1 Willem F. van Eekelen
Yüklə 4,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
32 kəsizliyi elementləri kimi qəbul edilir 5 . BMT-nin dəstəyi bir çox ölkələrdəki siya- sətçilər üçün güclü stimula çevrildi. 1999- cu ilin sonuna qədər bu ölkələr İnsan Təhlükəsizliyi Şəbəkəsi başlatdılar və bu gün sayı 12-ə çatmış bu ölkələr nazirlər səviyyəsində illik görüşlər kecirirlər. Şəbəkə, özünü kollektiv addımlar üçün “qey- ri rəsmi, çevik” mexanizm kimi görür və “beynəlxalq diqqəti yeni və meydana gə- lən” məsələlərə yönəldir və “insan təhlükəsizliyi perspektivləri”-ni tətbiq etməyə çalışaraq “münaqişələrin qarşısını almağa və həllinə yönəlmiş və sülh və inkişafı təşviq edən” siyasi prosesləri gücləndirmək məqsədi güdür. Digər tərəfdən, o fər- qli beynəlxalq məsələlərdə faydalı köməkliklər göstərmişdir: minaların təmizlən- məsi; atıcı silahlara və yüngül silahlara nəzarət; Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin qurulması; uşaqların əsgər kimi istifadə olunmasının qadağan edilməsi, insan haq- ları təhsili və insan haqları qanunu,beynəlxalq cinayətə qarşı mübarizə, HİV və SPİD-ə qarşı mübarizə bu tədbirlərə daxildir 6 .
Cənubi Afrika təhlükəsizliyin yeni tərifinin müəyyən edilməsində öncüllərdən biri idi və 1996- cı ildə dərc olunmuş “ Müdafiə məsələləri üzrə Ağ Sənəd”, insan təhlükəsizliyinin indiyə kimi dərc olunan ən aydın tərifini vermişdir 7 .Yaponiyanın Baş Naziri Obuçi bu konsepsiyanı Yaponiyanın xarici siyasətinin aparıçı xarakteri kimi müəyyən etmiş və 1998- ci ildə BMT Katibliyində “İnsan Təhlükəsizliyi üçün Trust Fondu” yaradaraq onu maliyyələşdirmişdir 8 . İnsan təhlükəsizliyini öz xarici siyasətinin təməlinə çevirən və insan təhlükəsizliyi gundəminin digər müda- fiəçisi olan ölkə Kanadadır. Kanada, insan təhlükəsizliyini insanlar üçün “həm zo- rakı,həm də qeyri zorakı təhlükələrdən qorunma” kimi, insanların hüquqlarına,asa- yişinə və hətta onların həyatına qarşı yayılmış olması ilə xarakterizə edir 9 . Bu kon- sepsiya BMT Baş Katibi Kofi Annan tərəfindən təşviq edildi və o,İnsan Təhlükə- sizliyi üzrə Komissiya yaratdı və onun 2003- cü ildəki hesabatı İnsan Təhlükəsizli- yi üzrə BM –in Daimi Məsləhət Heyətinin yaranmasına gətirdi 10 . 2004- cü ildə, 5 UNDP,Human Development Report 1994. Hesabat insan təhlükısizliyinin yeddi kompo- nentlik siyahısını verir. Iqtisadi təhlükəsizlik, yemək təhlükəsizliyi,sağlamlıq təhlükəsizliyi, ekoloji təhlükəsizlik,şəxsi və ya fiziki təhlükəsizlik, icma təhlıkəsizliyi və siyasi təh- lükəsizlik. 6 Avstriya,Kanada, Çili,Yunanıstan, İrlandiya,İordaniya, Mali, hollandiya,çNorveç, İsveçrə,Sloveniya və taylənd, Cənubi Afrika ölkələri müşahidəçi kimi iştirak edirlər. 7 Bax: http:/www.humansecuritynetwork.org/network-e.php South African White Paper on Defence, Pretoria:Department of defence, 1996 8 Gilson, Gulie&Purvis, Philida, “Japan’s Pursuit of Human Security: Humanitarian agenda and Political Pragmatism?” Japan Forum: The international Journal of Japanese Studies, No.15, June 2003, pp 193-207. 9 Canada Departmnet of Foreign Affairs and International Trade, Human secuirty: Safety for people in a changing world, Ottawa: Departmnet of Foreign Affairs, 1999, p5 10 Bax: http:/www.humansecurity-chs.org/abhs/index.html 33 Avropa Birliyi, Araşdıma Qrupunun Avropanın Təhlükəsizlik İmkanları ilə bağlı Barselona Hesabatını “Avropanın İnsan Təhlükəsizliyi Doktrinası” başlığı altında dərc etdi və “insan təhlükəsizliyi böhranına cavab qüvvələri“-nə çağıran bu doktri- na yeni paradiqmaya geniş dəstək verdi. Bu qüvvələr münaqişələrin qarşısını al- maqda və sosial quruculuq üzrə təcrübəsi olan güclü mütəxəssis qrupundan ibarət olmalı idi. Hətta onun qüvvədə olan hərbi komponenti də ağırlıqlı olaraq insan təh- lükəsizliyi etikası daşımalı idi 11 .
