ZəNGƏzur köÇ, deportasiYA, soyqirimi
Yüklə 2,28 Mb. Pdf görüntüsü
|
44 ya Naxçıvanda düşüb, ya Qubadlıya qədər avtobusla gəlib yenidən avtobusla erməni kəndlərindən keçib getməklə öz kəndlərinə çat- maq üçün 2 gün vaxt itirmələrinə son qoyulmuşdu [134, s.71-72]. L.İ.Brejnevin ölkəyə rəhbərlik etdiyi dövrdə (1964-1982) də ermənilər dəfələrlə Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi məsələsini qaldırmışdılar. 1965-ci ildə ermənilər Dağlıq Qarabağın və Naxçıvanın Ermənistana birləşdirilməsi tələbi ilə 45 min imza toplayaraq Moskvaya göndərmişdilər. 1967-ci ildə Sov.İKP MK-nın katibliyi xüsusi qərar qəbul edərək, Azərbaycan və Ermənistan rəhbərlərinə tapşırmışdı ki, Dağlıq Qarabağın statusuna dair təkliflər versinlər. Ermənilərin SSRİ rəhbərliyinə hər bir müraciəti Dağlıq Qarabağda təxribatlarla və vəziyyətin süni surətdə gərginləşdirilməsi ilə müşayiət olunurdu. Onlar bununla demək istəyirdilər ki, Dağlıq Qarabağın Azərbaycanın tərkibində qalması mümkün deyil. l967-ci ildə Xankəndində üç azərbaycanlının üstünə benzin tökərək maşının içində yandırmışdılar. Vəziyyətin gərginliyini dərk edən respublika rəhbərliyi keçmiş Azərbaycan SSR Nazirlər Sovetinin sədri Ənvər Əlixanovun və Dövlət Təhlükə- sizlik Komitəsinin sədri Heydər Əliyevin rəhbərliyi ilə dövlət komissiyası təşkil edib Xankəndinə göndərmişdi. İki həftəyə qədər Xankəndində qalan dövlət komissiyası kəsərli tədbirlər görməyə məcbur olmuşdu. Dağlıq Qarabağ ermənilərini Ermənistana, oradakı azərbaycanlıları Qarabağa köçürmək üçün təşkilati tədbirlər görülməyə başlanmışdı. Lakin Mərkəz ermənilərə sərf etməyən bu plana yol verməmişdi. Heydər Əliyev Azərbaycan KP MK-nın birinci katibi olduğu dövrdə ermənilərin bəhanəsini kəsmək üçün Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin sosial-iqtisadi inkişafına xüsusi diqqət yetirirdi. Xankəndinə dəmir yolu çəkilmiş, vilayətin əra- zisində bir neçə fabrik və zavod işə salınmışdı. Xankəndində Azər- baycan və rus bölmələri olan pedaqoji institut yaradılmışdı. Məhz Heydər Əliyevin Azərbaycana rəhbərlik etdiyi illərdə DQMV-nin tarixində ilk dəfə vilayət təhlükəsizlik idarəsinin başçısı qeyri- erməni, yəni rus təyin edilmişdi. Vilayət deputatları Soveti sədrinin birinci müavini məhz Heydər Əliyevin qətiyyəti sayəsində azər- 45 baycanlı təyin edilmişdi. 1977-ci ildə yeni – üçüncü SSRİ Kons- titusiyasının qəbul edilməsi fürsətindən istifadə edən ermənilər Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi məsələsini bir daha qaldırdılar. Ermənilərin növbəti separatçılıq cəhdini Heydər Əliyev belə şərh etmişdi: «Konstitusiya Komissiyası təyin olunmuşdu, səd- ri Brejnev idi, biz də onun üzvü idik, mən də Azərbaycanın nüma- yəndəsi idim. Vaxtaşırı komissiyanın müzakirələri keçirilirdi. Bun- ları o vaxt Mərkəzi Komitənin katibi vardı – akademik Ponomaryov – o aparırdı. Brejnev o qədər iştirak etmirdi [134, s.73]. Bir dəfə Moskvaya, komissiyanın iclasına gəldim gördüm, xeyli ərizə gəlib ki, «Dağlıq Qarabağı Azərbaycanın tərkibindən çı- xarıb Ermənistana vermək lazımdır». Gördüm ki, Ponomaryov de- yir bunu komissiyanın müzakirəsinə qoymaq lazımdır – ermənilər də ona təsir göstərirdilər [134, s.72]. Elə bu faktın özü ki, komissiyanın müzakirəsinə buraxılsın, başa düşürsünüzmü, bu, nə deməkdir? Hələ komissiyanın iclasından bir gün qabaq mən buna nə qədər etiraz elədim, gördüm yox... Yenə də getdim rəhmətlik Brejnevin yanına. Ona dedim ki, bu nədir, belə şey ola bilməz! O, telefonu götürüb Ponomaryova zəng elədi ki, çı- xar onu. Bununla da ermənilərin cəhdi uğursuzluqla nəticələndi. Mixail Qorbaçovun Sov.