YüZÜNCÜ yil üNİversitesi sosyal biLİmler enstiTÜSÜ
Yüklə 0,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3. URARTUCA ARAŞTIRMALARI
11 3. URARTUCA ARAŞTIRMALARI 3.1. ERKEN DÖNEM GÖZLEM ve KAYITLARI Urartu Dili’nin tarihsel ve kültürel içeriği ile dilbilimsel özelliklerinin anlaşılmasına yönelik araştırmaların başlamasından önce, yani, yaklaşık olarak; 19. yüzyıl ortalarına kadar devam edecek olan, erken dönem gözlem ve kayıtları, dilbilimcilerin, Urartuca’nın çözümüne yönelik, ilgilerini çekerek, harekete geçirip, incelemelerinin başlaması için oldukça önemli bilgi ve belgeler sağlamıştır. Bunlar : Osmanlı döneminin ünlü seyyahı Evliya Çelebi 1655 yılında Osmanlı devlet işlerinde görevli olarak Avrupa, Afrika ve Asya’yı dolaştığı sırada Van’a da gelmiştir. Van şehrinin bu yüzyıldaki durumunu yansıtan anlatımlarının yanı sıra Van Kalesi’ndeki Urartu yazıtlarını “rumuz ve işaret” şeklinde “hattı ibret - nümânlar” diye tasvir etmiştir 1 . 1839’da Anadolu ve İran’a seyehati sırasında önemli keşiflerde bulunan Fransız seyyah ve arkeolog Charles Texier Van’ı da ziyaret ederek şehrin o dönemdeki planını ve gravürünü çizmenin yanında, (resim 2 a,b,c) Van Kalesi’ndeki mezar odalarını inceleyerek kaledeki yazıtları kopyalamıştır 2 . 1846 yılında, Fransız Xavier Hommaire de Hell, ülkesi tarafından Yakın Doğu’yu incelemek üzere İran’a gönderilmişti. Fransız gezgini bu seyahati sırasında Van’da gözlemlerde bulunmuş ve Van Kalesi’nin öneminin Kalede bulunan yazıtlar ve büyük oluklar diye tanımladığı krali mezar odalarından ileri geldiğini bildirmektedir. İngiliz seyyah ve arkeoloğu Austen Henry Layard, 1849 ‘da Van’a gelip, Musul’lu bir Hristiyan olan arkeolog Hormuzd Rassam ile birlikte Van Kalesi’nde 1 Evliya Çelebi - Mehmet Zılli İbn-i Derviş, Seyahatname,IV, İstanbul, 1314/1897-98, 252-256 2 Charles Texier, Description De I’ Armenie, La Pers Et La Mesopotamia I, Paris, 1842, 11-13 12 araştırmalar yapmıştır. Layard Kale’deki ve çevre bölgelerdeki Urartu yazıtlarını kopya etmenin yanı sıra Kale’nin bir gravürü ile Urartu Krallarından I.Argisti’nin mezarının detaylı bir planını ve resmini yayınlamıştır. Halkın Hazine Kapısı veya Analıkız diye tanımladığı kale’nin kuzey eteklerindeki kutsal alanı da inceleyerek, burada kısa bir süre kazı yaptığını ve toprağa yarı gömülü steli açığa çıkardığını bildirmektedir. Toprakkale’de de incelemelerde bulunan Layard, Meherkapı (Taş Kapı/Çoban Kapı) yazıtı hakkında bilgiler vermiştir 3 . 3.2. DİL BİLİMSEL ARAŞTIRMALAR ve SONUÇLARI Van bölgesinde Urartu Krallığı’na ilişkin arkeolojik ve filolojik (dil bilimsel) değer taşıyan ilk bilimsel çalışmalar; 19. yüzyılın başlarında, Fransız bilim adamı Saint Martin ve Fransız Hükumeti’nin desteğiyle, Doğu Anadolu’ya gönderilen Alman bilim adamı Friedrich Eduard Schulz ile başlamıştır. M.S. 5. yüzyılda yaşamış Ermeni tarihçi Khroneli Moses’in eserindeki kayıtlardan; Van’da bulunan eski kalıntılar hakkında ilk bilgilerini edinen Schulz 1827 yılında Urartular hakkındaki ilk bilimsel araştırmalarını Van Kalesi, Şamran Kanalı ve Urartu yazıtlarını araştırarak