bu yeni konsepsiya tam açıqlanmalıdır,çünki görünən odur ki, o alternativ təriflərin sürüşkən elementlərini özündə ehtiva edir. O, fövqaladə geniş və qarışıq təriflərdən istifadəyə görə, tədqiqatçılar üçün özünün analitik faydalılığını və siyasətçilər üçün təlimat kimi səmərəliliyini sarsıtdığına görə tənqid edilmişdir 12 . Bir çoxları üçün, insan təhlükəsizliyini BM İnkişaf Agentliyi ilə bağlamaq onun məzmunundan asılı olmayaraq,ya onun dəyərini artırır,ya da onun həqiqiliyini sarsıdır. Başqaları üçün, təhlükəsizlik mövzuları gözə görünməyən qlobal intelligensiya tərəfindən naraha- tedici və ya məmnunluq gətirən konsensusla əlaqəlidir. Bir çox ölkələr İnsan təhlü- kəsizliyini özlərinin xarici siyasətlərinin əsası kimi qəbul etdikləri halda, başqaları isə ən yaxşı halda ikili,ya da daha ümumi desək skeptik yanaşırlar. Beləliklə, bu cür aydın olmayan və mübahisə doğuran konsepsiya çox fayda gətirə bilərmi? Və ya bu fikrə daha da əlavə etsək: müdafiə və təhlükəsizlik sektoru buna hər hansı diqqət yetirməlidirmi? Biz müsbət istiqamətdə arqument gətiririk, boynumuza alaq ki, bu paradiqma yüksəliş qazanır və bəlkə də müdafiə və təhlükəsizlik qüvvələri gələcəkdə ancaq bu paradiqmanın əsas hissəsi olduğu konseptual mühitin tərkibin- də hərəkət edəcəkdir. Daha bir mühüm tərif məsələsi-və onun üzərində onun çoxlu müdafiəçılərı fər- qli görüşlərdədirlər- insan təhlükəsizliyinin təhlükəsizlik landşaftını idarə etməsi dərəcəsidir. İlkin BM İnkişaf Agentliyinin formulu insan təhlükəsizliyinin aparıcı təhlükəsizlik paradiqması olduqunu irəli sürürdü. Lakin, hər ikisi İnsan Təhlükəsiz- liyi Şəbəkəsi üzvü olan və xarici siyasətlərini insan təhlükəsizliyi üzərində quran Kanada və Yaponiya “insan təhlükəsizliyi” və “Milli Təhlükəsizlik” arasında aydın fərq qoyurlar. Nə Kanada, nə də Yaponiya bir təhlükəsizlik paradiqmasını, o biri- sindən üstün tutmurlar. Kanada höküməti onların bir-birini “tamamladığını” deyir 13
sepsiyaları üzərində üstünlük qazanmaması Soyuq Müharibədən sonrakı dövrdə ha-
11 Bu mövzuda Avropada meydana gələn fikirlə bağlı bax:http://www.iss-eu.org 12 See e.g. Paris, R., “Human Security: Paradigm Shift or Hot Air?”, International Security, Vol. 26, No. 2, Fall 2001, pp. 92–93. 13 Canada Department of Foreign Affairs and International Trade, Human Security: Safety for People in a Changing World, pp. 5-6 Yüklə 4,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|