İKP MK-nın baş katibi seçilməsindən sonra ermənilər xeyli fəallaşmışdılar. Bir tərəfdən M.Qorbaçovun elan etdiyi «yenidənqurma» və «aşkarlıq» prinsipləri, digər tərəfdən onun arvadı Raisa Qorbaçovanın ermənilərin təsiri altında olması Dağlıq Qarabağda erməni separatizminin yenidən qızışmasına şərait yaradırdı. 1988-ci ilin payızında ermənilər Dağlıq Qarabağın Ermə- nistana birləşdirilməsi üçün 80 min imza ilə Kremlə müraciət etmiş- dilər. 1988-ci ilin dekabrında ABŞ-dakı Erməni Milli Assambleyası «Birləşmiş Ermənistan» yaratmağı və Dağlıq Qarabağı, Naxçıvanı, habelə Gürcüstanın Ahalkələk bölgəsini Ermənistana birləşdirməyi özünün strateji məqsədi elan etmiş, SSRİ-nin müxtəlif instansiyalarına ermənilərin şikayət məktubları axmağa başlamışdı. Sonralar M.Qorbaçov yazmışdı ki, 1985-88-ci illərdə Sov.İKP MK-ya Dağlıq Qarabağda vəziyyətə dair təxminən 500 məktub gön- 46 dərilibmiş. Anonim məktublar və saxta teleqramlar M.Qorbaçovun karına gəlirdi. Digər tərəfdən, M.Qorbaçovun ətrafında cəmləşən er- mənilərin sayı günbəgün artırdı. M.Qorbaçovun müşavirləri və köməkçiləri olan Aqanbekyan, Şahnazarov, Brutens, Sitaryan, Onikov və başqaları onu üzük qaşı kimi dövrəyə almışdılar. 1988-ci ilin noyabrında M.Qorbaçov ABŞ-da səfərdə olarkən onun xanımı erməni diasporunun nümayəndələri ilə görüşmüşdü [20]. Görüşün təşkilində həmin vaxt SSRİ-nin ABŞ-dakı səfiri Yuri Dubininin xanımı Liana Zavenovna Dubinina (ata adının kimlərə məxsus olması hər şeyi deyir – H.A.) xüsusi canfəşanlıq göstərmiş- di. Raisa Qorbaçovanın tamahına bələd olan ermənilər ona qiymətli hədiyyələr, o cümlədən üstündə «Arsax» sözü yazılmış 62 karatlıq brilyant boyunbağı, sırğa və s. bağışlamış, M.Qorbaçovdan Dağlıq Qarabağ ermənilərini müdafiə etməyi xahiş etmişdilər. Ardınca da Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi tələbi ilə ayağa qalx- maq məqamının yetişdiyini bildirən vərəqələr yayılmağa başlamış- dı. Həmin il – 1988-ci il fevralın 20-də DQMV Xalq Deputatları Sovetinin yalnız erməni deputatların iştirakı ilə keçirilən sessiyasın- da qərara alındı ki, DQMV-nin Azərbaycanın tərkibindən çıxarılıb, Ermənistanın tərkibinə daxil edilməsinə razılıq verilsin. M.Qorbaçov elə güman edirdi ki, «yenidənqurma» pərdəsi altında DQMV-nin Ermənistana birləşdirilməsinə Azərbaycan xalqını razı sala biləcək. Lakin o, yanılırdı. Moskvada isə bu presedentin SSRİ- nin dağılmasına gətirib çıxaracağını dərk edənlər kifayət qədər idi. 1988-ci ilin fevralında Azərbaycanda erməni separatizminin qarşısı- nın almaması üçün təsirli tədbirlərin görülməməsi Dağlıq Qarabağ və Zəngəzurda ağır faciələrə yol açdı [110, s.86-87]. Böyük dövlət adamı Heydər Əliyev 1987-ci ildə SSRİ Nazirlər Soveti sədrinin 1- ci müavini vəzifəsindən və Siyasi Bürodan uzaqlaşdırılan kimi Moskvadakı və xarici dövlətlərdəki erməni lobbisinin ssenarisi əsa- sında süni surətdə ortaya atılan Dağlıq Qarabağ problemi yenidən aktuallaşdırıldı, sanki ermənilərin qırışığı yenidən açıldı, canlarına hərəkətlilik gəldi, köhnə azarları yenidən qalxdı. Ağanbekyanların, zoribalayanların, kaputikyanların, avanesovların dilləri açıldı, anti- Yüklə 2,28 Mb. Dostları ilə paylaş:
|