gerçekleştirmiştir. Schulz Van Kalesi’nde ve çevre bölgelerde bulunan 42 Urartu yazıtını kopya etmiş ve bunları 1828 yılında Paris’e göndermiştir. Van’dan Hakkari’ye (Cölemerg) doğru yaptığı bir inceleme gezisi sırasında öldürülmüş olan bu bilim adamının yaptığı kopyalar ancak 1840 yılında yayımlanabilmiştir. Schulz’un araştırmaları, Urartu yazıtlarına ilişkin ilk bilimsel verileri sunmanın yanı sıra, Urartu mimarisinin erken dönem değerlendirmeleri hakkında da önemi büyüktür. Urartu dilinin çözümüne yönelik ilk bilimsel uğraş 1847 yılında, İngiliz bilim adamı Edvard Hincks ile başlamıştır. Schulz’un çalışmaları sonucunda ele geçirilen yazıtlardan özellikle I. Argişti’nin tekrarlamalı yıllıkları, Hincks’in, Assur ve Babil 3 Vildan Sekmen, Van ve Toprakkale’deki Araştırma veKazıların Tarihçesi, İstanbul, 1990, Giriş II-XXI 13 yazıtlarında da görülen eş sesli bazı işaretlerin yanısıra “şehir” gibi bazı determinatifleri (belirteç işaretleri) keşfederek, bir kaç kelimeyi ve Urartu Kralları’ndan bazılarının adlarını doğru olarak okumasını sağlamıştır. Hincks, herne kadar, Urartu Dili’nin bir İndo-Avrupa dili olduğuna inanmakla yanıldı ise de, özel adları ve bazı olay sonuçlarını ayırt edip anlamayı başarması önemli gelişmedir. 19. yüzyılın ortalarına gelindiğinde, Mezopotamya’nın Koyuncuk ve Nimrud şehirlerinde önemli keşiflerin gerçekleştirilmesi önce arkeologların; daha sonra, henüz tam olarak çözümlenmemiş Assur ve Babil dillerine ilişkin çivi yazılı belgelerin ele geçirilmesi, dilbilimcilerin ilgisini güneye çekmiştir. Böylece, 1850’ li yıllarda çivi yazılı metinleri çözmedeki uğraşlar Semitik Akad Dili ve bu dilin lehçeleri olan Assur ve Babil Dilleri üzerinde yoğunlaştı. Bu dillere ait temel yazı kuralları anlaşıldıktan sonra Urartu dili hakkındaki araştırmalara devam edildi. Urartu çiyazılı metinlerinin şifresini çözme işi, 1871 yılında François Lenormant ve 1872’de A. D. Mordtmann tarafından ele alındı. Lenormant metinlerin çözümü konusunda Hincks’e göre biraz daha ilerlemiş, Mordtmann ise bir kaç kelimenin daha anlamını bulmuştur. Fakat Assur Çivi Yazısı hakkındaki bilgisinin yetersiz oluşu, daha fazla ilerlemesini engellemiştir 4 . Dilin çözümüne yönelik pekte başarılı sayılmayan ilk denemelerin ardından 1880 yılında Fransız dil bilimci Stanislav Guyard, soruna ışık tutan yeni bir keşif yaptı. Bu keşif, Urartu kitabelerinin sonunda sıklıkla karşılaşılan bir ibare olup, Assurca kitabelerde aynı yerde bulunan lanetleme formülünü temsil ediyordu. 19. yüzyıl sonlarına doğru dilbilimciler Assur-Babil çivi yazılı belgelerinde bulunan ideogram (sümerogram/logogram) ve determinatif işaretlerini tespit ettikten sonra Urartu yazıtlarının ne hakkında olduklarını aşağı yukarı anlayabilmişlerdir. Bu bilgilere dayanarak, 1882 yılında A. H. Sayce, dilin temel özelliklerinin anlaşılmasında zorluklar yaşamasına rağmen çalışmalarıyla ilk başarılı çevirileri yapmayı başardı. 4 P. E. Zimansky, Ancient Ararat, A Handbook of Urartian Studies, Delmar, Caravan Boks, Newyork, 1998, 101 v.d Yüklə 0,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|