsərli demok- ratik nəzarət altında insan haqlarına hörmətlə yanaşaraq və qanun aliliyinə riayət edərək vətəndaşların,cəmiyyətin və dövlətin təhlükəsizlik maraqlarına xidmət edən səmərəli və məhsuldar təhlükəsizlik təsisatları yaratmaqdır 14 .
Üstünlük ondadır ki,Təhlükəsizlik Sektoru İslahatının maraq dairəsi, dövlətin milli təhlükəsizliyinin səmərəli və hesabatlı idarəetməsini təmin etməkdir. Dövlət təsisatlarına,qanun və normativ-hüquqi çərçivələrə və təhlükəsizlik siyasətinə yö- nəlik baxdıqda dövlət mərkəzlidir, hərbi təhlükəsizliyi önə çəkmir və ya cəmiyyət daxilində fərdlərin və qrupların ictimai təhlükəsizlik tələblərini qulaqardına vur- mur. Bütün dövlətlər özlərinin təhlükəsizliklə bağlı yanaşmalarına zaman-zaman yenidən baxarlarsa qazana bilərlər. Digər tərəfdən, Təhlükəsizlik Sektoru İslahatı əsasən inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün, avtoritar rejimlərdən demokratik idarəçi- liyə keçən və keçid dövrü yaşayan ölkələr üçün, dağıdıcı müharibədən sonrakı qu- ruculuq dövrü yaşayan ölkələr üçün və ya siyasi zorakılıq və insan haqları pozuntu- sundan uzaqlaşmaq istəyən ölkələr üçün xüsusilə lazımdır. Bu gün, hamı tərəfindən qəbul olunmuşdur ki,təhlükəsizlik və münaqişə demokratiya və inkişafla sıx surət- də bağlıdır. BM İnkişaf Agentliyi bildirir ki, son on illiklərdə silahlı münaqişədən keçən ölkələrin çoxu avtoritar rejimlərdən ibarətdir və dünyanın ən kasıb ölkələri sırasındadırlar 15 .Ona görə də, Təhlükəsizlik Sektoru İslahatı o ölkələrə yönəlir ki, orada təhlükəsizlik və müdafiə sektorunda hiss olunan islahatı həyata keçirmək üçün təhlükəsizlik konsepsiyalarıının və prinsiplərinin köklü surətdə yenidən düşü- nülməsi ilkin şərt olsun. Çünki, bir çox hallarda müdafiə və təhlükəsizlik təsisatlarının özləri bütövlükdə fərdlərin və cəmiyyətin təhlükəsizliyinə təhlükə olur və bu onların ya yarıtmaz işlə- ri ilə, ya peşəkarlığın aşağı olması ilə, qeyri bərabər dövlət ştatları ilə, ya da kor- rupsiya və ya insan haqları pozuntusu ilə müşaiyət olunur. Təhlükəsizlik Sektoru İslahatı müdafiə və təhlükəsizlik sektorunun sağlam idarəçilik və hesabatlılıq, de-
14 Hendrickson, D., and Karkoszka, A., “The Challenges of Security Sector Reform”, SIPRI Yearbook 2002: Armaments, Disarmament and International Security, Oxford University Press: Oxford, 2002, pp. 175–201; and the United Nations Development Programme (UNDP), “Democratizing Security to Prevent Conflict and Build Peace”, Human
University Press: New York and Oxford, 2002, pp. 85–100. 15 BM İnkişaf proqramı , Human development report, 2002 35 mokratik prinsiplər və yaxşı idarəçilik praktikalarına uyğun surətdə qurulmasına fikir verir. Təhlükəsizlik Sektoru İslahatı tərəfindən təşviq edilən yaxşı idarəçili- yin məqsədləri-demokratik hesabatlılıq, təhlükəsizlik strukturlarına demokratik nəzarət, daxili və xarici təhlükəsizlik mexanizm və yanaşmalarının arasında aydin sərhədlər,qanunun aliliyi və azad məhkəmə və müstəqil vətəndaş cəmiyyəti- ta- mamilə yetişmiş demokratik ölkələr daxilində inkişaf etmiş aparıcı davranış olan “yaxşı praktikalar” və normalar, qaydalar və qanunlar üzərində- qurulur. Lakin, artan sayda beynəlxalq güclər arasında təhlükəsizlik sektorunun idarəçiliyi üçün bu normaların və yaxşı praktikaların mühümlüyü və faydası haqda ümumi kon- sensus vardır 16 . Demokratik ölkələr təhlükəsizlik qüvvələrini daxili təhlükəsizlik üçün saxlayır- lar və dövlət sektoru ölkənin müdafiəsinə məsuldur. Müdafiə dedikdə, normal su- rətdə xarici təhlükə nəzərdə tutulur və məkan və hətta zaman baxımından məhdud ola bilər. Gundəmdə olan məsələ təhlükənin məhv edilməsidir.Hərçənd, potensial təhlükə formasını dəyişə bilər və tezliklə real təhlükəyə çevrilə bilər, hazırlılıq və hazırlığı tezliklə təmin edən sistem və ya səfərbərlik müdafiə üçün tələb olunur. Daxili təhlükəsizliyin qurulması və təmin edilməsi daxili sabtliyə yönəlmiş təhlü- kənin qarşısının alinması və ona müqavimət göstərilməsi məsələsidir:yəni, ictimai asayış; fərdlərin, icmaların və cəmiyyətin zorakılıqdan qorunması; dövlətin və onun təsisatlarının gündəlik işinin təmin edilməsi və davamlı sosio-iqtisadi inkişaf. Bəzən dövlət bölgə və yerli hakimiyyətlərin köməyi ilə bu təhlükəsizliyi təmin edir. Lakin güclər fərqlidir. Ordu müdafiəni təmin edəcək və mülki qüvvələr təhlü- kəsizliyi. Beynəlxalq təşkilatlar,NATO və AB artıq müdafiə və təhlükəsizliyi bir- birindən ayirmırlar və onları bütöv olaraq Təhlükəsizlik Sektoru adlandırırıar. Bura- da dövləti və onun vətəndaşlarını qorumağa məsul olan bütün strukturlar və qüvvə- lər başa düşülür. Buraya başlıca strurkurlar, o cümlədən silahlı qüvvələr, bütün hü- quq mühavizə və ya hərbiləşmiş qüvvələr, kəşfiyyat və təhlükəsizlik agentlikləri, gömrük, sərhəd və sahil qoruması və eləcə də, daxili və xarici təhlükəsizlik siaysə- tini formalaşdıran, icra edən və onun üzərində nəzarət edən təsisatlar daxildir 17 . Avropa Birliyi və Avropa Parlament Assambleyası təhlükəsizlik sektorunu dörd əsas sektora bölür: müdafiə, polis, kəşfiyyat xidmətləri və sərhəd idarəciliyi 18 . Bi-
16 Bura beynəlxalq təşkılatlar daxildir: BMT, BM İnkişaf proqramı(UNDP), İqtisadi əməkdaşlıq və İnkişaf təşkilatı (İƏİT); bölgəsəl təşkilatlar: AB, AŞ,ATƏT,və NATO və həmçinin müxtəlif QHT-lər. 17 Təhlükəsizlik sektorunun tərifi Hendrikson və Karkojka yazısında müzakirə olunur. “The challenges of security sector reform”, op.cit., p179 18 Bax məsələn:Avropa Şurası,Parlament Assambleyası, Democratic oversight of the Secuirty sector in Member States, Siyasi Komitənin Hesabatı, Doc.10567, June 2,2005. http://assembly/coe/int/Documents/WorkingDocs/doc05/EDOC10567/htm Yüklə 4,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|